Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 153/05
POSTANOWIENIE
Dnia 30 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku Gminy Miasta K.
przy uczestnictwie A. N. oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 30 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika A. N.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 6 września 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od uczestnika A. N. na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 2700 zł. (dwa tysiące siedemset
złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 6 września 2005 r. Sąd Okręgowy w K. – na skutek
apelacji Gminy Miasta K. od postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 31
stycznia 2005 r. – zmienił zaskarżone postanowienie i stwierdził, że z dniem 1
stycznia 1985 r. Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie prawo własności
nieruchomości położonej w K., stanowiącej działkę nr 37 obr. 62 o obszarze
0.06.33 ha, objętej księgą wieczystą nr […] prowadzoną przez Sąd Rejonowy w K.
Za podstawę orzeczenia Sąd Okręgowy przyjął następujące ustalenia faktyczne.
Nieruchomość o obszarze 0.06.33 ha położona w K., oznaczona w ewidencji
jako działka nr 37 obr. 62, objęta księgą wieczystą nr […], powstała z pgr. 591/2,
przeniesionej z Lwh […] P. po jego zamknięciu. Przed drugą wojną światową
nieruchomość ta była własnością L. L. i jej syna A. L., obecnie N. Pismem z dnia 26
listopada 1938 r. L. L., w imieniu własnym i małoletniego syna A., wystąpiła do
Zarządu Miejskiego w K. o pozwolenie na budowę na przedmiotowej nieruchomości
dwupiętrowego domu mieszkalnego. W dniu 9 grudnia 1938 r. uzyskała pozwolenie
i niezwłocznie przystąpiła do rozpoczęcia robót budowlanych. Suterena wykonana
została przed wojną, z tym że jeszcze po wybuchu wojny budowa była
kontynuowana w imieniu L. L. i jej małoletniego syna. Ostatecznie, już w trakcie
działań wojennych, budynek ukończyli Niemcy, którzy połączyli go z budynkiem
posadowionym na sąsiedniej działce. Uchwałą Prezydium Miejskiej Rady
Narodowej w K. z dnia 5 lutego 1957 r. przedmiotowy budynek został przejęty na
potrzeby wojska i przekazany Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego, który z
kolei w dniu 16 maja 1957 r. przekazał go protokolarnie Miejskiemu Zarządowi
Budynków Mieszkalnych w K. Postanowieniem z dnia 29 września 1959 r. Sąd
Powiatowy w K. stwierdził, że z dniem 31 grudnia 1955 r. Skarb Państwa nabył
przedmiotową nieruchomość na mocy art. 34 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o
majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U. Nr 13, poz. 87 ze zm. – dalej:
„dekret z dnia 8 marca 1946 r.”). Na podstawie tego postanowienia w wykazie
hipotecznym Lwh […] jako właściciela nieruchomości wpisano Skarb Państwa.
Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej zarządzało nieruchomością, dbało o
utrzymanie budynku, przeprowadzało remonty i pobierało czynsz od mieszkańców,
którzy za właściciela kamienicy uważali Skarb Państwa.
3
Wojewoda K. decyzją z dnia 2 września 1994 r., wydaną na podstawie art.
18 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o
samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32,
poz. 191 ze zm.), stwierdził nabycie przedmiotowej nieruchomości przez Gminę K.
W dniu 9 kwietnia 1969 r. zmarła L. L.. Spadek po niej – w zakresie
nieruchomości położonej w Polsce – nabył w całości syn A. N., który w dniu 18
sierpnia 1991 r. wniósł do Sądu Rejonowego w K. skargę o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem z dnia 29 września
1959 r. Po rozpoznaniu tej skargi, Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 1 grudnia
1994 r. zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, ze wniosek Skarbu
Państwa o stwierdzenie nabycia nieruchomości w trybie dekretu z dnia 8 marca
1946 r. oddalił. W dniu 14 grudnia 1994 r. w Lwh […] ujawniono zmianę oznaczenia
pgr 591/2 na działkę nr 37, po czym działkę tę przeniesiono do księgi wieczystej nr
[…], a wykaz Lwh […] zamknięto.
Protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 18 maja 1995 r. Przedsiębiorstwo
Gospodarki Mieszkaniowej „Ś.” w K. przekazało przedmiotową nieruchomość
uczestnikowi A. N.
Sąd Okręgowy podkreślił, że spór między uczestnikami dotyczył charakteru
posiadania przedmiotowej nieruchomości przez Skarb Państwa, a ściśle tego, czy
posiadanie to było posiadaniem samoistnym. Nawiązując do uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 r., III CZP 72/93
(OSNC 1994, nr 3, poz. 49), Sąd Okręgowy stwierdził, iż wynika z niej niemożność
zaliczenia do okresu zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa okresu
władania nieruchomością przez organy państwowe lub państwowe osoby prawne,
wykonywanego w ramach uprawnień Państwa jako podmiotu prawa publicznego.
Nie jest natomiast wyłączona możliwość zaliczenia okresu władania
nieruchomością na podstawie tytułu cywilnoprawnego, gdyż orzecznicza
działalność sądów w sprawach cywilnych nie ma charakteru władczej ingerencji
państwa w sferę obrotu cywilnoprawnego. Naruszenie przez sąd przy rozstrzyganiu
sprawy przepisów procesowych nie może być zatem kwalifikowane samo przez się
jako przejaw imperialnej działalności Państwa. W grę wchodzić muszą – jak
4
wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 25 października 1996 r.,
III CZP 83/96 (OSNC 1997, nr 5, poz. 47) – jakieś szczególne okoliczności mające
związek z utratą przez osobę zainteresowaną prawa podmiotowego z przyczyn
leżących po stronie organów państwowych, wykorzystujących posiadane imperium
dla osiągnięcia skutków cywilnoprawnych w drodze pozaprawnej lub przy
nadużyciu prawa. Podobny wniosek wypływa z uzasadnienia postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 35/03 (niepubl.). Podzielając
stanowisko wyrażone w powołanych orzeczeniach, Sąd Okręgowy uznał, że
pierwotnie Skarb Państwa władał wprawdzie przedmiotową nieruchomością na
skutek swojego władczego działania, jednak z chwilą wydania postanowienia z dnia
29 września 1959 r. jego władanie utraciło taki charakter. Nieruchomość została
z tą chwilą włączona do obrotu cywilnoprawnego, a Skarb Państwa – wbrew
odmiennej ocenie Sądu pierwszej instancji – stał się jej posiadaczem samoistnym
w złej wierze. W tej sytuacji Skarb Państwa, zgodnie z art. XLI § 2 przepisów
wprowadzających k.c., nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie z dniem
1 stycznia 1985 r.
W skardze kasacyjnej złożonej od postanowienia Sądu Okręgowego
uczestnik A. N., powołując się na obydwie podstawy określone w art. 3983
§ 1
k.p.c., wnosił o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie
apelacji od postanowienia Sądu pierwszej instancji ewentualnie uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej wskazał na naruszenie przepisów art. 172 k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 28 lipca 1990 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321) w związku z art. 336
k.c. i art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej
władzy państwowej (Dz.U. Nr 14, poz. 130 ze zm.) przez błędne przyjęcie, że Skarb
Państwa od chwili wydania postanowienia z dnia 29 września 1959 r.,
stwierdzającego nabycie przedmiotowej nieruchomości w trybie art. 34 dekretu
z dnia 8 marca 1946 r., był jej samoistnym posiadaczem na zasadach dominium,
podczas gdy Skarb Państwa był posiadaczem tej nieruchomości od dnia 5 lutego
1957 r. na zasadach imperium, oraz art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 124 § 1 k.c.
przez nieuwzględnienie faktu, że skarżący i jego matka J. L. złożyli do Okręgowego
5
Urzędu Likwidacyjnego w K. wniosek o przywrócenie posiadania przedmiotowej
nieruchomości, który nie został dotąd rozpoznany, wobec czego do dziś nie może
biec termin konieczny do zasiedzenia. W ramach drugiej podstawy podniósł
natomiast zarzut obrazy art. 382 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez
nieuwzględnienie części zebranego materiału, a mianowicie uchwały Prezydium
Miejskiej Rady Narodowej w K. z dnia 5 lutego 1957 r., podjętej na podstawie art.
