Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 11/05
POSTANOWIENIE
Dnia 25 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku E. S.A. w K. przy uczestnictwie W. B. i Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Starostę Powiatu D.
o stwierdzenie zasiedzenia służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania W. B.
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 25 lutego 2005 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 30.11.2004 r. oddalił wniosek Zakładu
Energetycznego T. S.A. o stwierdzenie, że z dniem 15.11.2001 r. każdoczesny
2
właściciel i użytkownik wieczysty działki nr 632/2 położonej w D., objętej księgą
wieczystą KW nr […] nabył przez zasiedzenie służebność gruntową przesyłowej linii
elektrycznej przechodzącej przez działkę nr 667/1, położoną w D. i stanowiącą
własność W. B.
W sprawie tej ustalono, że działka nr 632/2 jest własnością Skarbu Państwa
i pozostaje w użytkowaniu wieczystym Zakładu Energetycznego T. S.A., zaś
działka nr 667/1 stanowi własność W. B. Linia energetyczna 110 kV przebiega od
stacji transformatorowej znajdującej się na działce nr 632/2, przecina ulicę Ś., a
następnie biegnie przez działkę nr 667/1. Pas gruntu zajęty przez linię na działce nr
667/1 w rzucie poziomym ma szerokości 6 m przy ul. Ś. i 7,5 m przy wschodnim
krańcu działki, jego długość wynosi 40,5 m, a zajęta powierzchnia 273 m2
. Zakład
Energetyczny w R. wybudował przedmiotową linię elektryczną na podstawie
pozwolenia na budowę, przy czym oddano ją do użytku w dniu 15.11.1971 r. W
1975 r. linię przekazano Zakładowi Energetycznemu w T. Uczestnik postępowania
W. B. rozpoczął budowę domu na działce 667/1 w 1963 r.; wprowadził się do tego
domu w 1966 r., następnie wyjechał do USA i po powrocie w 1972 r. stwierdził, że
linia elektryczna była już wybudowana, a przewody biegły po działce uczestnika w
taki sposób, jak obecnie. Uczestnik postępowania w dniu 29.05.2001 r. złożył do
Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego wniosek o sprawdzenie legalności
budowy przedmiotowej linii elektrycznej; postępowanie administracyjne nie zostało
dotychczas zakończone. Następnie w dniu 24.06.2002 r. wytoczył uczestnik
postępowania powództwo o ochronę własności działki nr 667/1, przy czym
nieprawomocnym wyrokiem z dnia 5.11.2004 r. Sąd Okręgowy powództwo to
oddalił. Ustalono też, że w toku postępowania sądowego nastąpiło połączenie
spółek w wyniku czego majątek Zakładu Energetycznego T. S.A. przeniesiono na
spółkę E. S.A.
Dokonując oceny prawnej tak ustalonych okoliczności faktycznych Sąd
I instancji wniosek o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu
przez wnioskodawcę E. S.A. – oddalił stwierdzając, że do 1.02.1989 r. Zakład
Energetyczny jako państwowa osoba prawna wykonywał jedynie tzw. zarząd
operatywny, a więc nie był samoistnym posiadaczem nieruchomości. Takim
posiadaczem był Skarb Państwa, jednakże wnioskodawca nie wykazał, aby Skarb
3
Państwa przeniósł to posiadanie na rzecz Zakładu Energetycznego, co
uniemożliwia doliczenie okresu posiadania przez wnioskodawcę. Uznano też, że
złożenie przez uczestnika postępowania w maju 2001 r. wniosku do nadzoru
budowlanego o stwierdzenie legalności budowy linii elektrycznej na jego działce,
przerwała bieg zasiedzenia.
W wyniku rozpoznania apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 25.02.2005 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego
i stwierdził, że Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie z dniem 15.11.2001 r.
służebność przesyłowej linii elektrycznej przebiegającej przez działkę oznaczoną
numerem 667/1 stanowiącej własność W. B. na rzecz działki nr 632/2 stanowiącej
własność Skarbu Państwa nad pasem gruntu, którego szerokość wynosi 6 m przy
ul. Ś. i 7,5 m od strony wschodniej a długość wynosi 40,5 m, oznaczonej przez
biegłego sądowego na mapie ewidencyjnej gruntów i mapie zasadniczej. Sąd ten
uznał, że od dnia 13.11.1971 r. Zakład Energetyczny w R., a po przekazaniu Zakład
Energetyczny w T. był samoistnym posiadaczem tej linii elektrycznej. Jest poza
sporem, że nastąpiło przeniesienie nie tylko linii elektrycznej, lecz także
służebności tej linii. Wobec spełnienia przesłanek z art. 292 k.c., po upływie 30 lat
(z uwagi na złą wiarę) nastąpiło nabycie służebności przez zasiedzenie.
