Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 293/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A.(...)
przeciwko J. D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 listopada 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 kwietnia 2004 r., sygn. akt X
Ga (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
A.(...) z siedzibą w C. wnosiła o zasądzenie od pozwanej J. D. kwoty 5 816,94
euro z ustawowymi odsetkami: 1) od kwoty 997,88 euro za czas od dnia 20 grudnia
2000 r. do dnia 10 kwietnia 2001 r., 2) od kwoty 84,37 euro za czas od dnia 11 kwietnia
2001 r. do dnia zapłaty, 3) od kwoty 1 668,77 euro za czas od dnia 2 grudnia 2000 r. do
dnia 10 kwietnia 2001 r., 4) od kwoty 3 717,75 euro za czas od dnia 20 grudnia 2000 r.
2
do dnia zapłaty, a 5) od kwoty 1 498,36 euro za czas od dnia 24 grudnia 2000 r. do dnia
zapłaty.
Wyrokiem z dnia 1 października 2003 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił powództwo,
przyjmując za podstawę orzeczenia następujące ustalenia i wnioski.
Powódka jest spółką włoskiego prawa handlowego, zarejestrowaną i mającą
siedzibę we Włoszech, pozwana natomiast prowadzi działalność gospodarczą pod firmą
„M.(…)” w W.. W dniach 31 maja 2000 r., 19 czerwca 2000 r. i 23 czerwca 2000 r.
powódka wystawiła faktury obciążające „M.(…)” na łączną kwotę 5 816,94 euro, a w
dniach 25 lipca 2001 r., 6 sierpnia 2001 r. i 22 sierpnia 2001 r. wezwała pozwaną do
zapłaty kwot wynikających z tych faktur. Pozwana nie zadośćuczyniła wezwaniu. W dniu
15 listopada 2002 r. powódka wystąpiła z pozwem, twierdząc, że kwota objęta żądaniem
stanowi cenę sprzedaży towarów wyszczególnionych w załączonych fakturach.
Sąd Rejonowy uznał, że, zgodnie z art. 1105 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 27 § 1 pkt 1
ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46,
poz. 290 ze zm. – dalej: „p.p.m.”), sprawa należy do jurysdykcji krajowej oraz że ma w
niej zastosowanie prawo polskie. Powódka, dochodząc kwoty objętej żądaniem,
twierdziła, że kwota ta stanowi należność z tytułu ceny sprzedaży, nie przedstawiła
jednak – podkreślił Sąd Rejonowy – dowodów, świadczących o tym, że łączyła ją z
pozwaną umowa sprzedaży. Same twierdzenia powódki nie są, zdaniem Sądu
Rejonowego, dowodem istnienia stosunku zobowiązaniowego między stronami i
dowodu takiego nie stanowią również dołączone faktury, nieprzyjęte przez pozwaną.
Skoro zaś powódka nie udowodniła, że służy jej przeciwko pozwanej roszczenie o
zapłatę ceny sprzedaży, powództwo ulegało oddaleniu.
Apelacja powódki, która domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez
orzeczenie po myśli żądania pozwu, została przez Sąd Okręgowy w W. oddalona
wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy przeprowadził następującą
argumentację.
Sąd pierwszej instancji niewadliwie ocenił, że same twierdzenia przytoczone
przez powódkę oraz dołączone do pozwu faktury nie stanowią dostatecznego dowodu
istnienia zobowiązania. Trafnie bowiem Sąd pierwszej instancji zauważył, że w sprawie
brakuje dowodu przyjęcia przedmiotowych faktur przez pozwaną, sam fakt ich
wystawienia nie może natomiast zastąpić dokumentów ani oświadczeń woli kontrahenta.
Kwestia właściwego prawa materialnego mogłaby podlegać rozważeniu –
stwierdził dalej Sąd Okręgowy – gdyby zachodziły podstawy do ustalenia, że istnieje
3
zobowiązanie, na które powoływała się powódka. Gdyby przy tym strony łączył stosunek
sprzedaży lub dostawy, miałaby zastosowanie konwencja wiedeńska o umowach
międzynarodowej sprzedaży towarów, a nie – jak twierdzi powódka – prawo włoskie. Co
się zaś tyczy jurysdykcji krajowej, to wynika ona z postanowień Konwencji z Lugano o
jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, nie zaś – jak
przyjął Sąd pierwszej instancji – z przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Okoliczności te nie miały jednak wpływu ani na prawidłowość dokonanych przez Sąd
pierwszej instancji ustaleń, ani na treść podjętego rozstrzygnięcia.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego kasacją, w której – powołując się
na obydwie podstawy określone w art. 393 1
k.p.c. – wnosiła o jego uchylenie oraz o
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z dnia 1 października 2003 r. i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
wskazała na naruszenie art. 4 pkt „a” i art. 7 ust. 2 Konwencji Narodów Zjednoczonych o
umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzonej w Wiedniu dnia 11
kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286 – dalej: „Konwencja wiedeńska”) oraz
art. 27 § 1 pkt 1 p.p.m. przez przyjęcie, że dla oceny istnienia zobowiązania powinny
mieć zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, w tym art. 6 k.c. Natomiast w ramach
drugiej podstawy podniosła zarzut obrazy art. 316 § 1 w związku z art. 233 § 1 i art. 328
§ 2 k.p.c. przez oparcie zaskarżonego wyroku na częściowej jedynie ocenie zebranego
materiału, z pominięciem dowodu z załączonych faktur i wskazaniem, iż nie są
wystarczającym potwierdzeniem istnienia zobowiązania przy braku jakiegokolwiek
uzasadnienia przyjętego stanowiska, a nadto z pominięciem podnoszonej okoliczności,
że pozwana częściowo, do kwoty 4000 000 ITL, uregulowała zobowiązanie wynikające z
przedmiotowych faktur.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że – ze względu na regulację zawartą w art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) –
do rozpoznania złożonej kasacji stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r. i w takim brzmieniu będą one
powoływane w uzasadnieniu.
