Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 403/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa D.W.
przeciwko „P.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2006 r.,
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda
kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód D.W. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą „W.” domagał
się zasądzenia od pozwanej P. Spółki z o.o. kwoty 370.533,21 z tytułu
wynagrodzenia za roboty budowlane, z ustawowymi odsetkami od dnia 18 listopada
1999 r.
Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa ponad kwotę 172.769, 83 zł.
Sąd Okręgowy w P. uwzględnił powództwo do kwoty 363.960, 02 zł, którą
zasądził od pozwanego na rzecz powoda z odsetkami od daty wskazanej w pozwie,
przyjmując za podstawę wyroku następujący stan faktyczny.
Spółka P., jako inwestor zawarła w dniu 5 lipca 1999 r. z D.W., jako
generalnym wykonawcą umowę o roboty budowlane, której przedmiotem było
wykonanie konstrukcji stalowej salonu samochodowego, zgodnie z przekazaną
dokumentacją techniczną, dostarczenie jej na plac budowy, a następnie montaż i
zabezpieczenie antykorozyjne tej konstrukcji, polegające na jej wyczyszczeniu i
dwukrotnym pomalowaniu. Zakres prac obejmował także wykonanie słupa
środkowego tzw. parasola, schodów wewnętrznych z balustradami, daszku nad
wejściem do salonu oraz żaluzji. Za wykonane prace wykonawca miał otrzymać
wynagrodzenie proporcjonalne do ciężaru konstrukcji, w wysokości określonej
ryczałtem tj. 4,15 zł za kilogram plus 22 % VAT. Termin płatności wynagrodzenia
ustalono na 7 dni od daty odebrania faktury przez inwestora. W dniu 5 listopada
1999 r. dokonano komisyjnego odbioru robót wykonanych przez powoda. W
protokole stwierdzono, że w związku z użyciem do wykonania konstrukcji rur ze
śladami rys walcowniczych oraz wżerów konieczne było ich wyszpachlowanie, co
inwestor zrobił we własnym zakresie. W związku z tym ustalono, że rozliczenie za
wykonane prace nastąpi z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań wynikających
między innymi z dokonanej przez wykonawcę przeróbki słupów oraz szpachlowania
słupów przez inwestora. Podstawą rozliczenia miała być faktura wystawiona w
oparciu o umówioną cenę. Powód wystawił w dniu 10 listopada 1999 r. fakturę za
wykonane roboty na kwotę 370.533,21 zł. Pismem z dnia 12 listopada 1999 r.
prezes zarządu pozwanej poinformował powoda, że pozwana nie akceptuje
3
wysokości wynagrodzenia wskazanego w fakturze i wskazał, że z powodu nie
wykonania części prac objętych umową, użycia niepełnowartościowych materiałów
do wykonanych części konstrukcji oraz znacznego opóźnienia w zakończeniu prac,
stosownie do postanowień protokołu odbioru, wynagrodzenie powoda powinno ulec
zmniejszeniu o kwotę 197.763,38 zł. W trakcie postępowania pozwana zmniejszyła
kwotę, o którą - jak twierdziła - należało obniżyć wynagrodzenie powoda, o 10.000
zł. W dniach 14 grudnia 1999 r. oraz 14 stycznia 2000 r. powód wzywał pozwaną
do zapłaty należności z faktury. W marcu 2000 r. zaproponował natomiast
pozwanej obniżenie ceny, uwzględniające uchybienia w zamontowanych słupach
nośnych oraz nie wykonanie objętych umową robót w pełnym zakresie. Po
wytoczeniu powództwa pozwana złożyła do depozytu sądowego część nie
kwestionowanego przez nią wynagrodzenia powoda.
W ocenie Sądu Okręgowego pozwana Spółka nie wykazała zasadności
zgłoszonych w sprawie zarzutów, na których opierała żądanie oddalenia
powództwa ponad uznaną kwotę. Uznając za nie udowodnione twierdzenie
pozwanej odnośnie wysokości kosztów poniesionych przez nią w związku ze
zleceniem, innemu wykonawcy, robót objętych umową z powodem, których ten nie
wykonał, przyjął równocześnie Sąd Okręgowy, że wynagrodzenie powoda powinno
być zmniejszone o wynikającą z umowy wartość tych nie wykonanych prac, tj.
kwotę 6.573,19 zł. Od zasądzonej na podstawie art. 647 k.c. należności głównej
zasądził Sąd Okręgowy ustawowe odsetki za opóźnienie w jej zapłacie (art. 481 § 1
i 2 k.c.) począwszy od dnia 18 listopada 1999 r., który to termin zapłaty wynikał
zarówno z umowy (7 dni od odebrania faktury) jak i z faktury z dnia 10 listopada
1999 r. (gdzie powód wskazał termin zapłaty 17 listopada 1999 r.). Zasądzając
odsetki ustawowe od całej zasądzonej kwoty uznał Sąd Okręgowy, że fakt wpłaty
do depozytu sądowego kwoty uznanej za należną stronie powodowej przez
pozwaną nie niweczył skutków opóźnienia. Powód nigdy nie odmówił przyjęcia
zapłaty, a pozwana, mimo uznania części dochodzonego pozwem zobowiązania,
takiej płatności nie zaoferowała, tłumacząc się jedynie tym, iż nie płaci, gdyż powód
odmówił skorygowania wystawionej faktury do kwoty uznanej przez pozwanego.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 2 grudnia 2004 r. Sąd Apelacyjny w
częściowym uwzględnieniu apelacji pozwanego zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
4
ten sposób, że zasądzoną przez ten Sąd kwotę obniżył do kwoty 307.184,35 zł.
