Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 309/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Gminy S. przeciwko Związkowi Międzygminnemu "P.(...)" w K. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 grudnia 2005 r., kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2005 r., sygn. akt I
ACa (...),
oddala kasację; zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę
1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Powodowa Gmina S. domagała się od pozwanego Związku Międzygminnego
„P.(...)” kwoty 49.271,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz „ustalenia treści umowy
faktycznej” między stronami o wskazanym przez stronę powodową poziomie
świadczenia (0,97 zł plus podatek za 1 m3
wody). Strona pozwana odmawiała zapłaty za
wodę w zakresie wskazanym przez powoda, utrzymując, że pozwany Związek (a nie
powodowa Gmina) jest właścicielem wodociągu, przy czym Gmina włada tym
wodociągiem w złej wierze i czerpie nieuzasadnione korzyści ekonomiczne. Sąd
2
Okręgowy zasądził od pozwanego Związku dochodzoną kwotę z odsetkami po ustaleniu
następującego stanu faktycznego.
Wodociąg „S.” znajduje się na terenie powodowej Gminy. Gmina ta była
członkiem Związku Międzygminnego „P.(...)”. Związek ten został uznany właścicielem
wodociągu (decyzja komunalizacyjna z 15 stycznia 1992 r.). W 1997 r. gmina S.
wystąpiła ze Związku; wodociąg został jej wydany przez zarząd Związku, a następnie
Zgromadzenie Związku uchwaliło odebranie tego wodociągu. W związku z odmową
wydania, Związek wytoczył Gminie S. powództwo windykacyjne, uzyskał wyrok
nakazujący zwrot wodociągu, ale postępowanie zostało następnie zawieszone do czasu
zakończenia postępowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia nieważności
decyzji komunalizacyjnej z dnia 15 stycznia 1992 r. Z wodociągu „S.” dostarczana jest
woda do indywidualnych odbiorców, m.in. w Gminie T., pozostającej członkiem Związku.
Ujęcie wody eksploatowane jest przez powodową Gminę, a Związek płaci za
dostarczaną wodę (po 0,55 zł na 1 m3
). Ilość dostarczanej wody jest niesporna. Związek
za wodę dostarczoną mieszkańcom Gminy T. pobiera opłatę - 1,99 zł za 1 m3
wody.
Według kalkulacji ekonomicznej, sporządzanej przez powoda (i niekwestionowanej
przez pozwanego), koszt eksploatacji ujęcia wody i jej przesyłania do Gminy T. wynosi
0,97 zł (plus 7 gorszy podatku VAT).
Sąd Okręgowy stwierdził, że do chwili rozstrzygania stan własności spornego
wodociągu nie był przesądzony, ponieważ nie zostało jeszcze zakończone
postępowanie administracyjne w tym zakresie. Gmina S. nie mogła zawrzeć umowy z
pozwanym Związkiem o zaopatrzenie w wodę (zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 7 czerwca
2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę (...) Dz.U. Nr 72, poz. 747 ze zm., cyt. dalej
jako „ustawa z 2001 r.”), gdyż obie strony prowadzą przedsiębiorstwa wodociągowe.
Także woda dostarczana ze zbiorowych wodociągów nie może być przedmiotem
sprzedaży (przepisy ustawy z 2001 r. nie przewidują ceny wody jako składnika taryfy).
W ocenie Sądu Okręgowego, przedmiotem żądania pozwu nie jest zapłata ceny wody,
lecz „koszty eksploatacji ujęcia wody i przesyłu wody do odbiorców, tj. mieszkańców
Gminy T.”. Z odbiorcami tymi powodowa Gmina nie zawierała umowy o dostarczenie
wody; umowy takie wiążą pozwany Związek, który płaci Gminie koszty wydobycia
i dostarczenia wody w celu wywiązania się z własnego zobowiązania wobec
indywidualnych odbiorców wody. Zdaniem Sądu, między stronami doszło w sposób
dorozumiany do zawarcia umowy o usługę polegającą na uzyskiwaniu i dostarczaniu
wody. Dla zawarcia takiej umowy nie ma znaczenia to, kto jest właścicielem sieci
3
wodociągowej (art. 5 ustawy z 2001 r.). O zawarciu umowy świadczy fakt opłacenia
przez Związek dostaw wody, chociaż w niższym rozmiarze niż wynika to z uchwały
Gminy S.. Sporna jest zatem sama wysokość zapłaty, a nie jest podstawa prawna.
Traktując dochodzoną przez powodową Gminę kwotę jako obejmującą niezapłacone
przez pozwany Związek koszty udowodnionej eksploatacji wodociągów, Sąd Okręgowy
zasądził ją na podstawie art. 471 k.c.
Apelacja pozwanego Związku została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił
ustalenie faktyczne Sądu pierwszej instancji. Na podstawie tych ustaleń Sąd Apelacyjny
doszedł do wniosku, że po wydaniu decyzji administracyjnej (z dnia 19 września 2002 r.)
właścicielem wodociągu jest obecnie Skarb Państwa, ponieważ fakt złożenia przez
Związek wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy (rozstrzygniętej decyzją z dnia
września 2002 r.) nie oznacza, że decyzja komunalizacyjna z 1992 r. definiuje stan
własności wodociągu. Do stosunków ukształtowanych miedzy stronami nie mogą mieć
zastosowania przepisy art. 224 § 2 i 225 k.c. Stron nie wiąże umowa zawarta per facta
concludentia, ponieważ wyraźne i konsekwentne jest stanowisko pozwanego Związku w
tym zakresie (odmawianie zawarcia umowy i podkreślanie faktu własności wodociągu).