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga podstawa kasacyjna z art. 3931
pkt 2
k.p.c., jako zmierzająca do zakwestionowania prawidłowości dokonania ustaleń
faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku. Odnosząc się do
4
podniesionego w ramach tej podstawy zarzutu wyjątkowej lapidarności uzasadnienia, a
tym samym obrazy art. 328 § 2 k.p.c., trzeba przypomnieć, że przepis art. 328 § 2 k.p.c.
stosuje się w postępowaniu przed sądem drugiej instancji odpowiednio, z
uwzględnieniem istoty i swoistości postępowania przed tym sądem (art. 391 § 1 k.p.c.),
co oznacza, że uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji nie musi zawierać
wszystkich elementów przewidzianych dla uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej
instancji. Jeżeli sąd drugiej instancji w pełni podziela ocenę dowodów, jakiej dokonał sąd
pierwszej instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania w uzasadnieniu
wydanego orzeczenia przyczyn, dla których określonym dowodom odmówił
wiarygodności i mocy dowodowej. W takim wypadku wystarczy stwierdzenie sądu
drugiej instancji, że podziela argumentację zawartą w uzasadnieniu wyroku sądu
pierwszej instancji, w którym poszczególne dowody zostały omówione. Sytuacja taka
wystąpiła w niniejszej sprawie, ocena dowodów dokonana przez Sąd pierwszej instancji
była bowiem dla Sądu Okręgowego przekonująca. Zatem Sąd Okręgowy mógł
ograniczyć się do stwierdzenia, że dokonaną ocenę dowodów aprobuje. Lapidarny styl
uzasadnienia sam przez się nie świadczy natomiast o naruszeniu art. 328 § 2 k.p.c.,
skoro lapidarny oznacza w języku polskim „zwięzły, treściwy, dosadny, wyrazisty”
(Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, PWN Warszawa
1979, t. II, s. 11). Poza tym trzeba podkreślić, że, zgodnie z utrwalonym już
w orzecznictwie stanowiskiem, naruszenie przez sąd drugiej instancji przepisu art. 328 §
2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może wypełniać podstawę kasacyjną określoną w art.
3931
pkt 2 k.p.c. tylko wyjątkowo, mianowicie w sytuacji, w której wskutek uchybienia
konkretnym wymaganiom określonym w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (zob. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 13 maja 1997 r., II CKN 112/97 nie publ., z dnia 18 kwietnia 1997
r., I PKN 97/97, OSNAPiUS 1998, nr 4, poz. 121, z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN
460/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 100, z dnia 13 czerwca 2000 r., V CKN 69/00 nie publ.).
Sytuacja taka natomiast w niniejszej sprawie nie występuje.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w ramach podstawy
kasacyjnej z art. 393 1
pkt 2 k.p.c. nie jest wprawdzie wyłączona możliwość wytoczenia
sądowi drugiej instancji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., jednak stawiając taki
zarzut skarżący może jedynie wskazywać i to wyłącznie za pomocą argumentów
jurydycznych, że sąd drugiej instancji rażąco naruszył ustanowione w wymienionym
przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to mogło mieć
5
wpływ na wynik sprawy. Postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie może
natomiast polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego,
ustalonego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów. Obraza art. 233 § 1
k.p.c. nie może też polegać na bezzasadnym pominięciu przez sąd dowodu służącego
wykazaniu faktu o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, uchybienie takie
wykracza bowiem poza zakres regulacji wynikającej z powołanego przepisu (zob.
orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 29 października 1996 r., II CKN 8/96, OSNC
1997, nr 3, poz. 30; z dnia 22 lutego 1997 r., I CKN 34/96, nie publ.; z dnia 16
października 1997 r., II CKN 393/97, nie publ.; z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97,
OSNC 1998, nr 12, poz. 214; z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000, nr
7-8, poz. 139; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 189).
