Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 360/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z powództwa syndyka masy upadłości "H." S.A.
przeciwko "HZ. sp. z o.o."
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 stycznia 2006 r.,
na rozprawie
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1 i 3 i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Nakazem zapłaty z dnia 26 marca 2003 r. wydanym w postępowaniu
upominawczym Sąd Okręgowy w K. zasądził od pozwanej „HZ.” Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością na rzecz strony powodowej – Syndyka masy
upadłości „H.” Spółki Akcyjnej kwotę 957 813,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi
oraz kosztami postępowania.
Od tego nakazu strona pozwana wniosła sprzeciw, żądając jego uchylenia
oraz oddalenia powództwa i zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania według
norm przepisanych.
Wyrokiem z 6 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od pozwanej
kwotę 957 813,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 14 listopada 2002 r. do
dnia zapłaty oraz zwrot na rzecz strony powodowej kosztów procesu.
Z dokonanych ustaleń wynika, że „H.” S.A. łączyła z pozwaną umowa, której
przedmiot obejmował wykonanie robót budowlanych na terenie Centrum
Handlowego „S.” Za wykonanie robót w niej przewidzianych powodowa spółka
miała otrzymać od pozwanej wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 3 069 000 zł,
powiększone o należny podatek od towarów i usług. Ponadto przewidziano
możliwość zlecenia „H.” S.A. wykonania robót dodatkowych. Takie roboty
powodowa spółka wykonała, jednakże pozwana za część z nich nie zapłaciła. Sąd
pierwszej instancji ustalił, iż sporna między stronami jest zasadność wystawienia
faktury z 28 lutego 2002 r. na kwotę 258 975,50 zł. Nadto pozwana powoływała się
przed Sądem na zgłoszoną w postępowaniu upadłościowym wierzytelność z tytułu
należnych jej kar umownych, których wysokość określiła na kwotę 2 685 375 zł. W
piśmie zgłaszającym wierzytelność sędziemu komisarzowi pozwana oświadczyła
o potrąceniu powyższej kwoty z nie zapłaconymi przez nią wierzytelnościami
upadłej „H.” S.A.
Sąd Okręgowy uznał zasadność roszczeń strony powodowej. W uzasadnieniu
wyroku podniósł, iż potrącenie z nie kwestionowanymi przez pozwaną
3
wierzytelnościami powódki na łączną sumę 695 277,98 zł jest niedopuszczalne,
albowiem zobowiązanie, którego „H.” S.A. nie wykonał, ma charakter pieniężny, w
związku z czym nie jest możliwe jego przedstawienie do potrącenia z
wierzytelnościami upadłej. Nadto Sąd zwrócił uwagę, iż domagać się kar
umownych pozwana mogła jedynie w czasie od dnia, w którym, zgodnie z umową,
„H.” S.A. powinna była przedstawić pozwanej gwarancję należytego wykonania
robót, aż do ogłoszenia przez powódkę upadłości. Pozwana nie tylko tego nie
uczyniła, lecz także nie wykazała, aby poniosła jakąkolwiek szkodę na skutek
niedostarczenia gwarancji, wobec czego nie została spełniona przesłanka
wymagalności roszczenia, której istnienie na zasadzie art. 498 k.c. jest konieczne
do potrącenia.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił również zarzutu pozwanej co do niezasadności
żądania kwoty 3 560,37 zł, który uznał za spóźniony po myśli art. 503 § 1 k.p.c.
Natomiast, co do podnoszonego przez pozwaną braku podstaw do zapłaty
wynagrodzenia za roboty na kwotę 258 975,87 zł, uznał ten zarzut za nadużycie
prawa, albowiem pomimo drobnych uchybień formalnych przy zlecaniu robót,
strona powodowa niewątpliwie takie zlecenia otrzymała, zaś pozwana, mimo
ponawianych prób zawarcia porozumienia, uchylała się od zapłaty.
Powyższy wyrok pozwana zaskarżyła w całości apelacją, zarzucając mu
sprzeczność ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego
w zakresie dotyczącym kwestii istnienia wierzytelności pozwanej z tytułu kar
umownych, naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na wynik
sprawy, tj. art. 74 k.c. (w dawnym brzmieniu) w zw. z art. 246 k.p.c. oraz art. 232,
233 i 328 k.p.c., a nadto naruszenie prawa materialnego, w postaci art. 32 § 2 i art.
34 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. –
Prawo upadłościowe (j. t.: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z późn. zm.) oraz art.
484 § 1 i art. 75 k.c., poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i błędną wykładnię.
Apelująca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa
i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie o uchylenie wyroku
oraz o przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 grudnia 2004 r. częściowo uwzględnił
apelację w ten sposób, że zmniejszył wysokość zasądzonego od pozwanej
roszczenia do kwoty 561 127,95 zł, zaś w pozostałej części apelację oddalił i
wzajemnie zniósł między stronami koszty postępowania. W uzasadnieniu podzielił
część zarzutów apelującej, dotyczących wierzytelności strony powodowej na kwotę
258 975,50 zł, albowiem z protokołu odbioru robót dodatkowych wynikała w sposób
wyraźny niższa kwota spornej należności. Dalej Sąd Apelacyjny uwzględnił zarzut
potrącenia z wierzytelnością pozwanej w wysokości 306 900 zł, a to z uwagi na
ostateczne uznanie w postępowaniu upadłościowym wierzytelności pozwanej z
tytułu kary umownej i jej wpis na listę wierzytelności. Jednakże kara umowna w
pełnej wysokości wynikającej z umowy o roboty budowlane była, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, rażąco wygórowana i słusznie została zmiarkowana przez sąd
upadłościowy do równowartości 10% wynagrodzenia ryczałtowego.
