Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 325/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa B. sp. z o.o.
przeciwko Bankowi […] S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 stycznia 2006 r.,
kasacji strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 października 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanego
2.700 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka B. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością domagała się
zasądzenia od pozwanego Banku kwoty 100.000 zł tytułem odszkodowania za
bezprawnie przeprowadzoną przeciwko niej egzekucję.
Nakazem zapłaty wydanym 3 lipca 2003 r. w postępowaniu
upominawczym Sąd Okręgowy Sąd Gospodarczy w K. orzekł, że pozwany ma
zapłacić powódce dochodzoną pozwem kwotę wraz z ustawowymi odsetkami od 22
maja 2003 r. i kosztami postępowania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy w następstwie sprzeciwu od
powyższego orzeczenia Sąd Okręgowy Sąd Gospodarczy w K., wyrokiem z dnia
19 kwietnia 2004 r., uwzględnił powództwo w całości.
Na skutek apelacji pozwanego, Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcie to
zaskarżonym kasacją wyrokiem zmienił i powództwo oddalił, przyjmując za
podstawę orzeczenia, w ślad za Sądem pierwszej instancji, następujące ustalenia
faktyczne.
W dniu 3 października 1996 r. strony zawarły umowę poręczenia, na
podstawie której powódka jako poręczyciel udzieliła pozwanemu jako wierzycielowi
poręczenia do kwoty 5.662.000 zł za zobowiązania kredytobiorcy T. Spółki z
ograniczona odpowiedzialnością. Umowa zawarta została na okres 3 lat, tj. do dnia
3 października 1999 r. Poręczyciel zobowiązał się jednak przedłużyć poręczenie
przed upływem powyższego terminu na dalsze trzyletnie okresy w razie zaistnienia
warunków określonych w umowie. Stosowny aneks (nr 1) podpisany został, mimo
monitów pozwanego, dopiero 21 grudnia 1999 r. Na jego mocy strony rozciągnęły
okres obowiązywania poręczenia na czas od 4 października 1999 r. do dnia 3
października 2002 r. Jednocześnie utrzymały bez zmian pozostałe warunki
poręczenia przewidziane w pierwotnej umowie. W dniu 12 września 2000 r.
pozwany wystawił przeciwko powódce bankowy tytuł egzekucyjny nr 2/2000 na
kwotę 5.622.000 zł powołując się na umowę poręczenia i aneks do tej umowy z
3
dnia 4 października 1999 r. Postanowieniem z dnia 9 października 2000 r., Sąd
Rejonowy w K. nadał klauzulę wykonalności temu tytułowi. Pozwany
wyegzekwował od powódki 5.622.000 zł tytułem należności głównej oraz koszty
egzekucji w kwocie 62.942 zł. Na skutek zażalenia dłużnika, Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2002 r. zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego z dnia 9 października 2000 r. i oddalił wniosek o nadanie klauzuli
wykonalności. W ocenie Sądu odwoławczego, skoro aneks nr 1 podpisany został
w dniu 21 grudnia 1999 r., to w istocie doprowadził on do zawarcia nowej umowy
poręczenia, a w takiej sytuacji warunkiem nadania bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko poręczycielowi było – stosownie
do dyspozycji art. 97 Prawa bankowego – złożenie przez niego oświadczenia
o poddaniu się egzekucji. Pozwany odmówił powódce zwrotu wyegzekwowanej
kwoty 5.622.000 zł, składając wobec niej oświadczenie, iż dokonuje potrącenia z tą
wierzytelnością wierzytelności przysługującej mu w takiej samej wysokości z tytułu
umowy poręczenia. W rezultacie powódka zgłosiła wierzytelność w wysokości
5.622.000 zł do masy upadłości w postępowaniu upadłościowym prowadzonym
w stosunku do T. Spółki z ograniczona odpowiedzialnością przez Sąd Rejonowy w
W. Odpowiadając na wezwanie sędziego-komisarza pozwany Bank wskazał, że
potwierdza zasadność wciągnięcia tej wierzytelności na listę. Biorąc pod uwagę
powyższe okoliczności Sąd Apelacyjny przyjął, odmiennie, niż uczynił to Sąd
Okręgowy, że wystawienie przez pozwany Bank tytułu egzekucyjnego nie było
działaniem bezprawnym i zawinionym. W dacie wystawienia tego tytułu powódka
była – w rozumieniu art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe
– dłużnikiem pozwanego Banku z tytułu zabezpieczenia jego wierzytelności
wynikającej z czynności bankowej. Kontrowersyjność ciągłości tego
zabezpieczenia, wiążąca się w rozpoznawanej sprawie z kwestią istnienia wymogu
złożenia przez poręczyciela pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji,
rozstrzygnięta w postępowaniu klauzulowym przez sąd odwoławczy, nie pozwala
na przypisanie działaniu pozwanego znamion winy. Powódka przed wytoczeniem
powództwa nie kwestionowała skuteczności umowy poręczenia. Co więcej, po
wyegzekwowaniu od niej zabezpieczonej należności uznała, że wstąpiła w prawa
4
zaspokojonego wierzyciela i zgłosiła swoją wierzytelność z tego tytułu do masy
upadłości dłużnika głównego.
