Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 178/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z powództwa Apteki (…) Spółki Jawnej z siedzibą w W.
przeciwko T. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 listopada 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 2 grudnia 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 17 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo Spółki
jawnej w W. - Apteki (…) z przeciwko T. M. o zapłatę kwoty 58 085,95 zł tytułem zwrotu
części świadczeń z łączącej strony umowy najmu oraz odsetek naliczanych od dnia 12
lutego 2002 r., na skutek niemożności odliczenia podatku VAT od należności
odprowadzanych do Urzędu Skarbowego.
Z dokonanych ustaleń wynika, że powódka podnajmuje od „P.(...)” sp. z o. o.
lokal, w którym prowadzi działalność gospodarczą. Spółka ta wynajmuje przedmiotowy
lokal od Gminy W. Urzędu Dzielnicy M. „P.(...)” sp. z o.o. scedowała prawa i obowiązki
dotyczące lokalu na pozwanego, który pismem z dnia 24 października 2000 r.
powiadomił powódkę, iż jest najemcą. Zgodnie z § 4 ust. 2 łączącej strony umowy najmu
czynsz miał wynosić 4 400 zł. miesięcznie + VAT i miał wzrastać stosownie do
postanowień umowy.
2
Pozwany wystawił powódce 21 rachunków za okres od listopada 2000 r. do maja
2002 r. Powódka nie kwestionuje kwot wskazanych na tych rachunkach, ale twierdzi że
kwoty te powinny być kwotami brutto, tj. powinny zawierać podatek VAT oraz że
wyliczenie to powinno być tak zmodyfikowane, aby w ramach poszczególnych kwot
wyodrębnić określoną procentowo wartość jako podatek VAT, a faktury VAT powinny
być tak rozpisane, aby wyodrębniały określoną część jako podatek VAT, który powódka
będzie mogła rozliczyć z Urzędem Skarbowym.
Od czerwca 2002 r. pozwany wystawiał faktury VAT, w których poszczególne
kwoty rozliczał wyodrębniając podatek VAT.
W ocenie Sądu Okręgowego, roszczenie powódki oparte na art. 410 § 2 k.c. nie
jest zasadne. Powódka nie może żądać zwrotu nienależnego świadczenia, jeżeli
spełniając to świadczenie wiedziała, że jest ono nienależne. Sąd pierwszej instancji
wiedzę powódki, iż spełnia nienależne świadczenie wywodzi z faktu, iż płaciła ona
czynsz na podstawie rachunków, a nie faktur VAT. Nadto powódka nie zastrzegła
zwrotu świadczenia, nie opłacała rachunków w celu uniknięcia przymusu ani w
wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Wprawdzie powódka domagała się wyjaśnień
co do wysokości poszczególnych należności z tytułu użytkowania lokalu, ale w sporze
nie kwestionowała kwot wpisanych na rachunkach. Domagała się jedynie rozpisania
tych bezspornych kwot na poszczególne opłaty wynikające z umowy najmu, tak aby z
tych należności wyodrębnić kwoty odpowiadające podatkowi VAT. Z tych względów Sąd
Okręgowy uznał roszczenie powódki za niezasadne i powództwo oddalił.
Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od
powyższego wyroku. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu Okręgowego co do
poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej, które przyjął za własne.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła powódka kasacją, opartą na obu
podstawach kasacyjnych określonych w art. 3931
k.p.c. W ramach pierwszej z nich
powódka zarzuciła naruszenie art. 3531
k.c., art. 65 k.c., art. 353 1 k.c., art. 354 § 2 k.c.
w zw. z art. 354 § 1 k.c., art. 471 k.c., art. 410 § 2 k.c., art. 414 k.c., art. 411 pkt 1 k.c.
Natomiast w ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 227 w zw. z art. 187 § 1
pkt. 2 k.p.c. oraz art. 6 k.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 386 § 4 k.p.c.
W konkluzji wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Zarzuty naruszenia prawa procesowego, przedstawione w ramach podstawy
kasacyjnej określonej w art. 3931
pkt 2 k.p.c. nie mogą być uznane za zasadne. Przede
wszystkim należy zwrócić uwagę, że art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. adresowany jest do stron, a
nie do sądu. Przepis ten określa wymogi dotyczące formy i treści pozwu, jakich winna
dopełnić strona, wnosząca takie pismo procesowe do sądu. Skarżący nawet nie usiłował
w kasacji wyjaśnić, w jaki sposób miał naruszyć ten przepis Sąd drugiej instancji, a tym
bardziej wykazać, jaki wpływ mogło to wywrzeć na treść orzeczenia. Podobne uwagi
dotyczą zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, przedmiotem
dowodzenia są fakty mające dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie. Rzeczą stron jest
wskazywanie dowodów dla wykazania tego rodzaju faktów. Skarżący nie wskazał w
kasacji faktów, istotnych dla rozstrzygnięcia, które pozostały poza zakresem rozważań i
oceny Sądów, a przede wszystkim nie przytoczył takich przepisów natury proceduralnej,
regulujących postępowanie drugoinstancyjne, które naruszyć miał Sąd Apelacyjny.
Przypomnieć zaś należy, że kasacja jest środkiem odwoławczym od orzeczeń sądów
drugiej instancji. W postępowaniu tym przepisy odnoszące się do postępowania
pierwszoinstancyjnego mają jedynie odpowiednie zastosowanie, poprzez odesłanie
zawarte w art. 391 k.p.c., w kasacji zaś brak zarzutu naruszenia tego przepisu.