Jeżeli jednak powodowa Gmina dochodzi różnicy między ponoszonymi przez siebie
kosztami eksploatacji wodociągu „S.” na terenie Gminy T. (na które składają się
określone, wykazane przez stronę powodową elementy), a kwotą płaconą przez
pozwany Związek, to roszczenie powoda znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 405
k.c.
W kasacji pozwanego podniesiono zarzuty naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 316
k.p.c. a także – zarzuty naruszenia przepisów art. 15 k.p.a. w zw. z art. 127 § 3 k.p.a.,
art. 140 k.c., art. 224 § 2 k.c., art. 225 k.c., art. 226 § 2 k.c. oraz art. 405 k.c. Skarżący
domaga się zmiany zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenia
powództwa ewentualnie – o uchylenie wyroków obu Sądów i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W związku ze wskazaną w zaskarżonym wyroku prawną podstawą
rozstrzygnięcia oraz treścią podniesionych zarzutów kasacyjnych pojawia się przede
wszystkim zasadnicze pytanie, w jakiej płaszczyźnie prawnej – obligacyjnej czy
rzeczowej mogłoby być rozpoznane roszczenie zgłoszone przez powodową Gminę.
W uzasadnieniu obu Sądów przyjęto wyraźnie prawno-obligacyjny charakter
roszczenia strony powodowej (roszczenie obejmujące zwrot kosztów ujęcia wody i jej
4
przesyłania do odbiorców, tj. mieszkańców Gminy T., s. 4-5 uzasadnienia wyroku Sądu
Apelacyjnego). Dlatego zasadność tego roszczenia oceniona była przez oba Sądy w
świetle przepisów prawa obligacyjnego (art. 471 k.c. i art. 405 k.c.). W kasacji nie
podniesiono zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych, dokonanych przez oba Sądy.
Oznacza to związanie Sądu Najwyższymi takimi ustaleniami (art. 39311
§ 2 k.p.c. w zw.
z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r., Dz.U. z 2005 r., nr 13, poz. 98). W świetle
ustaleń faktycznych obu Sądów zasadność roszczenia powodowej Gminy mogła być
jednak oceniona – wbrew stanowisku skarżącego – na podstawie przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.).
Ocenę tę zakwestionowano w kasacji dlatego, ze – zdaniem skarżącego –
zgłoszone przez stronę powodową roszczenie powinno być analizowane z punktu
widzenia przepisów przewidujących tzw. roszczenia uzupełniające, przysługujące
posiadaczowi wobec właściciela (art. 224 i n. k.c.). Gdyby uznać, że sformułowany w pkt
3 kasacji zarzut naruszenia art. 405 k.c. motywowany był przedwczesnością
zgłoszonego roszczenia (brakiem jego cechy wymagalności), to stwierdzenie takie nie
może być uznane za uzasadnione. Strona pozwana wzywana była bowiem przez
powodową Gminę do zwrotu ponoszonych przez nią kosztów eksploatacji ponoszonych
w okresach objętych żądaniem pozwu (art. 455 k.c.). W kasacji nie kwestionowano
także sposobu wyliczenia wspomnianych kosztów (ujęcia w nich odpowiednich
elementów składowych), a także – samej globalnej ich wartości. Nie zakwestionowano
też wystąpienia pozostałych przesłanek roszczenia przewidzianego w art. 405 k.c.
Wystąpiły zatem wystarczające podstawy do zasądzenia dochodzonego roszczenia na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.). Inne stanowisko
skarżącego należało zatem uznać za nieuzasadnione.
Możliwości oceny roszczenia strony powodowej na podstawie art. 405 k.c. nie
eliminuje fakt złożenia przez pozwany Związek wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy
na podstawie art. 127 § 3 k.p.c., rozstrzygniętej decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 19 września 2002 r. i stwierdzającej nieważność decyzji Wojewody
X. z dnia 15 stycznia 1992 r. (tzw. decyzji komunalizacyjnej). Decyzja z 2002 r. jest
decyzją ostateczną, kształtującą stan prawny spornego wodociągu, a złożenie wniosku
o ponowne rozpatrzenie sprawy nie powoduje zmian tego stanu prawnego. W każdym
jednak razie zagadnienie prawno-rzeczowego statusu wodociągu nie stanowi prawnej
przeszkody dla dochodzenia przez powodową Gminę roszczenia o zwrot kosztów ujęcia
wody i jej przesyłania na podstawie art. 405 k.c. W tej sytuacji za bezzasadne należy
5
uznać zarzuty, u podstaw których leży odmienna argumentacja prawna, a wiec zarzut
naruszenia art. 316 k.p.c. w zw. z art. 382 k.c., art. 15 k.p.a. w zw. z art. 127 § 1 i § 3
k.p.a., oraz art. 140 k.c., art. 224 § 1, art. 225 i art. 226 § 2 k.c. W związku z tym kasację
należało oddalić jako nieuzasadnioną (art. 39312
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono stosownie do przepisów art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.