Sąd Apelacyjny nie podzielił ustaleń Sądu Okręgowego, wskazujących
na wykazanie przez powódkę pozostałych przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej z art. 415 k.c., kwestionując w szczególności wniosek, iż
pozwany uznał wysokość szkody, co pozwala uznać ją za bezsporną.
W kasacji opartej na podstawie wymienionej w art. 3931
pkt 1 k.p.c.
powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie apelacji
pozwanego, ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. W ramach przytoczonej podstawy
kasacyjnej podniosła zarzut błędnej wykładni art. 415 k.c. w związku z art. 97
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe poprzez – jak to ujęła - przyjęcie,
że bezprawne wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego wobec dłużnika, który
nie złożył wymaganego przepisami wymienionej ustawy pisemnego oświadczenia
o poddaniu się egzekucji, nie jest ani działaniem bezprawnym, ani sprzecznym
z zasadami współżycia społecznego i jako takie zasługuje na ochronę,
a konsekwencji, że rażące naruszenie przepisów proceduralnych prawa
bankowego nie stanowi przesłanki bezprawności w rozumieniu art. 415 k.c.
W odpowiedzi na kasację pozwany wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście
bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że stosownie do art. 3 ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98)
kasacja podlega rozpoznaniu według przepisów obowiązujących przed tą
nowelizacją. W takim też brzmieniu przepisy te będą powoływane w dalszej części
uzasadnienia.
Ocenę zasadności kasacji trzeba poprzedzić uwagą, że sama formuła,
w jakiej skarżący - wypełniając przytoczoną podstawę kasacyjną - ujął zarzut
dokonania przez Sąd drugiej instancji błędnej wykładni art. 415 k.c. w zw. z art. 97
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe ( jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r.,
5
Nr 72, poz. 665 ze zm.; powoływanej dalej jako „Pr. bank.”), wymaga pewnego
uporządkowania. Według skarżącego, wadliwość odczytania powołanych
przepisów wyraża się m.in. w „przyjęciu”, że „bezprawne wystawienie bankowego
tytułu egzekucyjnego wobec dłużnika, który nie złożył wymaganego przepisami
prawa bankowego oświadczenia o poddaniu się egzekucji, nie jest … zachowaniem
bezprawnym …”. Wypowiedź ta – jak się wydaje – zawiera oczywisty lapsus.
Nie jest logiczne kwalifikowanie działania bezprawnego jako nie pozostającego
bezprawnym. Sąd Apelacyjny rozumowania takiego nie przeprowadził.
Ocenił natomiast zachowanie pozwanego w opisanych wyżej warunkach jako nie
noszące cech bezprawności. Ocena ta jest już wynikiem subsumcji.
Jej przeprowadzenie wymaga wszakże przyporządkowania stosowanym w tym
akcie normom prawnym określonego znaczenia. Nie można więc wykluczyć, iż Sąd
Apelacyjny zakładał, że wystawienie tytułu bankowego egzekucyjnego, wbrew
warunkom określonym w art. 97 ust. 1 Pr. bank., nie jest działaniem bezprawnym w
rozumieniu art. 415 k.c. Przeciwko takiemu odczytywaniu wymienionej przesłanki
odpowiedzialności odszkodowawczej ex delicto skierowany został w istocie zarzut
skarżącego. Zarzutowi temu nie można odmówić słuszności.
Nie sposób zgodzić się z poglądem Sądu Apelacyjnego, wedle którego dla
oceny spełnienia przewidzianych w art. 97 ust. 1 Pr. bank. warunków wystawienia
bankowego tytułu egzekucyjnego, przeciwko poręczycielowi zabezpieczającemu
wierzytelność banku wynikającą bezpośrednio z czynności bankowej, decydujące,
czy też wystarczające jest, aby poręczyciel ten był w chwili wystawienia tytułu
dłużnikiem banku. Powołany przepis przewiduje bowiem wyraźnie jeszcze jedną
równorzędną przesłankę – złożenie przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się
egzekucji. Z wiążących ustaleń Sądu Apelacyjnego wynika, że w konkretnym stanie
faktycznym przesłanka ta pozostawała aktualna, jednakże nie została spełniona.
Niewątpliwie więc u podstaw dokonanej przez ten Sąd oceny zachowania
pozwanego legło wadliwe rozumienie treści art. 415 k.c. w zw. z art. 97 ust. 1 Pr.
bank. Konstatacja ta nie upoważnia jednak do uznania podstawy kasacyjnej za
usprawiedliwioną.