Postanowienie to ucz. post. W. B. zaskarżył skargą kasacyjną. Jako
podstawy skargi wskazał naruszenie przepisów postępowania tj. art. 378 § 1, 386 §
2 w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy oraz
naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 292 i 352 § 1, 285 w związku
z art. 292 zd. 2 oraz art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175 i 292 zd. 2 k.c.
Wskazując na powyższe domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W skardze kasacyjnej uczestnika postępowania W. B. zarzucono
nieważność postępowania toczącego się po 23.07.2004 r. z tego względu, że z
dniem 30.06.2004 r. doszło do połączenia spółki akcyjnej Zakłady Energetyczne T.
S.A. ze spółką E., a mimo to po stronie wnioskodawcy występował Zakład
Energetyczny w T., który miał status oddziału spółki. Jako taki nie miał zdolności
sądowej, co powoduje nieważność postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c.
4
Ustosunkowując się do tego zarzutu stwierdzić należy, że nie jest on uzasadniony.
Prawdą jest, że w toku postępowania sądowego nastąpiła zmiana statusu
prawnego dotychczasowego wnioskodawcy tj. Zakładu Energetycznego T. S.A. W
szczególności nastąpiło połączenie spółek w trybie art. 492 § 1 k.s.h. przez
przeniesienie na spółkę E. S.A. majątku Zakładu Energetycznego S.A. w T. W
rezultacie ten ostatni podmiot uzyskał status oddziału spółki i tym samym istotnie
nie ma zdolności sądowej. Nie jest jednak prawdziwe twierdzenie, że po stronie
wnioskodawcy występował nadal samodzielnie Zakład Energetyczny w T. jako
oddział spółki. Sąd rozpoznający sprawę został bowiem powiadomiony o
połączeniu spółek, wnioskodawcę oznaczono jako E. Spółka Akcyjna w Krakowie
Oddział w T. – Zakład Energetyczny T., spółka E. S.A. udzieliła pełnomocnikowi
radcy prawnemu. W tej sytuacji po stronie wnioskodawcy występowała i występuje
osoba prawna tj. spółka akcyjna E., a nie samodzielnie Zakład Energetyczny T. –
jako oddział spółki. W konsekwencji nie może być mowy o nieważności
postępowania.
2. Przechodząc do rozważenia zarzutów naruszenia prawa materialnego
należy przede wszystkim odnieść się do kwestii przerwania biegu zasiedzenia.
Uczestnik postępowania W. B. złożył bowiem w dniu 29.05.2001 r. wniosek
do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego o ustalenie legalności budowy
linii elektrycznej. Twierdzi się, iż uwzględnienie tego wniosku prowadziłoby do
stwierdzenia samowoli budowlanej, a w konsekwencji do nakazania rozbiórki
obiektu. W konsekwencji, zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, jest to
czynność przedsięwzięta przed innym organem w celu ustalenia roszczenia, w
rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. Poglądu tego nie można podzielić. Sama treść
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wskazuje, iż chodzi o czynność przedsięwziętą przed sądem
lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania
roszczeń danego rodzaju. Oczywiście w rachubę wchodzą także organy
administracyjne, jeżeli są one właściwe do rozpoznawania lub egzekwowania
roszczeń danego rodzaju. Takim przykładem jest roszczenie o zwrot
wywłaszczonej nieruchomości, do którego rozpoznania jest wyłącznie właściwy
organ administracji rządowej, tj. starosta wykonujący zadanie z zakresu
administracji rządowej. Jest to typowe roszczenie cywilnoprawne, wszakże
5
rozpoznawane przez organ administracyjny. Możliwe jest także rozwiązanie, w
którym rozpoznanie roszczenia przez organ administracyjny warunkowało otwarcie
drogi sądowej. Takim przykładem był nieobowiązujący już obecnie art. 160 k.p.a.
Uczestnik postępowania nie wystąpił z żadnym roszczeniem do
Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Złożył wniosek wszczynający
postępowanie administracyjne w sprawie legalności zabudowy linii elektrycznej.
Nawet stwierdzenie tej nielegalności samo przez się nie przerwałoby biegu
zasiedzenia. W konsekwencji tego zarzut ten nie może być uznany za
uzasadniony.
