Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 48/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa „E.” Spółki z o.o. - następcy prawnego B. Spółki z o.o.
przeciwko „T.” Spółce Akcyjnej
(poprzednio: „P.” Spółce Akcyjnej)
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 lutego 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lutego 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
B. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wystąpiła przeciwko T.
Spółka Akcyjna (poprzednio P. Spółka Akcyjna) o ustalenie nieważności umowy
zawartej przez strony w dniu 6 stycznia 2001 r. oraz zasądzenie kwoty 272351,27
zł tytułem zwrotu świadczenia spełnionego na poczet tej umowy.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 marca 2004 r. oddalił powództwo
ustalając, że strony zawarły w dniu 6 stycznia 2001 r. umowę leasingu, w której
pozwany zobowiązał się nabyć od małżonków S. nieruchomość położoną w S. przy
ul. T. i oddać ją powodowi do korzystania. Ustalono, że zbycie nieruchomości
nastąpi do dnia 16 lutego 2001 r. Na poczet czynszu inicjalnego powód zapłacił
kwotę 272351,72 zł, przy czym nastąpiło to drogą potrącenia z wierzytelnością
równej wysokości przysługującą powodowi w stosunku do pozwanego z tytułu ceny
nieruchomości położonej w Żelewie zbytej pozwanemu.
Pismem z dnia 15 lutego 2001 r. pozwany zapowiedział zamiar
wypowiedzenia umowy leasingu powołując się na § 15 pkt A Ogólnych Warunków
Umowy Leasingu Operacyjnego. W odpowiedzi powód złożył oświadczenie
o odstąpieniu od umowy.
Przy takich ustaleniach Sąd Okręgowy uznał żądania powoda za
niezasadne. Przyjął, że umowa leasingu łącząca strony została skutecznie
wypowiedziana przez stronę pozwaną, a to nie prowadzi do nieważności umowy,
lecz do jej rozwiązania. Oświadczenie powoda nie może być traktowane jako
odstąpienie od umowy, gdyż nie dopełnił on czynności przewidzianych w art. 491
k.c., a ponadto nie mógł powoływać się na niedotrzymanie przez pozwanego
terminu zakupu nieruchomości skoro sam nie dopełnił ciążących na nim
obowiązków.
W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżone orzeczenie
i wyrokiem z dnia 28 lutego 2005 r. zasądził dochodzoną kwotę. Przyjął, że bez
znaczenia pozostaje okoliczność, która ze stron i z jakich przyczyn rozwiązała
umowę. Istotne jest natomiast, jaka była treść umowy oraz jej wykonywanie do
chwili rozwiązania. Oceny tych okoliczności należy dokonać na podstawie
3
przepisów kodeksu cywilnego, gdyż umowa została zawarta w dniu 6 lutego
2001 r., a więc po wejściu w życie art. 7091
i nast. k.c. Przepisy te zaś nie regulują
czynszu inicjalnego, a w treści umowy nie znalazły się postanowienia nakładające
na powoda obowiązek spełnienia takiego świadczenia jako wyprzedzającego
spełnienie świadczeń przez pozwanego. W takiej sytuacji strony były obowiązane,
według ogólnej zasady wynikającej z art. 488 § 1 k.c., spełnić równocześnie
ciążące na nich świadczenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego żadna ze stron przed rozwiązaniem umowy,
które jest niewątpliwe, nie dopełniła czynności, które pozwalałyby na traktowanie
złożonych oświadczeń jako odstąpienia od umowy. W szczególności Sąd przyjął,
że nie doszło do odstąpienia od umowy na skutek wypowiedzenia jej przez
pozwanego z przyczyn leżących po stronie powoda. Nie znajduje zatem
zastosowania art. 70915
k.c. Żądanie powoda znajduje natomiast podstawę prawną
w art. 410 § 2 k.c. Co do argumentów pozwanego związanych z rozliczeniami
między stronami wynikającymi z umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Ż.,
Sąd Apelacyjny uznał, że umowa ta nie pozostawała w związku z umową leasingu,
zatem roszczenia z niej wynikające nie mogą ważyć na wyniku rozpoznawanej
sprawy.