Rozważania te dotyczą również zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Niezależnie od
powyższego należy również wspomnieć, że jak wielokrotnie wyjaśniał Sąd Najwyższy,
przepis ten może jedynie wyjątkowo stanowić skuteczną podstawę kasacyjną, gdy
dokonana przez sąd drugiej instancji ocena dowodów jest rażąco wadliwa, sprzeczna z
zasadami logicznego rozumowania. W ramach kontroli kasacyjnej Sąd Najwyższy nie
kontroluje samej oceny dowodów, a jedynie jej legalność. Skarżący może zatem
zakwestionować stanowiącą podstawę ustaleń faktycznych ocenę dowodów, gdy oparta
jest na materiale dowodowym zebranym z naruszeniem przepisów regulujących
postępowanie dowodowe, w takim wypadku jednak obowiązkiem skarżącego jest
przytoczenie tych przepisów i wyjaśnienie, jaki wpływ na treść rozstrzygnięcia to
naruszenia miało. Takiego wywodu kasacja nie zawiera.
Jeżeli chodzi zaś o zarzut naruszenia art. 6 k.c., to należy zwrócić uwagę, że
przepis ten formułuje zasadę rozkładu ciężaru dowodu, a zarzut jego naruszenia przez
Sąd nie może być skutecznie uzasadniany ewentualnym uchybieniem przez stronę
obowiązkowi bezspornie spoczywającemu na niej z mocy tego przepisu. Okoliczność,
czy określony podmiot wywiązał się ze swojego obowiązku udowodnienia faktów, z
których wywodzi skutki prawne, nie należy już do materii objętej dyspozycją art. 6 k.c., a
4
stanowi aspekt mieszczący się już w domenie przepisów procesowych (por. m.in. wyrok
SN z dnia 16 maja 2003 r., I CKN 389/01, nie publ.).
Pomimo bezzasadności zarzutów natury procesowej, zaskarżony wyrok podlega
uchyleniu, za trafne należy bowiem uznać zarzuty naruszenia prawa materialnego, to
jest art. 410, 471 i pozostałe przytoczone w kasacji. Zgłoszone w sprawie roszczenie
zostało zakwalifikowane przez Sąd Okręgowy jako mające charakter kondykcyjny. W
ocenie tego Sądu, przytoczone w sprawie okoliczności faktyczne wskazują na to, że
powódka żądała zwrotu nienależnego świadczenia. Podobnie roszczenie to ocenił Sąd
Apelacyjny, wskazując przy tym, że powódka wyraźnie domagała się zwrotu
nadpłaconych kwot, a nie odszkodowania. Tymczasem, jak trafnie zarzucała skarżąca,
w toku postępowania nie wskazała nigdy podstawy prawnej dochłodzonego roszczenia,
nie mając zresztą takiego obowiązku. Jako podstawę faktyczną wskazywała okoliczność
zawarcia umowy i nieuprawnione podwyższenie przez pozwanego czynszu, co w
konsekwencji doprowadziło do nienależnego nadpłacenia czynszu. Użycie przez nią
określenia „nienależna nadpłata” nie oznacza, że jej żądanie dotyczyło zwrotu
nienależnego świadczenia. Skarżąca bowiem wskazywała, że poniosła szkodę
polegającą na tym, że pozbawiona została przez pozwanego możliwości odliczenia
podatku VAT, którego kwotę pozwany wadliwie zaliczył na poczet czynszu. Orzekające
w sprawie Sądy w ogóle nie rozważyły kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej
pozwanego z tytułu nienależytego wykonania umowy podnajmu. (art. 471 w związku z
art. 677 k.c.). Sąd Apelacyjny uznał, że zgodnie z umową świadczenie powódki
obejmowało czynsz oraz podatek VAT, niezależnie od tego, czy pozwany był płatnikiem
tego podatku. Trafnie zarzucała skarżąca, że prawidłowa wykładnia umowy takiego
wniosku nie uzasadnia, a dokonując wykładni odmiennej naruszył Sąd zasady określone
w art. 65 k.c. Przy wykładni umowy nie można nie uwzględniać tego, że skarżąca
zawierała ją ze spółką „P.(...)”, która była płatnikiem podatku od towarów i usług.
Dlatego właśnie w umowie tej strony zastrzegły, że skarżącą obciąża obowiązek zapłaty
czynszu i innych opłat związanych z użytkowaniem lokalu, powiększonych o stawkę
podatku, a tego rodzaju zastrzeżenie umowne nie przekracza granic swobody umów
określonych w art. 3531
k.c. Obowiązkiem płatnika podatku jest odprowadzenie tego
podatku do właściwego urzędu skarbowego, jest to bowiem danina publiczna, która nie
powiększa kwoty czynszu uzyskiwanego przez wynajmującego. Pozwany, który wstąpił
w prawa spółki „P.(...)”, nie był płatnikiem podatku i nie odprowadzał go do urzędu
skarbowego, lecz zatrzymywał dla siebie, co w świetle zawartej umowy i przepisów
5
obowiązującej w czasie trwania umowy ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od
towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11 poz. 50 ze zm.) nie znajduje
uzasadnienia.
W rezultacie odrzucenia przez sądy orzekające w sprawie odszkodowawczego
charakteru roszczenia skarżącej bez wyjaśnienia pozostała kwestia poniesienia przez
powódkę szkody i związku przyczynowego pomiędzy tą szkodą a nieuzasadnionym
powiększeniem umówionego czynszu o kwotę odpowiadającą wysokości podatku.
Powoduje to konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), a to związku z art. 3 tej
ustawy.