3. Istotne kwestie prawne związane są natomiast z zarzutem naruszenia art.
352 § 1, 292 i 285 k.c. Dotyczą one problematyki możliwości nabycia przez
zasiedzenie służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie
urządzeń przesyłu energii elektrycznej, spełnienia przesłanek tego nabycia, jak
i podmiotów, na rzecz których stwierdzenie nabycia służebności przez zasiedzenie
może nastąpić. Podejmując te kwestie należy przede wszystkim odwołać się do
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17.01.2003 r. III CZP 75/02 (OSNC 2003, nr 11,
poz. 142), w której dopuszczono możliwość ustanowienia na rzecz zakładu
energetycznego jako użytkownika wieczystego nieruchomości gruntowej
służebności gruntowej polegającej na zapewnieniu na czas nieokreślony dostępu
do poszczególnych słupów energetycznych, stanowiących własność tego Zakładu,
celem ich wymiany i modernizacji linii elektrycznej. Pogląd ten należy podzielić
zwracając uwagę na to, że na podstawie art. 285 k.c. służebność gruntowa może
być więc ustanowiona zarówno na rzecz każdoczesnego właściciela
nieruchomości, jak i każdoczesnego użytkownika wieczystego. W konsekwencji
należy też przyjąć, że posiadaczem służebności, o którym mowa w art. 352 § 1 k.c.
może być zarówno właściciel nieruchomości władnącej, jak i użytkownik wieczysty.
Przy spełnieniu przesłanek z art. 292 k.c. stwierdzenie nabycia służebności
gruntowej w drodze zasiedzenia może więc nastąpić zarówno na rzecz
każdorazowego właściciela nieruchomości władnącej, jak i użytkownika
wieczystego. Konstatacja powyższa ma istotne znaczenie w niniejszej sprawie,
skoro właścicielem działki władnącej nr 632/2 był i jest Skarb Państwa zaś
wnioskodawcą jej użytkownikiem wieczystym. Rzecz w tym, że w okresie od
6
15 listopada 1971 r., tj. daty oddania do użytku spornej linii przesyłowej, do dnia
1.02.1989 r. poprzednicy prawni wnioskodawcy, tj. Zakład Energetyczny w R. i
Zakład Energetyczny w T. - jako przedsiębiorstwa państwowe były wprawdzie
władającymi w ramach sprawowanego zarządu mieniem państwowym, lecz czyniły
to w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. W istocie więc mamy do czynienia z
dzierżeniem w rozumieniu art. 338 k.c. Zmiana kodeksu cywilnego dokonana
ustawą z dnia 31.01.1989 r. otwarła dla państwowych osób prawnych możliwość
nabywania dla siebie własności nieruchomości i innych praw rzeczowych.
Uzasadniony jest więc wniosek, że po 1.II.1989 r. poprzednik prawny
wnioskodawcy, tj. Zakład Energetyczny w T. korzystał z nieruchomości ucz. post.
W. B. w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej we własnym imieniu i na
własną rzecz. Oznacza to tym samym, że w okresie od 1.II.1989 r. do 15.11.2001 r.
jako przyjętej przez Sąd Okręgowy daty upływu okresu zasiedzenia,
z nieruchomości stanowiącej własność W. B. nie korzystał w zakresie
odpowiadającym służebności gruntowej – Skarb Państwa. Już z tego względu
rozstrzygnięcie przyjęte przez Sąd Okręgowy stwierdzające nabycie przez Skarb
Państwa służebności przesyłu nie jest prawidłowe, skoro jedynie w okresie do
1.II.1989 r. Skarb Państwa wykonywał posiadanie samoistne przez ówczesne
przedsiębiorstwa państwowe jako sprawujące zarząd mieniem państwowym.
Nie znajduje przy tym żadnego uzasadnienia teza, że także po 1.II.1989 r.
państwowe osoby prawne korzystały z nieruchomości wnoszącego skargę
w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej w imieniu Skarbu Państwa.
Sprzeciwia się temu treść art. 441
k.c. Powstaje więc pytanie, czy osoba prawna,
która przed dniem 1.II 1989 r. nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia)
własności nieruchomości lub innych praw rzeczowych, może do okresu
samoistnego posiadania po 1.II.1989 r. zaliczyć okres posiadania przed 1.II.1989 r.
wykonywane jako dzierżyciel w ramach sprawowanego wówczas zarządu mieniem
państwowym. Zagadnienie to reguluje art. 176 k.c. przyjmując, że zaliczenie
posiadania poprzednika (w niniejszej sprawie - Skarbu Państwa) jest możliwe,
jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienia posiadania. Przepisy art.
348 - 351 k.c. regulują różne sposoby pochodnego nabycia posiadania i rzeczą
wnioskodawcy jest wykazanie - w toku ponownego rozpoznania sprawy - że po
7
dniu 1.02.1989 r. nastąpiło przeniesienie posiadania służebności przez Skarb
Państwa na rzecz wnioskodawcy. Jedynie taka konstrukcja prawna jest możliwa do
zastosowania w niniejszej sprawie.
Z tych względów, na podstawie art. 39313
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym
do 6.02.2005 r., orzeczono jak w sentencji.