Wskazując na naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c., skarżąca podniosła, że
przy ocenie materiału dowodowego Sąd Okręgowy pominął fakt dokonania przez
pozwaną częściowej zapłaty należności wynikającej z załączonych faktur. Odnosząc się
do tak sformułowanego zarzutu, trzeba zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie
świadczące o jego bezzasadności. Po pierwsze, uzasadnienie zarzutu nie jest
adekwatne do treści przepisu, który miał doznać naruszenia. Obowiązek uwzględnienia
przy orzekaniu przez sąd drugiej instancji materiału zebranego w postępowaniu w
pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym wynika z art. 382 k.p.c., stąd
pominięcie części zebranego materiału narusza ten właśnie przepis, a nie art. 233 § 1
k.p.c. Po drugie, nazwanie twierdzeń o dokonaniu przez pozwaną częściowej zapłaty
kwoty wynikającej z faktur faktem jest nieścisłe, można bowiem mówić jedynie o tej
treści twierdzeniu powódki. Co się zaś tyczy dowodów w postaci faktur, to trzeba
podkreślić, że skarżąca nie przytoczyła przekonujących argumentów mogących
świadczyć o wadliwości oceny, według której faktury nieprzyjęte przez odbiorcę nie
stanowią dowodu zawarcia umowy sprzedaży, a tym bardziej dowodu dostarczenia
towaru przez sprzedawcę. Oceny tej w niczym nie zmienia powołanie się przez skarżącą
na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2001 r., V CKN 291/00 (niepubl.). W
uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdził, że faktury nie są
wprawdzie źródłem stosunku cywilnoprawnego, ale skoro strona powodowa na każdej
z wystawionych faktur wypisała tytuł zapłaty, to Sąd orzekający w ramach swobodnej
oceny dowodów władny był przyjąć, że wskazane w fakturach podstawy żądania zapłaty
odpowiadają rzeczywistości. Trzeba podkreślić, że w sprawie, w której zapadło
omawiane orzeczenie strony bezspornie pozostawały w stałych stosunkach handlowych,
6
należności wynikające z wystawionych faktur zostały zapłacone, a spór dotyczył jedynie
podstawy ich wystawienia, część faktur dotyczyła bowiem zapłaty za emisję reklam w
mediach, niektóre zaś zapłaty za opracowania plastyczne i graficzne. Jeśli się uwzględni
stan faktyczny sprawy, w której wydane zostało powoływane przez skarżącą orzeczenie,
nie sposób przyjąć, że wyrażone w nim stanowisko upoważnia do uznania faktury
nieprzyjętej przez odbiorcę za dowód dostarczenia towaru w wykonaniu umowy
sprzedaży.
Na koniec trzeba zauważyć, że podniesiony w ramach rozważanej podstawy
kasacyjnej zarzut obrazy przepisu art. 316 § 1 k.p.c. nie został poparty żadną
argumentacją.
Jak wynika z powyższych rozważań, powołana przez powódkę podstawa
kasacyjna z art. 3931
pkt 2 k.p.c. okazała się nieuzasadniona. W tej sytuacji dla oceny
trafności podniesionego przez skarżącą zarzutu naruszenia prawa materialnego
miarodajny jest stan faktyczny sprawy, będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku
(art. 39315
k.p.c., zob. też wyrok SN z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997,
nr 8, poz. 112). W świetle tego stanu faktycznego natomiast zarzut naruszenia
przepisów art. 4 pkt „a” i art. 7 ust. 2 Konwencji oraz art. 27 § 1 pkt 1 p.p.m. nie może
odnieść oczekiwanego skutku. Skarżąca ma rację podnosząc, że stosunek
zobowiązaniowy z elementem obcym, a zwłaszcza skutki jego niewykonania – jak
wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lutego 1999 r., I CKN 1032/97 – muszą
zawsze podlegać ocenie konkretnego prawa merytorycznego, bądź to wskazanego w
następstwie wyboru dokonanego przez strony, bądź określonego przez właściwy łącznik
normy kolizyjnej i to niezależnie od stopnia wyczerpującego uregulowania przez strony
w umowie łączącego je stosunku prawnego (niepubl.). Uszło jednak uwagi skarżącej, że
o wadliwości zastosowania prawa materialnego można byłoby mówić wówczas, gdyby
istniały ku temu podstawy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku.
Według ustalonego stanu faktycznego sprawy, stron nie łączyła natomiast umowa
sprzedaży ani nie doszło do dostarczenia pozwanej towarów wymienionych w fakturach.
Trzeba dodać, że treść stosunku zobowiązaniowego powołanego w wyniku zawarcia
międzynarodowej umowy sprzedaży podlega ocenie w świetle postanowień Konwencji
wiedeńskiej, która nie zawiera wprawdzie wyraźnej definicji umowy sprzedaży, niemniej
z zawartych w niej postanowień wynika, że chodzi o umowę, na podstawie której
sprzedawca zobowiązuje się do dostarczenia towarów i przeniesienia ich własności na
kupującego, a kupujący do odebrania towarów oraz zapłacenia ceny (zob. art. 30 i art.
7
53 Konwencji wiedeńskiej). Takie zaś określenie wzajemnych obowiązków stron
odpowiada regulacji umowy sprzedaży w prawie polskim. Z tej już tylko przyczyny zarzut
użycia niewłaściwego prawa materialnego dla oceny, czy strony łączył stosunek prawny
sprzedaży, nie mógłby odnieść zamierzonego skutku.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.