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną złożyła strona pozwana opierając
ją na podstawie naruszenia prawa materialnego. Jako naruszone wskazano: art.
488 § 1 k.c. przez jego zastosowanie do umowy leasingu, art. 70913
§ 2 k.c. przez
błędną wykładnię, art.70915
k.c. przez błędną wykładnię oraz art. 410 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna pozwanego jest w części zasadna. Sąd Apelacyjny
uwzględniając zgłoszone przez powoda żądanie zapłaty wskazał bowiem, że
podstawę prawną stanowi art. 410 § 2 k. c. oraz że bez znaczenia pozostaje na
skutek jakich zdarzeń łącząca strony umowa leasingu przestała wiązać.
Tymczasem należy mieć na uwadze, że umowa leasingu prowadzi do wykreowania
stosunku prawnego o charakterze ciągłym, podobnie jak np. umowa najmu.
4
Tego rodzaju stosunek prawny może zostać wypowiedziany przez każdą ze stron,
przy czym może to nastąpić przy zachowaniu określonego terminu wypowiedzenia,
bez zachowania takiego terminu (ze skutkiem natychmiastowym), z przyczyn
określonych w umowie lub z jakichkolwiek przyczyn. Przepisy kodeksu cywilnego
normujące umowę leasingu przewidują przy tym możliwość wypowiedzenia umowy
tylko w określonych sytuacjach (por. art. 70911
i 70913
§ 2 k.c.). Dopuszczalne jest
oczywiście także, w ramach swobody umów, ukształtowanie treści umowy w taki
sposób, że każdej ze stron służy uprawnienie do jej wypowiedzenia. Jednak
z uwagi na konieczność dokonania pomiędzy stronami rozliczeń po zakończeniu
umowy w wyniku jej wypowiedzenia, istotne znaczenie, wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, ma okoliczność, przez którą ze stron i z jakich przyczyn umowa
została wypowiedziana. Stąd nie sposób uznać za prawidłowy pogląd, że istotny
jest sam fakt rozwiązania umowy, a nie kto i dlaczego ją wypowiedział.
Negatywna ocena powyższego stanowiska Sądu Apelacyjnego nie prowadzi
jednak do stwierdzenia, że znajdują uzasadnienie zawarte w skardze kasacyjnej
zarzuty naruszenia art. 488 § 1, art. 70913
§ 2 i art. 70915
k.c. Uszło uwagi
skarżącego, że Sąd Apelacyjny oparł swoje rozstrzygnięcia na art. 410 § 2 k.c., a
nie na przepisach normujących umowę leasingu. Ustalając bowiem, że stosunek
prawny łączący strony został zniweczony w wyniku rozwiązania umowy, oparł
swoje rozstrzygnięcia wyłącznie na przepisie regulującym zwrot nienależnego
świadczenia. Nie było zatem możliwe naruszenie art. 70913
§ 2 oraz art. 70915
k.c.
Wypowiedziany zaś pogląd o stosowaniu art. 488 k.c. do umowy leasingu także
pozostaje bez związku z podstawą prawną rozstrzygnięcia.
Skarga kasacyjna jest natomiast zasadna, gdy chodzi o naruszenie art. 410
§ 2 k.c. Uszło uwagi Sądu Apelacyjnego, że przepis ten reguluje szczególną
postać bezpodstawnego wzbogacenia (por. art. 410 § 1 k.c.).
Oznacza to, że niezbędne staje się dokonanie ustaleń oraz oceny zasadności
żądania powoda z uwzględnieniem treści art. 405 - 409 k.c., w szczególności tego
ostatniego przepisu. Inaczej bowiem będzie się kształtować zakres obowiązku
świadczenia w przypadku zwrotu świadczeń spełnionych przez strony umowy
wzajemnej, od której odstąpiono (por. w szczególności art. 494 k. c.), a inaczej, gdy
5
podstawę żądania oraz orzekania stanowią przepisy o bezpodstawnym
wzbogaceniu.
Z tych względów konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, co Sąd Najwyższy uczynił
kierując się treścią art. 39815
§ 1 k.p.c.