Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 371/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa w W.
przeciwko "C.(...)" Spółce Akcyjnej w W. (poprzednio: "C.(...)" Spółce Akcyjnej w K.)
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 listopada 2005 r.,
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 1 grudnia 2004 r.,
sygn. akt I ACa (...),
1. oddala kasację;
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.600 zł (trzy tysiące
sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
Skarb Państwa - Minister Skarbu Państwa wniósł o zasądzenie od pozwanej
C.(...) S.A. w K. kwoty 6.588.424,64 zł z ustawowymi odsetkami. Na dochodzoną
sumę złożyły się raty kapitałowe, opłaty dodatkowe, opłaty dodatkowe odroczone
wraz z odsetkami, ustalone w umowie z dnia 29.04.1996 r. o korzystaniu przez
pozwaną z mienia Skarbu Państwa.
Pozwana C.(...) S.A. w K. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie zwrotu
kosztów postępowania. Pozwana podniosła zarzut potrącenia oraz zarzuciła, że
2
nawet w przypadku nie uwzględnienia tego zarzutu należność powoda wynosiłaby
jedynie 4.698.266,62 zł.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 12 grudnia 2003 r., sygn. akt II C (...),
zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.588.424,64 zł, nakazał pobrać od
pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w K. kwotę 100.000 zł
tytułem wpisu od pozwu i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7.200 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że Strony łączyła umowa z dnia 29 kwietnia
1996 r. o oddaniu pozwanej mienia Skarbu Państwa do odpłatnego korzystania,
zawarta w oparciu o przepisy art. 37-39 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Pozwana była zobowiązana do odprowadzania po
upływie każdego kwartału raty kapitałowej i opłaty dodatkowej do dnia 20-go
miesiąca następującego po upływie kolejnego kwartału. Pozwana w okresie od 5
lipca 1999 r. do 19 października 2000 r. w sześciu pismach skierowanych do Ministra
Skarbu Państwa złożyła oświadczenia o potrąceniu na podstawie art. 498 k.c. swoich
wierzytelności wobec Skarbu Państwa - „jednostek budżetowych ochrony zdrowia"
z wierzytelnością powoda wynikająca z przedmiotowej umowy. Powód uznał
potrącenie za bezskuteczne.
Sąd Okręgowy ustalił, że zadłużenie pozwanej wobec powoda wyniosło
6.588.424,73 zł. Uznał, że potrącenie było nieskuteczne, ponieważ potrącane
wierzytelności przysługiwały wobec innych jednostek organizacyjnych Skarbu
Państwa niż Minister Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy powołał się na stanowisko
Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 października 2000 r.,
IV CKN 144/00 (OSNC z 2001, nr 4, poz. 60). Wskazał, że stanowisko to znajduje
oparcie w konstrukcji tak specyficznej osoby prawnej jaką jest Skarb Państwa,
wynikającej z art. 34 k.c., przepisów prawa budżetowego i wykładni celowościowej
art. 498 k.c.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne w całości i na mocy rat. 353 k.c.
w związku z § 7 przedmiotowej umowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę
5.888.424,64 zł oraz orzekł o kosztach postępowania. Na skutek przeoczenia Sąd
pierwszej instancji nie zamieścił w sentencji rozstrzygnięcia co do kwoty 1.000.000 zł.
Powód nie wniósł o uzupełnienie wyroku. Wniosek powoda o sprostowanie wyroku
został oddalony przez Sąd Apelacyjny postanowieniem.
3
Apelację pozwanej oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym kasacją,
podzielając zarówno ustalenia jak i oceny prawne Sądu pierwszej instancji. Sąd
Apelacyjny przytoczył i zanalizował ponadto poglądy piśmiennictwa i orzecznictwo
oraz uznał, że przedmiotowe potrącenie nie mogło być skuteczne.
Za trafnością takiej wykładni- zdaniem Sądu Apelacyjnego – przemawia
również nowelizacja ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania
uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. z 1996 r. Nr 106, poz. 493 ze
zm.), dokonana ustawą z dnia 5 grudnia 2002 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2055),
która do pierwszej z wymienionych ustaw wprowadziła art. 17c, w brzmieniu:
„1. Potrącenie wierzytelności Skarbu Państwa przysługujące danemu podmiotowi
reprezentującemu Skarb Państwa może być dokonane, z zastrzeżeniem ust. 2, jeżeli
potrącana wierzytelność wzajemna przysługuje wobec tego samego podmiotu
reprezentującego Skarb Państwa.
2. Z wierzytelności Skarbu Państwa nie można potrącić wierzytelności
wzajemnej, która była przedmiotem obrotu jako wierzytelność Skarbu Państwa."