16 pkt 2 powołanej ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach
jednolitej władzy państwowej, mocą której przejęto przedmiotową nieruchomość na
potrzeby Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, co oznacza, że posiadanie
Skarbu Państwa było posiadaniem na zasadach imperium i z tej przyczyny nie
mogło prowadzić do nabycia własności w drodze zasiedzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przystępując w pierwszej kolejności do rozważenia drugiej podstawy
kasacyjnej, trzeba zauważyć, że w uzasadnieniu podniesionego w jej ramach
zarzutu naruszenia przepisów art. 382 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. skarżący
wskazał na nieuwzględnienie przez Sąd Okręgowy przy rozpoznaniu apelacji
wszystkich okoliczności faktycznych wynikających z zebranego materiału, ściśle
uchwały z dnia 5 lutego 1957 r. o przejęciu przedmiotowej nieruchomości na
potrzeby Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, z której wynika, że posiadanie
Skarbu Państwa było posiadaniem na zasadach imperium, wobec czego nie mogło
prowadzić do nabycia własności w drodze zasiedzenia.
Tak skonstruowana podstawa kasacyjna musi być uznana za
nieusprawiedliwioną, ponieważ jej uzasadnienie wskazuje jednoznacznie, że
skarżącemu chodzi w istocie o błąd w subsumcji, czyli jedną z postaci naruszenia
prawa materialnego, objętą podstawą kasacyjną z art. 398 3
§ 1 pkt 1 k.p.c. Fakt
podjęcia w dniu 5 lutego 1957 r. przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w K.
uchwały o przejęciu nieruchomości na potrzeby Korpusu Bezpieczeństwa
Wewnętrznego znalazł bowiem odzwierciedlenie w stanie faktycznym sprawy
przyjętym za podstawę zaskarżonego postanowienia, a prawidłowe odniesienie
normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, czyli właściwe
skonfrontowanie okoliczności stanu faktycznego z hipotezą normy prawnej i
6
poddanie tego stanu ocenie prawnej na podstawie treści tej normy jest już
zastosowaniem prawa materialnego (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 25 marca 1999 r., III CKN 206/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 183). Stąd
sprowadzanie istoty postawionego zarzutu na grunt naruszeń przepisów
postępowania pozbawia go jakiegokolwiek znaczenia jako podstawy zaskarżenia z
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Rozważenie zarzutów przytoczonych w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej trzeba rozpocząć od przypomnienia, że, zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c.,
Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz
w granicach podstaw, przy czym w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod
rozwagę jedynie nieważność postępowania.
Podnosząc zarzut naruszenia art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 1 października 1990 r. w związku z art. 336 k.c., skarżący zakwestionował
ocenę Sądu Okręgowego, wyrażającą się uznaniem Skarbu Państwa za
samoistnego posiadacza nieruchomości. Zdaniem skarżącego, Skarb Państwa nie
mógł uzyskać statusu samoistnego posiadacza nawet po wydaniu postanowienia
z dnia 29 września 1959 r., stwierdzającego nabycie własności na podstawie art. 34
dekretu z dnia 8 marca 1946 r., ponieważ już wcześniej, od dnia 5 lutego 1957 r.,
był posiadaczem tej nieruchomości na zasadach imperium, a wadliwe
postanowienie z dnia 29 września 1959 r. nie mogło zmienić tego stanu.
