Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 298/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z powództwa Z. W.
przeciwko Gminie Miasta K. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 8 grudnia 2005 r., kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 grudnia
2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 grudnia 2004 r. oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 maja 2004 r. oddalającego powództwo o
zasądzenie kwoty 130 000 zł z odsetkami tytułem odpowiedzialności za szkodę
wyrządzona działaniem funkcjonariusza pozwanej Gminy.
Według dokonanych ustaleń pracownik strony pozwanej S. Ś. posługując się
fałszywymi dokumentami spowodował, że inny pracownik pozwanej Gminy wydał
decyzję o zarejestrowaniu samochodu marki BMW 530 na nazwisko A. D. W dniu 13
2
listopada 2000 r. jeden ze wspólników spółki cywilnej, której wspólnikiem był także
powód nabył ten samochód od mężczyzny podającego się jako A. D. za cenę 130 000
zł. Samochód ten, jako pochodzący z przestępstwa, został odebrany powodowi w dniu
23 października 2001 r. i od tego czasu pozostaje w dyspozycji organów prowadzących
postępowanie karne w sprawie kradzieży wzmiankowanego samochodu. S. Ś.
prawomocnym wyrokiem karnym skazany został między innymi za to, że
w porozumieniu z innymi osobami brał udział w legalizacji na nazwisko A. D.
wspomnianego samochodu pochodzącego z przestępstwa a także za to, że jako
pracownik Samorządu Terytorialnego nie dopełnił swoich obowiązków i nie odmówił
dokonania rejestracji samochodów, wiedząc że dokumentacja, na podstawie której są
one rejestrowane, została podrobiona, tym samym poświadczając nieprawdę w
dokumentach w dokumentach rejestracyjnych pojazdów.
Sąd Apelacyjny uznał, że odpowiedzialność strony pozwanej rozpatrywać można
wyłącznie na podstawie – obowiązującego w dacie wyrządzenia szkody - art. 4201
k.c.
Sąd ten uznał, że pomiędzy działaniem S. Ś., jako funkcjonariusza strony pozwanej a
wyrządzona powodowi szkodą brak jest adekwatnego związku przyczynowego w
rozumieniu art. 361 k.c. Sąd ten podniósł, że okoliczność, że S. Ś. podłożył innemu
pracownikowi urzędu B. G., w którym rejestrowane są samochody, sfałszowane
dokumenty samochodu, pozostaje w bezpośredniej relacji przyczynowej wyłącznie ze
zdarzeniem, jakim było zarejestrowanie samochodu. Ta z kolei okoliczność polegająca
na wystawieniu dowodu rejestracyjnego przez B. G. nie jest przyczyną nabycia
samochodu obarczonego wadą prawną. Przyjmując takie rozumowanie Sąd Apelacyjny
odwołał się do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2001 r., III CKN 578/00,
OSNC 2001, nr 7-8, poz. 120, zawierającego stwierdzenie, że pomiędzy dokonaniem w
rejestrze handlowym wpisu zawierającego nieprawdziwe dane o przedsiębiorcy a
szkodą poniesioną przez osobę fizyczną wskutek zawarcia z tymże przedsiębiorcą
niekorzystnej umowy cywilnoprawnej, nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy.
W kasacji opartej na podstawie naruszenia art. 361 § 1 k.c. i art. 4201
§ 1 k.c.
przez błędną ich wykładnię i wskutek tego ich niezastosowanie, skarżący wnosił o
zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty
130 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 października 2001 r., ewentualnie o
uchylenie tego wyroku i wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kasacja jest uzasadniona. Ocena Sądu Apelacyjnego o braku określonego w art.
361 § 1 k.c. związku przyczynowego pomiędzy wskazanym działaniem funkcjonariusza
strony pozwanej a szkodą powoda jest błędna.