Od orzeczenia Sądu Apelacyjnego strona powodowa wniosła kasację, opartą
na podstawie z art. 3931
pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego… (Dz. U. z 2005 r. Nr
13, poz. 98), zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów
postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 pkt 1 k.p.c.,
poprzez niezapoznanie się z protokołem odbioru lub jego całkowicie dowolną
interpretację, a nadto naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie, a to art. 498-505 k.c. w zw. z art. 34-37 Pr. upadł., które polegało na
przyjęciu przez Sąd spóźnionego zarzutu potrącenia. W konkluzji, na podstawie art.
39315
k.p.c., wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania, a
także zasądzenie od pozwanej kosztów procesu za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na kasację pozwana wniosła o jej oddalenie i o zasądzenie na
swoją rzecz kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów podnoszonych w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, należy zwrócić uwagę na następujące kwestie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym postępowania kasacyjnego na
5
gruncie przepisów kodeksu postępowania cywilnego obowiązujących do dnia
6 lutego 2005 r. wyjaśnione zostało, że w ramach podstawy kasacyjnej określonej
w art. 3931
pkt 2 k.p.c. ocena dowodów może być przedmiotem analizy
w postępowaniu kasacyjnym tylko wówczas, gdyby w świetle art. 233 § 1 k.p.c.
ocena ta była rażąco wadliwa lub oczywiście błędna, będąca wynikiem naruszenia
ustanowionych w tym przepisie zasad oceny wiarygodności i mocy dowodów
(por. m.in. post. SN z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97, OSNC 1998, nr 12,
poz. 214, wyrok z dnia 18 marca 1999 r., I CKN 1050/97, OSNC 1999, nr 10, poz.
177). Taka właśnie sytuacja zachodzi w rozpoznawanej sprawie, co trafnie zarzuca
kasacja. Dokonane przez Sąd Apelacyjny ustalenie dotyczące wzajemnych
rozliczeń stron oparte zostało w istocie na ocenie jednego dowodu w postaci
protokołu z dnia 19 lutego 2002 r. Na podstawie tego dowodu Sąd Apelacyjny
uznał, że wartość robót dodatkowych ostatecznie zaakceptowanych przez obie
strony wyniosła 138 680 zł netto, co po doliczeniu kwoty podatku VAT w wysokości
22% dało kwotę 169 189,60 zł, jaką strona pozwana powinna zapłacić powodowi
z tytułu należności za roboty dodatkowe. Tymczasem, jak trafnie zarzuca skarżący,
dowód ten nie został poddany wszechstronnej ocenie. Jak bowiem wynika z pkt 3,
4 i 5 tego protokołu, wartość robót dodatkowych akceptowanych przez wykonawcę
wynosi 212 275 zł. Do tej części protokołu Sąd Apelacyjny nie odniósł się w żaden
sposób, nie ma zatem możliwości kontroli, dlaczego zapis w pkt 2 protokołu został
oceniony odmiennie niż pozostałe zapisy. Z porównania treści pkt 2 i 4 wynika, że
obie wymienione w nich kwoty akceptowane są przez wykonawcę. Sam fakt, że
w pkt 2 chodzi o ostateczną wartość nie może być uznany za wystarczający, skoro
z zapisów w pozostałych punktach protokołu wynika, że ta ostateczna wartość ma
być jednak powiększona o kwotę 63 795 zł. Kryteria oceny tego dowodu, mającego
dla Sądu drugiej instancji istotne znaczenie, są niejasne, a przy tym zróżnicowane
w zależności od tego, o która część protokołu chodzi. W konsekwencji nie można
uznać, aby w sposób prawidłowy ustalona została wysokość wierzytelności
powoda, co przesądza o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku w części,
w jakiej uwzględniona została apelacja pozwanej oraz orzekającej o kosztach
procesu i przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
6
W tej sytuacji nie zachodzi potrzeba szczegółowego odniesienia się do
zarzutów naruszenia prawa materialnego. Należy jednak zwrócić uwagę, że
wywody skarżącego zmierzają do konkluzji, że fakt ustalenia listy wierzytelności, na
której ujęto określoną kwotę wierzytelności pozwanej do upadłego powoda,
wyklucza potrącenie, a nadto skarżący wiąże ten fakt z zaliczeniem wierzytelności
do szóstej kategorii zaspokojenia. Tego rodzaju zarzuty nie są zasadne. Zaliczenie
wierzytelności, którą ma pozwany do upadłego, do określonej kategorii
zaspokojenia, nie ma żadnego wpływu na dopuszczalność potrącenia.
Dopuszczalności tej nie wyklucza także odmowa uwzględnienia potrącenia
w postępowaniu upadłościowym. Warunkiem potrącenia wierzytelności pozwanej
z wierzytelnościami upadłego było dochowanie wymagań określonych w art. 34-37
Pr. upadł. (obecnie art. 93-96 pun). Pozwana jednak dopełniła określonych w tych
przepisach wymagań i ostatecznie uzyskała uznanie wierzytelności
w postępowaniu upadłościowym oraz jej wpis na listę wierzytelności. Nawet
odmowa wpisu wierzytelności na listę nie uniemożliwia skutecznego zgłoszenia
zarzutu potrącenia w procesie z powództwa upadłego, a wpisanie jej na listę tym
bardziej wzmacnia pozycję wierzyciela upadłego, który nie musi już dowodzić jej
istnienia i wysokości. Zarzuty naruszenia art. 498-505 k.c. w zw. z art. 34-37 Pr.
upadł. należy zatem uznać za chybione.
Wobec zasadności zarzutów natury procesowej Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji na podstawie art. 39313
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed
wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. z 2005 r., nr 13, poz.98), a to w związku z art. 3 tej ustawy.