W związku z przytoczonym zarzutem trzeba zauważyć, że przedmiotowa
nieruchomość pozostawała we władaniu Skarbu Państwa już przed dniem 5 lutego
1957 r., uznana została bowiem za mienie opuszczone w rozumieniu art. 1 dekretu
z dnia 8 marca 1946 r. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale Całej Izby Cywilnej
z dnia 24 maja 1956 r. z uzupełnieniem wprowadzonym uchwałą z dnia
26 października 1956 r., 1 CO 9/56, przepisy powołanego dekretu nie miały
charakteru norm zmierzających do nacjonalizacji, zasadniczym ich celem było
bowiem zabezpieczenie mienia obywateli, którzy w związku z wojną utracili jego
posiadanie. Przepisy te zakładały, że do czasu nabycia własności majątku
opuszczonego w trybie art. 34 Skarb Państwa jest jedynie jego zarządcą, a więc nie
włada tym majątkiem „jak właściciel” (cum animo rem sibi habendi).
7
Upaństwowienie mienia opuszczonego traktowane było przy tym jako ostateczność,
którą przyjęto tylko dlatego, że szkodliwy z punktu widzenia gospodarczego stan
tymczasowości nie mógł trwać bez żadnych ograniczeń (zob. OSN 1957, nr 1, poz.
1).
Wyjątkowy charakter przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r.,
ukierunkowanych na zabezpieczenie i uporządkowanie stanu prawnego mienia
opuszczonego w związku z wojną, oraz bezwzględnie obowiązujący ich charakter
stanowiły przeszkodę do przekształcenia władztwa wykonywanego przez Państwo
nad nieruchomościami opuszczonymi w posiadanie cywilnoprawne. Z tej przyczyny
Skarb Państwa nie mógł przekształcić w posiadanie władztwa nad objętą w zarząd
nieruchomością opuszczoną przed upływem terminu dziesięciu lat, określonego
w art. 34 ust. 1 lit. a dekretu.
W okresie od objęcia przedmiotowej nieruchomości jako opuszczonej do
dnia 31 grudnia 1955 r. Skarb Państwa nie był zatem jej posiadaczem ani nie mógł
przekształcić wykonywanego władztwa w posiadanie. Po upływie wspomnianego
terminu możliwość przekształcenia zarządu sprawowanego nad nieruchomościami
opuszczonymi w posiadanie Skarbu Państwa lub innych osób prawnych nie była
natomiast wyłączona (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
29 października 1996 r., III CKU 8/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 38, z dnia
16 października 1998 r., III CKN 644/97, OSNC 1999, nr 4, poz. 76, z dnia
19 grudnia 2000 r., V CKN 767/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 110, oraz z dnia
11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, niepubl.).
Zgodnie z utrwalonym już w orzecznictwie poglądem, którego notabene
skarżący nie kwestionuje, władanie nieruchomością na podstawie prawomocnego
postanowienia sądu o nabyciu własności nieruchomości przez przemilczenie, na
podstawie art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r., było posiadaniem
samoistnym. Prawomocne postanowienie stanowiło bowiem dla Skarbu Państwa,
występującego w roli podmiotu prawa cywilnego, tytuł do władania nieruchomością
w imieniu własnym. Oceny tej nie zmienia przy tym fakt, że w 1994 r., na skutek
wznowienia postępowania, postanowienie to uległo zmianie, a wniosek Skarbu
Państwa o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości opuszczonej został
8
oddalony (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1996 r., III CZP
83/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 47, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
29 października 1996 r., III CKU 8/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 38, z dnia
16 października 1998 r., III CKN 644/97, OSNC 1999, nr 4, poz. 76, z dnia
8 grudnia 1999 r., II CKN 614/98, OSNC 2000, nr 6, poz. 115, z dnia 19 grudnia
2000 r., V CKN 767/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 110, oraz z dnia 25 czerwca 2003
r., III CZP 35/03, Prok. i Pr. 2004/2/32 ).