Do przypisania odpowiedzialności za szkodę na podstawie deliktowej nie
jest wystarczająca sama bezprawność czynu. Drugim koniecznym elementem
6
warunkującym tego rodzaju odpowiedzialność jest wina sprawcy. Sąd Apelacyjny
miał na uwadze tę przesłankę, ale uznał, iż działaniu pozwanego znamion winy
przypisać nie można. Skarżąca tego istotnego aspektu oceny zachowania
pozwanego w ogóle nie dostrzegła. Sposób ujęcia podstawy kasacyjnej zamyka
Sądowi Najwyższemu możliwość skontrolowania prawidłowości wyrażonego w tej
płaszczyźnie przez Sąd drugiej instancji zapatrywania. Gdyby nawet zaistniały
podstawy do jego podważenia, to kasacja i tak nie mogłaby odnieść zamierzonego
skutku.
Zgodnie z treścią art. 415 k.c. nieodzowną przesłanką odpowiedzialności
deliktowej jest szkoda będąca następstwem bezprawnego i zawinionego czynu.
Trudno odmówić racji twierdzeniu skarżącej, że wyegzekwowanie przez wierzyciela
świadczenia pieniężnego w drodze egzekucji uznanej za bezprawną może wywołać
szkodę w majątku dłużnika nawet wtedy, gdy jest on - w świetle łączącego strony
stosunku prawnego – materialnie do tego świadczenia zobowiązany.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego odnoszącym się do realizacji przez banki
przywileju uproszczonego dochodzenia roszczeń z tytułu wierzytelności
wynikających z czynności bankowych prezentowany był pogląd, że szkoda taka
może pozostawać w normalnym, adekwatnym związku przyczynowym
z wystawieniem niezbędnego w tym celu tytułu (por. wyrok SN z dnia 25 kwietnia
1997 r., I CKN 60/97, OSNC 1997/11/173). Wprawdzie zapatrywanie to wyrażone
zostało na gruncie obowiązujących wówczas przepisów Prawa bankowego
z 1989 r., które upoważniały banki do wystawiania tytułów wykonawczych
stanowiących wiążącą organ egzekucyjny podstawę wszczęcia egzekucji, to –
w ocenie składu orzekającego – zachowało ono walor aktualności także
w obecnym stanie prawnym. Sądowa kontrola bankowych tytułów egzekucyjnych,
dokonywana w postępowaniu klauzulowym, przeprowadzana jest w ograniczonym
zakresie i nie może eliminować wszystkich wadliwości tych tytułów. Nie ma zatem
przekonywających argumentów, które przemawiałyby za zwolnieniem banku
z odpowiedzialności deliktowej za szkody wyrządzone przeprowadzeniem
egzekucji na podstawie tytułu egzekucyjnego (zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności) wystawionego z zawinionym naruszeniem prawa. Trafne są wywody
skarżącej zawarte w uzasadnieniu przytoczonej podstawy kasacyjnej, iż w procesie
7
o naprawienie takiej szkody bank nie może skutecznie ekskulpować się zarzutem
podnoszącym, że doznany przez dłużnika uszczerbek powstałby także
w przypadku ściągnięcia należności na podstawie tytułu wykonawczego
obejmującego prawidłowo wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny, a więc
zaistnienia tzw. przyczyny rezerwowej, zapasowej (por. uzasadnienie wyroku SN
z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 193/04, niepubl. oraz powołane tam
orzecznictwo). Nie oznacza to jeszcze, że roszczenie o naprawienie szkody
ograniczające się do żądania zwrotu wyegzekwowanego bezprawnie świadczenia
musiałoby podlegać uwzględnieniu. Byłoby ono bezzasadne, gdyby działanie
wyrządzające wzmiankowaną szkodę przyniosło jednocześnie poszkodowanemu
korzyść w rozmiarze odpowiadającym doznanemu uszczerbkowi (zgodnie
z ukształtowaną w judykaturze zasadą wyrównania korzyści z uszczerbkiem; zob.
uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca 1961 r., OSPiKA 1962,
poz. 105).
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny ustalił, że powódka nie poniosła
szkody wskutek przeprowadzonej przeciwko niej na wniosek pozwanego Banku
egzekucji, gdyż w następstwie tego zdarzenia nabyła z mocy art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
spłaconą wierzytelność i zgłosiła ją do masy upadłości dłużnika. Kwestionowanie
ustaleń faktycznych z powołaniem się na zarzut wypełniający jedynie pierwszą
podstawę kasacyjną, do czego zmierzają wywody zawarte w uzasadnieniu kasacji,
jest zabiegiem niedopuszczalnym.
Z przedstawionych wyżej względów kasację należało oddalić jako
pozbawioną usprawiedliwionej podstawy (art. 39312
k.p.c.).