Podstawą dokonanej zmiany było uznanie za uzasadniony zarzutu potrącenia
wierzytelności pozwanej Spółki z tytułu odszkodowania za niewykonanie przez
powoda umowy w pełnym zakresie przedmiotowym w kwocie 60.493,08 zł oraz
z tytułu wad materiału użytego przez powoda do wykonania robót w kwocie
2.854,943 zł. Odnosząc się do zarzutów apelującego kwestionujących
prawidłowość wyroku Sądu Okręgowego w zakresie przyjętego w nim terminu
zapłaty i kwoty od jakiej należy naliczyć odsetki, w uzasadnieniu którego pozwana
podnosiła, że wystawiona przez powoda w dniu 10 listopada 1999 r. faktura była
nieprawidłowa w świetle § 35 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
22 marca 2002 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od
towarów i usług (Dz.U. Nr 27, poz. 268), Sąd Apelacyjny stwierdził, że w dacie
wystawienia faktury rozporządzenie to nie obwiązywało. Nadto wskazał, że zgodnie
z umową zapłata wynagrodzenia miała nastąpić przelewem w terminie 7 dni od
daty odebrania faktury przez pozwaną, co nastąpiło w dniu 12 listopada 1999 r.,
żądanie odsetek było więc uzasadnione od dnia 18 listopada 1999 r. Z powołaniem
się na przepisy art. 467, 463, 463 § 3 i 486 § 1 k.c. stwierdził, że nie było podstaw
do złożenia przez pozwaną do depozytu sądowego kwoty należnej powodowi
z tytułu wynagrodzenia, zatem było ono nieważne i nie miało takiego skutku jak
spełnienie świadczenia (art. 470 k.c.).
Pozwana Spółka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w części
zasądzającej odsetki ustawowe od kwoty 307.184,35 zł od dnia 18 listopada 1999
r. oraz oddalającej jego apelacje i rozstrzygającej o kosztach postępowania.
W kasacji zarzuciła:
1) naruszenie art. 470 k.c. w zw. z art. 486 § 1 i 2 k.c. i art. 463 k.c.
polegające na ich niezastosowaniu, pomimo związku jaki istniał pomiędzy faktem
nieuzasadnionej odmowy wystawienia przez powoda faktury VAT na kwotę
150.000 zł, a złożeniem do depozytu tej kwoty uznanej przez pozwanego z powodu
zwłoki powoda będącej następstwem odmowy wystawienia faktury na tę właśnie
kwotę wraz z pokwitowaniem, co doprowadziło do uznania, że złożenie do
5
depozytu sądowego dokonane przez pozwaną było nieważne oraz nie doszło do
częściowego spełnienia świadczenia;
2) naruszenie art. 359 k.c. w zw. z art. 481 k.c. polegające na błędnym
zastosowaniu co do rozstrzygnięcia zasadności lub bezzasadności roszczenia
powoda o zasadzenie odsetek ustawowych i niezastosowanie w zakresie tego
żądania art. 470 k.c. w zw. z art. 486 § 1 i 2 k.c. i art. 463 k.c., co winno skutkować
oddaleniem powództwa w zakresie należności ubocznych;
3) naruszenie art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatków od
towarów i usług oraz podatku akcyzowym w zw. § 20 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 8 grudnia 1994 r. w sprawie wykonywania przepisów ustawy
o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, poprzez błędną ich
wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż wystawienie przez powoda
faktury VAT na kwotę 300.000 zł netto nieodebranej i niepodpisanej przez pozwaną
było ważne w rozumieniu wyżej wskazanych przepisów i stanowiło spełnienie
warunków płatności, o których mowa w § 5 pkt 4 umowy;
4) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zakresie, który miał
istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez rażące przekroczenie granic swobodnej
oceny dowodów powodujące de facto nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie
złożenia do depozytu sądowego polegające na oparciu wyroku na niepopartych
dowodami twierdzeniach powoda, a także nieuwzględnienie twierdzeń zawartych
w opiniach biegłych.
We wnioskach kasacyjnych pozwana Spółka wnosiła o uchylenie wyroku
Sądu Apelacyjnego w zaskarżonym zakresie z uwagi na nierozpoznanie istoty
sprawy oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania oraz zasądzenie na rzecz skarżącej kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd zaniechał
zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, albo pominął merytoryczne zarzuty
pozwanego. Nie mieści się w przedstawionym jego rozumieniu znaczenie jakie
nadaje temu pojęciu skarżący, łącząc zarzut nierozpoznania istoty sprawy
6
z uchybieniami Sądu drugiej instancji w zakresie oceny dowodów. Rozpoznanie
istoty sprawy, także jeśli jest nietrafne, czy nieuzasadnione - jak ocenia je skarżący
- pozostaje jej rozpoznaniem, dlatego podnoszone przez niego uchybienia art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. nie mogą usprawiedliwiać sformułowanego na tej
podstawie zarzutu kasacji.
