Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 268/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa W.(...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przeciwko
R. S. i Z. S. - wspólnikom spółki cywilnej "P.(...)" w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na
rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 grudnia 2005 r., kasacji pozwanych od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 21 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa (...),
oddala kasację i zasądza od pozwanych na rzecz powódki kwotę 1800 zł tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 29.11.2002 r. zasądził od pozwanych R. i Z.
S. na rzecz powodowej Spółki kwotę 174.659 zł, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
21.07.2004 r. oddalił apelację pozwanych. W sprawie tej ustalono, że pozwani prowadzą
działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą „P.(...)”. W dniu 23.12.1993
r. powstała powodowa Spółka z o.o. pod nazwą W.(...). Jej udziałowcami byli pozwani
oraz spółka GmbH I.(...) z siedzibą w B. Pozwany R. S. był od chwili powstania tej Spółki
do września 1999 r. prezesem zarządu, a pozwany Z. S. jej prokurentem do 20.09.1999
2
r. Udziałowcy powodowej Spółki postanowili nabyć do celów prowadzonej działalności
gospodarczej nieruchomość położoną, w S. Nieruchomość tą mieli nabyć pozwani, a
następnie wnieść ją jako aport do powodowej spółki. Część środków pieniężnych w
kwocie 104.659 zł pozwani uzyskali ze Spółki przed 4.05.1999 r., zaś kwotę 70.000 zł po
tej dacie. Pozwani po nabyciu tej nieruchomości wnieśli ją do powodowej Spółki jako
wkład niepieniężny i w zamian objęli po 35 udziałów każdy, co stanowiło 44%
wszystkich udziałów. Inny prokurent powodowej Spółki H. H. porządkując w 1999 r.
sprawy księgowe stwierdziła nieudokumentowanie kwoty 104.659 zł i wówczas pozwany
R. S. wyjaśnił, że kwota ta została pobrana na zakup nieruchomości oraz iż pozwanym
brakuje jednak 70.000 zł. Wówczas uzgodniono, że pomiędzy powodową Spółką
zostaną zawarte dwie umowy pożyczki. Zgodnie z pierwszą umową powodowa Spółka
pożyczyła pozwanym kwotę 104.659 zł, a według drugiej kwotę 70.000 zł.
z przeznaczeniem na zakup nieruchomości w S. Według umowy pożyczki opiewającej
na kwotę 70.000 zł warunki pożyczki, czas trwania i odsetki miały zostać określone
podczas zgromadzenia wspólników, do czego jednak nie doszło. W związku z tym
powodowa Spółka pismem z dnia 24.11.1999 r. wypowiedziała pozwanym umowę
pożyczki i wezwała do zwrotu sumy 174.659 zł w terminie 6 tygodni.
Ustalono, że w sprawie oznaczonej sygnaturą VIII GC (...) Sądu Okręgowego w
S. pozwani wystąpili p-ko Spółce o zapłatę kwoty 10.000.000 zł, którą następnie
ograniczyli o kwotę 174.400 zł zgłoszoną do potrącenia w niniejszej sprawie.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy uznał, że umowy pożyczki jako
pozorne są nieważne, wszakże bezspornym jest pobranie przez pozwanych
dochodzonej kwoty. Jest to więc świadczenie nienależne, które podlega zwrotowi.
Jednocześnie uznano, iż pozwani nie udowodnili wierzytelności przedstawionej do
potrącenia. Ocenę tę podzielił Sąd Apelacyjny. Wyrok Sądu Apelacyjnego pozwani
zaskarżyli kasacją, zarzucając naruszenie art. 47914
§ 2 k.p.c. oraz art. 405, 409 i 410
k.c. Wnieśli o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty zawarte w kasacji pozwanych sprowadzają się do trzech kwestii.
Pierwsza dotyczy art. 47914
§ 2 k.p.c., który został naruszony - zdaniem pozwanych –
przez to, że Sąd Apelacyjny nie uwzględnił faktu, iż na skutek zmiany podstawy prawnej
żądania potrzeba powołania dowodów związanych z zarzutem potrącenia wynikła
później, niż w czasie sporządzania odpowiedzi na pozew. Zarzut ten nie jest
uzasadniony w okolicznościach sprawy. W uchwale z dnia 17.02.2004 r. III CZP 115/03
3
(OSNC 2005, nr 5, poz. 77) Sąd Najwyższy przyjął, że „w postępowaniu w sprawach
gospodarczych pozwany traci prawo powołania twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na
ich poparcie, niepowołanych odpowiedzi na pozew, bez względu na ich znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie
było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później (art. 47914
§ 2 k.p.c.)”.