Związek przyczynowy jest kategorią obiektywną i należy go pojmować jako
obiektywne powiązanie ze sobą zjawiska nazwanego "przyczyną" ze zjawiskiem
określonym jako "skutek". Ustawodawca wprowadzając w art. 361 § 1 k.c. dla potrzeb
odpowiedzialności cywilnej ograniczenie odpowiedzialności tylko za normalne (typowe,
występujące zazwyczaj) następstwa działania lub zaniechania, z których szkoda
wynikła, nie wprowadza pojęcia związku przyczynowego w rozumieniu prawnym,
odmiennego od istniejącego w rzeczywistości. Ogranicza tylko odpowiedzialność do
wskazanych w przepisie normalnych (adekwatnych) następstw. Istnienie związku
przyczynowego jako zjawiska obiektywnego determinowane jest określonymi
okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy i dlatego istnienie związku
przyczynowego bada się w okolicznościach faktycznych określonej sprawy. W pierwszej
kolejności należy przy pomocy testu "conditio sine qua non" zbadać, czy pomiędzy
określonymi elementami sytuacji faktycznej w ogóle zachodzi jakakolwiek obiektywna
zależność, a zatem, czy badany skutek stanowi obiektywne następstwo zdarzenia, które
wskazano jako jego przyczynę. Jeśli odpowiedź jest negatywna, to znaczy jeśli badany
skutek nastąpiłby również, mimo nieobecności tej "przyczyny", należy stwierdzić, że nie
występuje żaden obiektywny związek przyczynowy i nie ma potrzeby dalszego badania,
czy występuje związek przyczynowy "adekwatny" w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.
Konieczność badania "normalności" związku przyczynowego, a więc przesłanki
odpowiedzialności z art. 361 § 1 k.c., występuje bowiem tylko wówczas, gdy między
badanymi zjawiskami w ogóle istnieje obiektywny związek przyczynowy. Te same
zasady należy odnieść do badania tak zwanego pośredniego związku przyczynowego,
którego istnienie w odniesieniu do odpowiedzialności strony pozwanej wywodził powód.
Także w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z
których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody, odpowiedzialność
cywilną może determinować tylko taki związek wieloczłonowy, w którym pomiędzy
poszczególnymi ogniwami zachodzi zależność przyczynowa, we wskazanym wyżej
rozumieniu i każde ogniwo tego związku z osobna podlega ocenie z punktu widzenia
kauzalności (porównaj orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1952 r. C
584/52, PiP 1953, nr 8-9, str. 366 i z dnia 21 czerwca 1960 r., 1 CR 592/59, OSN 1962
nr III, poz. 84).
4
Badając w aspekcie powyższych zasad związek przyczynowy pomiędzy
działaniem S. Ś. a szkodą polegającą na nabyciu przez powoda samochodu
obarczonego wadą prawną i w konsekwencji jego utratą należy stwierdzić, że związek
taki istnieje zarówno "adekwatnie", jak i obiektywnie. Działania S. Ś. miały bezpośredni
wpływ na wystawienie dowodu rejestracyjnego samochodu, który wprowadzony został
do obrotu i stał się przedmiotem nabycia przez powoda. Wskazane przez Sąd
Apelacyjny orzeczenie Sądu Najwyższego w niczym nie podważa tej oceny. Dotyczy
ono zupełnie innego stanu faktycznego, a jak stwierdzono wyżej, związek przyczynowy
jako zjawisko obiektywne musi być badany w okolicznościach faktycznych konkretnej
sprawy. W zależności od tych okoliczności określone zdarzenie będzie lub nie będzie
mogło być uznane za przyczynę nawet takich samych skutków a zatem odnoszenie
rozstrzygnięć i poglądów wyrażonych w oparciu o określone stany faktyczne do innych
stanów faktycznych może mieć bez wątpienia walor interpretacyjny, jednak nie musi
prowadzić do podważenia odmiennej oceny wyrażonej w danych okolicznościach
sprawy. Warto odwołać się także do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 17 lutego 2005 r., IV CK 596/04, nie publikowanego, zgodnie z którym
koncepcja adekwatnego związku przyczynowego przyjmuje, iż następstwa normalne
badanej przyczyny nie muszą stanowić jej skutków czasowo „bezpośrednich”.
Obowiązek odszkodowawczy powstaje zarówno w przypadku prostych powiązań
kauzalnych, jak i bardziej złożonych, w których relacje kauzalne są wieloczłonowe. Z
taka sytuacja mamy w rozpoznawanej sprawie.
Z tych przyczyn zarzut kasacyjny naruszenia art. 361 § 1 k.c. przez jego błędną
wykładnię oraz art. 4201
§ 1 k.c. przez jego niezastosowanie uznać należało za
uzasadniony. W konsekwencji Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39313
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98).