Polemika pozwanej z zaskarżonym wyrokiem opiera się za zarzutach
prawnomaterialnych zmierzających do wykazania w pierwszej kolejności, iż nie
mogła spełnić świadczenia, wobec odmowy dokonania przez powoda, jako
wierzyciela czynności, bez której nie mogło być ono spełnione, w postaci
wystawienia faktury korygującej (art. 486 § 1 i 2 k.c.). Nadto podniosła, że faktura
ta miała stanowić pokwitowanie w rozumieniu art. 463 k.c., zatem jako dłużnik
pozwana Spółka była uprawniona do złożenia świadczenia do depozytu, to zaś
miało taki sam skutek jak spełnienie świadczenia (art. 470 k.c.). W związku z tym
wywodziła, że nie pozostając w opóźnieniu nie mogła być zobowiązany do zapłaty
ustawowych odsetek od (art. 359 w zw. z art. 481 k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z ustaleniami przyjętymi za podstawę zaskarżonego wyroku termin
płatności wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane określony został
w umowie stron na siedem dni od daty odebrania faktury VAT przez inwestora.
Faktura taka została wystawiona na kwotę 370.533,21 zł i odebrana przez
inwestora, a następnie przez niego odesłana bez księgowania. Strona pozwana
wystąpiła równocześnie do powoda o wystawienie faktury na kwotę 150.000 zł,
w tej bowiem jedynie wysokości zaakceptował należne powodowi wynagrodzenie.
Bezzasadne na tym tle, przy braku zarzutów kwestionujących przedstawione
ustalenia co do treści umowy, jak i zarzutów odnośnie do wykładni jej postanowień,
jest twierdzenie skarżącej, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia objętego
wystawioną przez powoda fakturą aktualizował się z chwilą jej zaakceptowania
przez pozwaną, a nie z chwilą odebrania (doręczenia) faktury.
Nie ma też uzasadnionych podstaw twierdzenie skarżącej o konieczności
wystawienia przez stronę powodową faktury korygującej na kwotę 150.000 zł
warunkującej jakoby możliwość spełnienia świadczenia przez pozwaną. Obowiązek
7
taki nie wynika ze wskazanych w petitum kasacji przepisów ustawy z dnia
8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz rozporządzenia
wykonawczego do tej ustawy. Bez wpływu na ocenę zaskarżonego rozstrzygnięcia
pozostaje obszerny, jednak pozbawiony doniosłości dla oceny stosunku
cywilnoprawnego łączącego strony, wywód uzasadnienia kasacji dotyczący daty
powstania obowiązku podatkowego. Tym samym trafnie uznał Sąd Apelacyjny, iż
w sytuacji gdy nadto powód nie uchylał się od przyjęcia świadczenia, nie
oświadczył pozwanej, że świadczenia nie przyjmie nie zachodziła zwłoka
wierzyciela, uchylająca wynikający z art. 481 § 1 k.c. obowiązek zapłaty przez
pozwaną odsetek za opóźnienie.
Znaczenie odebranej przez stronę pozwaną faktury VAT wystawionej przez
powoda ocenić należy tak jak uczynił to Sąd Apelacyjny przyjmując, iż stanowiła
ona dokument rozliczeniowy umożliwiający pozwanej spełnienie jej świadczenia.
Bezpodstawne jest przypisywanie przez skarżącą fakturze znaczenia
pokwitowania w rozumieniu art. 463 k.c., stanowiącego potwierdzenie faktu
spełnienia świadczenia.
Zgodnie z art. 470 k.c. tylko ważne złożenie przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego wywołuje takie same skutki jak spełnienie świadczenia.
Złożenie jest ważne, jeżeli w chwili złożenia odpowiadało ono wymaganiom ustawy
jak i treści zobowiązania (postanowienie SN z dnia 17 marca 1970 r., II CR 159/70,
OSNCP 1970 nr 11, poz. 209). W postępowaniu o złożeniu przedmiotu świadczenia
do depozytu sąd nie bada prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku, a jedynie
ocenia czy według przytoczonych w nim okoliczności złożenie do depozytu jest
prawnie uzasadnione (§ 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
24 września 1965 r... Dz.U. Nr 42, poz. 261).
W tym stanie rzeczy podzielić należy ocenę Sądu Apelacyjnego., że z uwagi
na brak przesłanek określonych w art. 463 oraz art. 486 k.c., uwzględnienie
wniosku pozwanej o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu nie wywołało
skutków materialnoprawnych przewidzianych w art. 470 k.c.
Z tych względów pozbawiona usprawiedliwionych podstaw kasacja
podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia
8
22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego... (Dz. U.
z 2005 r., Nr 13, poz. 98). O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art.
98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39319
k.p.c.