Odnosząc to stanowisko do okoliczności niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż istotnie
strona powodowa uzasadniała swoje roszczenie zawarciem umowy pożyczki,
udzieleniem tej pożyczki i niewywiązaniem się pozwanych z obowiązku zwrotu. To
pozwani w piśmie z 14.11.2002 r. zakwestionowali ważność umów pożyczki zarzucając
ich pozorność. W tej sytuacji powódka na rozprawie z dnia 15.11.2002 r. podtrzymując
pierwotną podstawę prawną żądania wskazała jedynie, że alternatywną podstawą mogą
być przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, jeśliby sąd przychylił się do zarzutu
nieważności umów. Zakwalifikowanie tego oświadczenia powódki jako przedmiotowej
zmiany powództwa jest zbyt daleko idące. Dla zastosowania art. 47914
§ 2 k.p.c. jest to
jednak okoliczność obojętna. Rzecz w tym, że pozwani już w odpowiedzi na pozew
podnieśli zarzut potrącenia z tym, że nie przedstawili żadnych dowodów na istnienie tej
wierzytelności, ani nie sprecyzowali jego wysokości. Należy zauważyć, że pozwani nie
zareagowali prawidłowo na wezwanie przewodniczącego z dnia 16.10.2001 r. odnośnie
sprecyzowania wierzytelności zgłoszonej do potrącenia oraz nie przedstawili dowodów
uzasadniających tę wierzytelność. Uczyniono to dopiero w piśmie z dnia 14.11.2002 r.,
przy czym wnioski dowodowe tam zgłoszone sąd prawidłowo oddalił. Godzi się
zauważyć, że zgłaszając w odpowiedzi na pozew zarzut potrącenia strona jest
zobowiązana wykazać zasadność tego zarzutu, składając stosowne wnioski dowodowe i
przedstawiając dowody. Ten obowiązek obciążał pozwanych niezależnie od tego, czy
podstawą prawną żądania było niewykonanie przez pozwanych obowiązku zwrotu
pożyczki, czy też przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Tego obowiązku pozwani
nie wykonali, a jeśli tak to nie można skutecznie powoływać się na to, że potrzeba
powołania dowodów wynikła później, o czym stanowi art. 47914
§ 2 k.p.c. Ta potrzeba
zaistniała już wówczas, gdy w odpowiedzi na pozew zgłoszono zarzut potrącenia. W
konsekwencji nie można podzielić zarzutu naruszenia art. 47914
§ 2 k.c.
W kasacji zarzucono naruszenie art. 405 k.c. przez niewłaściwe jego
zastosowanie. Twierdzi się, że korzyścią majątkową którą uzyskali pozwani są udziały w
powodowej Spółce, a skoro zgodnie z art. 405 k.c. należy zwrócić korzyści uzyskane w
naturze, to uwzględnienie powództwa winno polegać na zobowiązaniu pozwanych do
4
przeniesienia tych udziałów na rzecz powodowej Spółki. Poglądu tego nie można
podzielić. Jest przecież bezsporne, że pozwani udziały w powodowej spółce uzyskali w
zamian za nieruchomość, którą wnieśli tytułem wkładu niepieniężnego do Spółki. Tych
udziałów nie uzyskali więc bez podstawy prawnej, a przeciwnie istniała podstawa
prawna. Nie są to więc korzyści, które zobowiązani są zwrócić powodowej Spółce w
naturze, skoro nie uzyskali ich bez podstawy prawnej. Taką korzyścią były środki
pieniężne pobrane z powodowej Spółki. Strony zamierzały stworzyć tę podstawę prawną
zawierając umowy pożyczki. Konsekwentnie więc, skoro umowy te jako pozorne uznano
za nieważne, to korzyść w postaci świadczenia pieniężnego podlega zwrotowi, jako
uzyskana bez podstawy prawnej. Nie sposób więc twierdzić, że Sąd Apelacyjny
niewłaściwie zastosował art. 405 k.c.
Trzeci zarzut sprowadza się do naruszenia art. 409 k.c. Twierdzi się, że skoro
powodowa Spółka przyznała, że wartość udziałów jakie posiadają pozwani w tej Spółce
jest zerowa, (kapitał zakładowy ma wartość ujemną), to w rachubę wchodzi
zastosowanie art. 409 k.c. Zarzut ten jest o tyle bezprzedmiotowy, iż korzyścią
podlegającą zwrotowi nie są udziały w spółce, lecz określona kwota.
Z tych względów, na podstawie art. 39312
k.p.c. w związku z ust. 3 ustawy z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawa o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) orzeczono jak w
sentencji.