Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 327/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa J.B. i D.B.
przeciwko "E." Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2006 r.,
kasacji powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 lutego 2005 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i odstępuje od obciążenia powodów kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym przez powodów J.B. i D.B. wyrokiem z dnia 1 lutego 2005 r., Sąd
Apelacyjny oddalił apelację powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 19
lipca 2004 r. W sprawie tej poczyniono następujące ustalenia.
W dniu 24 lipca 1997 r. Powodowie zawarli z „E.” SA umowę ubezpieczenia od
ognia i innych zdarzeń losowych budynku, w którym mieściła się lecznica dla
zwierząt. Suma ubezpieczenia została określona na 100.000 zł. W dniu 17 grudnia
1997 r., w wyniku pożaru, ubezpieczony budynek uległ zniszczeniu. Powodowie,
opierając się na uproszczonym kosztorysie odbudowy lecznicy, zażądali od
pozwanego zapłaty kwoty 125.446,66 zł. tytułem odszkodowania, obliczonego
z uwzględnieniem podatku VAT.
Bezspornym w sprawie jest, że powodowie odbudowali lecznicę po pożarze
systemem gospodarczym. Nie byli oni płatnikami podatku VAT i nie rozliczali
wydatków związanych z odbudową lecznicy w ramach kosztów prowadzonej
działalności gospodarcze.
Pozwany po zweryfikowaniu kosztorysu, dokonaniu zaakceptowanej przez
powodów korekcie wartości robót budowlanych, zakwestionowaniu doliczenia do
wartości robót 22% podatku VAT i po określeniu stopnia zużycia budynku na 56%
ustalił odszkodowanie na kwotę 48.369 zł.
Sąd Okręgowy ustalił należne powodom odszkodowanie na kwotę
67.161,41 zł. za uzasadnione uznając doliczenie 22% podatku VAT do wartości
prac budowlanych i elektrycznych. W związku z tym ustaleniem, wyrokiem z dnia
19 lipca 2004 r. zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 20 tys. zł.
Apelację wniesioną przez pozwanego Sąd Apelacyjny oddalił, aprobując ustalenia
faktyczne i ocenę prawną Sądu I instancji.
Na skutek kasacji wniesionej przez pozwanego Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok w zakresie oddalającym apelację pozwanego co do kwoty
13.491 zł. Przyjmując, że odszkodowanie nie może przewyższać wyrządzonej
3
szkody w ubezpieczonym mieniu, gdyż prowadziłoby to do bezpodstawnego
wzbogacenia, co byłoby niezgodne z celem i istotą ubezpieczenia majątkowego,
Sąd Najwyższy zakwestionował stanowisko Sądów l i II instancji, że do prac
wykonanych przez poszkodowanych systemem gospodarczym należy doliczyć
podatek VAT, ponieważ w okolicznościach sprawy prowadziłoby to do
bezpodstawnego wzbogacenia uprawnionych do odszkodowania. Ponadto Sąd
Najwyższy stwierdził, że podatek VAT może doliczać do ceny podmiot, który jest do
tego uprawniony, a w przypadku powodów taka sytuacja nie zachodzi.
Wyrokiem z dnia 24 lipca 2003 r. Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu
sprawy, uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w zakresie objętym wyrokiem
Sądu Najwyższego, tj. w części uwzględniającej powództwo o kwotę 13.491 zł.
i w takim samy zakresie przekazał sprawę Sądowi l instancji do ponownego
rozpoznania. Jednocześnie Sąd Apelacyjny zalecił Sądowi Okręgowemu
wyjaśnienie kwestii, czy podana przez biegłego wartość odtworzeniowa budynku
obejmuje podatek VAT, ustalenia, jakiej wysokości stawka VAT winna być
zastosowana przy obliczaniu wartości materiałów wykorzystanych przy odbudowie
oraz ostatecznego ustalenia wysokości należnego powodom odszkodowania
z uwzględnieniem faktu, że powodowie, nie będący płatnikami podatku VAT,
odbudowali lecznicę po pożarze systemem gospodarczym.
Ponownie rozpoznając spór Sąd Okręgowy obliczył wysokość należnego
powodom odszkodowania na kwotę 44.713,49 zł., a skoro powodowie otrzymali już
odszkodowanie w kwocie 48.202 zł., to żądanie wypłaty dalszej kwoty 13.491 zł.,
jako nieuzasadnione, Sąd oddalił. Orzeczenie zostało oparte na następujących
ustaleniach. W sprawie poza sporem było, że suma ubezpieczenia budynku
wynosiła 100.000 zł, stopień zużycia budynku wynosił 37% a koszty rozbiórki
wynosiły 5% wysokości szkody. Sąd uznał, że wartość odtworzeniowa budynku
przy realizacji systemem gospodarczym wynosi 93.836,01 zł. (koszty robocizny -
23.556,72 zł + koszt użytych materiałów z 7% podatkiem VAT - 67.759,22 zł +
koszty pracy sprzętu z 7% podatkiem VAT - 2.521,07 zł
Powodowie wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
powództwa w całości zarzucili w apelacji naruszenie art. 805 § 2 pkt 1 k.c. przez
4
jego niewłaściwe zastosowanie, art. 65 § 1 k.c. przez dokonanie błędnej wykładni
postanowień umowy ubezpieczenia - w związku z §§ 27.1, 29.1, 31.2 owu oraz art.
233 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i dokonanie błędnej i dowolnej
oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.
Rozpatrujący sprawę Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja jest nieuzasadniona.