Pozwana w kasacji zarzuciła
1. naruszenie prawa materialnego:
- art. 33 i 34 k.c. „poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu
wadliwej konstrukcji prawnej instytucji Skarbu Państwa”;
- art. 498 w zw. z art. 505 pkt, 4 k.c. „poprzez jego błędną wykładnię
i zastosowanie polegające na wadliwym przyjęciu, że w niniejszej sprawie występują,
mają zastosowanie, przepisy szczególne wyłączające umorzenie wierzytelności
przez potrącenie”;
2. naruszenie prawa procesowego:
- art. 86 k.p.c. a w konsekwencji art. 133 § 3 k.p,c. poprzez uniemożliwienie
stronie pozwanej działania w procesie poprzez ustanowionego w tym celu
pełnomocnika, co miało istotny wpływ na wynik sprawy,
3. nieważność postępowania kwalifikowaną przepisem art. 379 pkt. 5 k.p.c., tj.
że strona pozwana została pozbawiona możności obrony swych praw.
Przytaczając wymienione podstawy kasacji pozwana wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Powód wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz
kosztów postępowania kasacyjnego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Ze względu na datę wydania zaskarżonego wyroku w sprawie mają
zastosowanie przepisy dotyczące kasacji w brzmieniu i w numeracji obowiązującej
przed dniem 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
2. Nie jest zasadny zarzut nieważności postępowania przez pozbawienie
pozwanej możliwości działania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Strona pozwana ustanowiła
dwóch pełnomocników i zarzuca, że tylko jeden z nich został zawiadomiony
o terminie rozprawy apelacyjnej. Istotnie tak było, ale nie stanowi to uchybienia
procesowego i to w dodatku pozbawiającego stronę możności działania. Z mocy
art. 141 § 3 k.p.c. jeżeli jest kilku pełnomocników jednej strony, sąd doręcza pismo
tylko jednemu z nich. Tak samo jest przy zawiadamianiu o terminie rozprawy. Jeżeli
strona nie wskaże pełnomocnika, któremu należy dokonywać doręczeń – a taka
sytuacja zaistniała w sprawie niniejszej – wyboru dokonuje przewodniczący (zob.
§ 135 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1973 r., I CZ 163/72, OSN
1973, nr 11, poz. 202). Nie nastąpiło zatem naruszenie art. 86 i 133 § 3 k.p.c.
3. Jeżeli idzie o kwestię niedopuszczalności potrącenia, która wystąpiła
w sprawie niniejszej, to Sąd Najwyższy podziela w tym przedmiocie szczegółowe
rozważania Sądu Apelacyjnego, odnoszące się zarówno do instytucji Skarbu
Państwa, jak i do instytucji potrącenia, poczynione na tle cytowanego orzecznictwa
i piśmiennictwa, których w tym miejscu nie ma potrzeby powtarzać. Ze względu na
twierdzenie zawarte w kasacji, podkreślenia wymaga tylko, że Sąd Apelacyjny nie
przyjął, iż w stanie faktycznym sprawy (ściślej – okresu czasu, którego dotyczy jej
podstawa faktyczna) miał zastosowanie przytoczony wyżej art. 17c ustawy z dnia 8
sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi
Państwa (Dz. U. z 1996 r. Nr 106, poz. 493 ze zm.). Sąd Apelacyjny powołał się na
ten przepis jedynie w tym sensie, że potwierdza on kierunek wykładni iż dłużnik nie
może przedstawić do potrącenia Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez
Ministra Skarbu Państwa, wzajemnych wierzytelności, które ma w stosunku do
innych państwowych jednostek organizacyjnych (tak zresztą przyjął Sąd Najwyższy
np. w wyroku z dnia 23 października 2003 r., V CK 387/02, OSNC 2004, nr 12, poz.
196).
5
Za taką wykładnią przemawia również art. 1060 § 1 k.p.c. według którego
jeżeli dłużnikiem jest Skarb Państwa, wierzyciel - wskazując na tytuł egzekucyjny -
wzywa do spełnienia świadczenia bezpośrednio państwową jednostkę organizacyjną,
z której działalnością wiąże się to świadczenie; jednostka ta jest obowiązana spełnić
niezwłocznie świadczenie stwierdzone tytułem egzekucyjnym. Wynika z tego,
że wymienione wezwanie wierzyciela nie może być skierowane do innej jednostki
organizacyjnej Skarbu Państwa. Odnosi się to również do zarzutu potrącenia.
Skoro podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione, a brak jest
nieważności postępowania uwzględnianej z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji (art. 39312
oraz art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 39319
i 391 k.p.c.
oraz art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.
U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).