Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 137/05
POSTANOWIENIE
Dnia 9 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. Zakładu Energetycznego S.A.
przy uczestnictwie E. J.
i Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
o zasiedzenie służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 19 kwietnia 2005 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie; oddala apelację i zasądza
od uczestniczki postępowania E. J. na rzecz wnioskodawcy
kwotę 60 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego,
2. zasądza od uczestniczki postępowania E. J. na rzecz
wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. po rozpoznaniu sprawy z wniosku R. Zakładu
Energetycznego S.A z udziałem E. J. i Skarbu Państwa – Prezydenta m. K. o
stwierdzenie, że Skarb Państwa z dniem 1 stycznia 1985 r. nabył przez zasiedzenie
służebność gruntową przesyłowej linii energetycznej napowietrznej, przechodzącej
przez działkę stanowiącą własność uczestniczki postępowania E. J. – zmienił,
wskutek uwzględnienia apelacji tej uczestniczki, postanowienie Sądu Rejonowego
w K. uwzględniające ten wniosek, w ten sposób, że wniosek oddalił.
Według ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy, przedsiębiorstwo
państwowe będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy, na podstawie
pozwolenia administracyjnego z 19 maja 1959 r. realizowało inwestycję
elektryczną, a wcześniej - w latach pięćdziesiątych XX w. – postawiło na działce
E. J. dwa słupy elektryczne spięte przewodami. Sąd Rejonowy uznał, że
poprzednik prawny wnioskodawcy w 1964 r. stał się posiadaczem w złej wierze
(budowa linii energetycznej nastąpiła niezgodnie z obowiązującym wówczas
prawem) służebności linii energetycznej obciążającej działkę E. J. Koniec biegu 20
– letniego terminu zasiedzenia przypadł na dzień 1 stycznia 1985 r. Sąd Rejonowy
stwierdził, że nabycie służebności nastąpiło nie na rzecz wnioskodawcy, lecz
Skarbu Państwa, który wówczas był faktycznym właścicielem nieruchomości
władnącej, będącej tylko w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego (art. 128 k.c.
obowiązujący w dniu 1 stycznia 1985 r.).
Sąd Okręgowy odmiennie niż Sąd Rejonowy uznał, że wspomniana
inwestycja elektryczna nie była samowolą budowlaną, wręcz odwrotnie
zrealizowana została po uzyskaniu zezwolenia Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w K., a więc spełnieniu wymagań przewidzianych w przepisach (art.
8) obowiązującej do 1962 r. ustawy elektrycznej z dnia 21 marca 1922 r. (t. j. Dz.
U. 1935 Nr 17, poz. 98). Ustawa ta wyposażała organ administracji państwowej w
prerogatywy podlegające realizacji w sposób arbitralny. Właściciel nieruchomości
nie mógł skutecznie przeciwstawić się obciążeniu jego gruntu, spowodowanym
budową linii elektrycznej, mógł jedynie dochodzić roszczeń odszkodowawczych.
3
Tego rodzaju ingerencja w sferę cudzej własności była więc – jak podkreślił Sąd
Okręgowy – przejawem imperialnych działań państwa za pośrednictwem swoich
terenowych organów administracji. Jeżeli władztwo nad rzeczą wynika z władczych
i publicznych funkcji państwa, to w zakresie takiego władztwa nie jest posiadaczem
w rozumieniu prawa cywilnego (art. 336 k.c.). Nie może więc powoływać się na
nabycie własności nieruchomości lub służebności gruntowej obciążającej te
nieruchomość w drodze zasiedzenia. Z tych powodów Sąd Okręgowy zmienił
zaskarżone postanowienie i wniosek oddalił.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na podstawie naruszenia
art. 292 w zw. z art. 172 § 1 i 2 k.c. i art. 336 k.c. przez błędną ich wykładnię
polegającą na uznaniu, że Skarb Państwa nie mógł posiadać służebności gruntowej
w zakresie posadowienia, przebiegu i eksploatacji linii energetycznej, mimo że
wzniósł on i eksploatował tę linię w ramach wypełniania zadań gospodarczych
państwa poprzez swoje przedsiębiorstwo energetyczne w celu dostarczania energii
elektrycznej podmiotom trzecim na podstawie umów cywilnoprawnych. W ocenie
skarżącego, uchylenie ustawy elektrycznej na mocy art. 23 ustawy z dnia 30 maja
1962 r. o gospodarce energetycznej (Dz. U. Nr 32, poz. 150) spowodowało od dnia
8 czerwca 1962 r. ustanie podstawy prawnej do wykonywania władztwa
państwowego przez Skarb Państwa (jego przedsiębiorstwa energetyczne) nad
nieruchomościami obciążonymi liniami energetycznymi. Skarb Państwa wykonywał
więc władztwo w ramach dominium, a nie jak- przyjął Sąd Okręgowy – w ramach
imperium.
Skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie apelacji
uczestniczki postępowania E. J.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zagadnienia występującego w sprawie sprowadza się do kwestii, czy
władanie Skarbu Państwa nad przedmiotową nieruchomością wykonywane było
w ramach dominium – jak przyjął Sąd Rejonowy, czy w ramach imperium – jak
uznał Sąd Okręgowy.
Wyrażony w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 21 września 1993 r., III CZP 72/93, OSNC 1994, nr 3, poz. 49,
a także w innych orzeczeniach, w tym w powołanym przez Sąd Okręgowy
4
postanowieniu z dnia 29 października 1996 r., III CKU 8/96 (OSNC 1997, nr 4, poz.
38) pogląd odmawiający uznania za posiadanie samoistne władania uzyskanego
w następstwie wypełniania przez państwo zadań publicznych w ramach imperium,
może być uznany za trafny tylko wtedy, o ile władanie to nie odpowiadało
wykonywaniu własności państwowej, czego najlepszymi przykładami były przypadki
zarządu dzierżenia. Były nimi: zarząd wykonywany na podstawie dekretu z dnia
16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego
(Dz.Pr.P.P Nr 21, poz. 87ze zm.), zarząd wykonywany na podstawie dekretu z dnia
8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87
ze zm.), zarząd państwowy nad budynkami wykonywany na podstawie
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r.
w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237
ze zm.) i rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska
z dnia 5 października 1974 r. w sprawie przejmowania budynków nie
stanowiących własności jednostek gospodarki uspołecznionej w zarząd
terenowych organów administracji państwowej lub jednostek gospodarczych
(Dz. U. Nr 37, poz. 222). We wszystkich tych sytuacjach zarząd łączył się
z faktycznym władaniem nieruchomością za właściciela lub dotychczasowego
posiadacza. Władanie to nie przybrało więc nawet postaci posiadania zależnego,
lecz tylko dzierżenia (art. 338 k.c.). Pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy,
w zakresie, w jakim dotyczy mieszczącego się w granicach prawa własności
władania uzyskanego w następstwie wypełniania przez państwo zadań
publicznych, pozostaje w sprzeczności z uregulowaniem zawartym w art. 336 k.c.
Kwalifikowanie bowiem władania nieruchomością tak, jak włada nią właściciel, jako
posiadania samoistnego nie doznaje żadnych ograniczeń. Nie uzasadniają ich
także okoliczności towarzyszące uzyskaniu władania odpowiadającego
wykonywaniu – jak w rozpoznawanej sprawie – własności państwowej,
w szczególności okoliczność polegająca na uzyskaniu władania w drodze aktu
o charakterze władczym (w ramach imperium). Stanowisku temu, zasługującemu
na aprobatę, dał wyraz Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 maja 2003 r.,
V CK 13/03 (OSP 2004, nr 4, poz. 53), w którym podkreślił, że charakterystyczne
dla organów państwowych jest właśnie to, że realizują one swoje funkcje przez
5
podejmowanie aktów władczych i że akty te mogą prowadzić także do objęcia
nieruchomości we władanie w granicach prawa własności. To, że uzyskanie
władztwa nad nieruchomością w granicach własności jest następstwem
wykonywania uprawnień państwa jako podmiotu prawa publicznego, nie zmienia
charakteru tego władztwa i tym samym nie może wykluczać jego kwalifikowania
jako posiadania samoistnego.
Z przytoczonych względów za uzasadnioną uznać należało podstawę
kasacyjną naruszenia art. 172 w zw. z art. 336 k.c. i art. 292 k.c. przez błędną
wykładnię tych przepisów i w konsekwencji odmowę ich zastosowania.
Należało więc na podstawie art. 39816
k.p.c. orzec, jak w sentencji.
db