Sąd II instancji stwierdził, że niemożliwe było uwzględnienie zarzutu wadliwego
obliczenia przez Sąd I instancji wysokości poniesionej przez powodów szkody,
polegającej na nie uwzględnieniu podatku VAT przy wyliczaniu kosztów robocizny.
Stosownie bowiem do treści art. 393 k.p.c. Sąd Apelacyjny, przy ponownym
rozpoznaniu sprawy, związany był wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez
Sąd Najwyższy, zaś Sąd Okręgowy związany był wykładnią Sądu Apelacyjnego
z mocy art. 386 § 6 k.p.c. Sąd Apelacyjny wskazał, że w rozpoznawanej sprawie
Sąd Najwyższy, odnosząc się do treść art. 8 ustawy o działalności
ubezpieczeniowej wyraził pogląd, iż doliczenie podatku VAT do prac wykonanych
przez poszkodowanych systemem gospodarczym prowadziłoby do
bezpodstawnego wzbogacenia uprawnionych do odszkodowania. Koszty robocizny,
które ponieśli nie były powiększone o ten podatek, zatem jego uzyskanie przy
obliczaniu odszkodowania prowadziłoby do bezpodstawnego wzbogacenia,
ponieważ kwota podatku powodów nie obciążała.
W kasacji powodowie, wnosząc o uchylenie wyroku w całości, zarzucili
naruszenie: art. 805 § 2 pkt 1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, art. 65
§ 1 k.c. przez dokonanie błędnej wykładni postanowień umowy ubezpieczenia
z § 27.1 pkt 1, § 29.1 owu, art. 39317
k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie
i uznanie, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd orzekający był związany
poglądem Sądu Najwyższego, że „doliczenie podatku VAT do prac wykonanych
przez poszkodowanych systemem gospodarczym prowadziłoby do
bezpodstawnego wzbogacenia uprawnionych do odszkodowania”, co stanowi
oczywiste naruszenie przepisów postępowania i miało istotny wpływ na wynik
sprawy (art. 393 § 2 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
5
Zarzuty podniesione kasacji nie zasługują na uwzględnienie. Przede wszystkim
nie jest trafny zarzut naruszenia art. 39317
k.p.c. Sąd Najwyższy, rozpoznający
kasacje od pierwszego wyroku Sądu Apelacyjnego, który zapadł w tej sprawie
wskazał, na co słusznie zwracają uwagę skarżący, że doszło w nim do naruszenia
art. 805 § 2 pkt 1 k.c. Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego
naruszenie to polegało na tym, że wbrew wyraźnej zasadzie wynikającej z tego
przepisu, odszkodowanie jakie miałby zapłacić pozwany Zakład Ubezpieczeń
przewyższałoby wysokość szkody powstałej wskutek pożaru, jako zdarzenia
przewidzianego w umowie. Sytuacja taka miałaby miejsce, jeżeli do robót, które
powodowie wykonali sami systemem gospodarczym, doliczono by podatek VAT.
W sytuacji gdy w okolicznościach rozpoznawanej sprawy było bezsporne, że
roboty budowlane i elektryczne wykonali sami powodowie, to brak było podstaw
prawnych do naliczania od tych robót podatku VAT. Odszkodowanie jakie należy
się powodom, na podstawie umowy ubezpieczenia nie może więc obejmować
wartości tego podatku, jeżeli wydatki poniesione na usunięcie skutków szkody
obejmowały tylko koszty robocizny poniesionej przez powodów bez podatku VAT.
Wbrew zarzutowi podniesionemu w kasacji Sąd Apelacyjny i Sąd Okręgowy
były więc związane taką interpretacją art. 805 § 2 pkt 1 k.c. Nie ulega zaś
wątpliwości, że wykładnia ta odnosiła się do okoliczności rozpoznawanej sprawy,
ściśle zaś do bezpodstawnego zwiększenia o wartość podatku VAT należności za
roboty budowlane i elektryczne, które powodowie wykonywali sami. Gdyby więc
wspomniane Sądy orzekając ponownie w tej sprawie, podzieliły stanowisko
pozwanych i uznały, że powodom należy się jednak odszkodowanie obejmujące
także wartość podatku VAT, to wtedy naruszyłyby art. 39317
k.p.c., gdyż nie
zastosowałyby się do wykładni art. 805 § 2 pkt 1 k.c. sformułowanej w tej sprawie
przez Sąd Najwyższy.
Pozostałe zarzuty podniesione w kasacji są w istocie polemiką ze
stanowiskiem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego, który pierwotnie orzekał
w rozpoznawanej sprawie. Z tego względu, w związku z wyraźnym brzmieniem art.
39317
k.p.c., nie mogą być wzięte pod uwagę. Na marginesie należy tylko
zauważyć, że teoretycznie w jednej kwestii można przyznać rację skarżącym.
Jeżeli odszkodowanie jest przyznawane w sytuacji, gdy nie jest wyjaśnione w jaki
6
sposób nastąpi usunięcie skutków zdarzenia, które szkodę wywołało, to zakład
ubezpieczeń nie ma podstaw aby wartość koniecznych robót liczyć bez podatku
VAT. W sytuacji jednak, gdy nie ulega wątpliwości, tak jak w rozpoznawanej
sprawie, że ubezpieczony wykonał określone roboty sam, a więc nie ma podstaw,
aby do wartości tych robót doliczać podatek VAT, to przyznanie odszkodowania
w wysokości obejmującej ten podatek, naruszałoby przepis art. 805 § 2 pkt 1 k.c.
i prowadziło do bezpodstawnego wzbogacenia ubezpieczonego.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312
k.p.c., orzekł jak w sentencji.