Trzeba dodać, że prezentowany przez skarżącego pogląd, sprzeciwiający
się możliwości kwalifikowania jako posiadania władania nieruchomością
wykonywanego przez organy państwowe lub państwowe osoby prawne w ramach
uprawnień Państwa jako podmiotu prawa publicznego, tj. w ramach sfery działania
Państwa określanej mianem imperium, nie jest jedynym poglądem przyjmowanym
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
21 września 1993 r., III CZP 72/93, Sąd Najwyższy istotnie stanął na stanowisku,
że rzecz objęta przez Państwo we władanie w ramach sprawowanych zadań
publicznych może stać się przedmiotem posiadania tylko w razie jej wprowadzenia
do obrotu cywilnego lub na szczególnej podstawie prawnej. Pogląd wyrażony w tej
uchwale przyjmowany był w innych idących jej śladem orzeczeniach Sądu
Najwyższego (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1996
r., II CRN 65/96, niepubl., z dnia 25 października 1996 r., III CZP 83/96, OSNC
1997, nr 5, poz. 47, oraz z dnia 29 października 1996 r., III CKU 8/96, OSNC 1997,
nr 4, poz. 38). W późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażone zostało
jednak także odmienne stanowisko, negujące zasadność powyższego poglądu,
jako pozostającego w sprzeczności z art. 336 i art. 172 k.c. Przykładem tego
kierunku wykładni są postanowienia z dnia 9 maja 2003 r., V CK 24/03, niepubl.,
z dnia 9 maja 2003 r., V CK 13/03, OSP 2004, nr 4, poz. 53, z dnia 13 stycznia
2004 r., V CK 131/03, niepubl., z dnia 11 lutego 2004 r., III CK 68/03, niepubl., oraz
z dnia 13 października 2005 r., I CK 162/05, niepubl.), w których Sąd Najwyższy
przyjął, że o posiadaniu i jego postaci decyduje wyłącznie sposób władania rzeczą,
wobec czego odpowiadające wykonywaniu własności państwowej zarządzanie
nieruchomością przez organ państwowy było, bez względu na sposób uzyskania
9
władztwa, jednoznaczne z samoistnym posiadaniem nieruchomości przez Skarb
Państwa.
Powyższa rozbieżność stanowisk nie ma jednak znaczenia dla oceny
trafności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu błędnej kwalifikacji władztwa
wykonywanego przez Skarb Państwa. Przyjmując w ślad za skarżącym pogląd
wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
21 września 1993 r., III CZP 72/93, trzeba bowiem podkreślić, że – wbrew
odmiennemu poglądowi wyrażonemu w skardze kasacyjnej – po dniu 31 grudnia
1955 r. nie było przeszkód do przekształcenia władztwa sprawowanego przez
Państwo w ramach funkcji publicznych w posiadanie Skarbu Państwa. Podniesiony
przez skarżącego zarzut naruszenia art. 336 w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 1 października 1990 r. w związku z art. 336 k.c. uznać trzeba zatem za
nieuzasadniony.
Nie można również zgodzić się z zarzutem obrazy art. 123 § 1 pkt 1
w związku z art. 124 § 1 k.c. przez nieuwzględnienie, że złożenie do Okręgowego
Urzędu Likwidacyjnego w K. wniosku o przywrócenie posiadania przedmiotowej
nieruchomości, który do dziś nie został rozpoznany, było czynnością powodującą
przerwanie biegu zasiedzenia.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 24 maja
1956 r. z uzupełnieniem wprowadzonym uchwałą z dnia 26 października 1956 r., 1
CO 9/56, do biegu terminu wskazanego w art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca
1946 r. miały odpowiednie zastosowanie przepisy o przerwie zasiedzenia, wobec
czego bieg tego terminu ulegał przerwie m.in. na skutek złożenia do dnia
31 grudnia 1948 r. przez jedną z osób wymienionych w art. 15 i 16 dekretu wniosku
o przywrócenie posiadania nieruchomości opuszczonej do sądu bądź do organu
likwidacyjnego lub do jednostki zarządzającej nieruchomością. Skierowany przez
skarżącego oraz jego matkę wniosek do Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego w K.
o przywrócenie posiadania spowodował zatem przerwanie biegu dziesięcioletniego
terminu przemilczenia z art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r., co
doprowadziło ostatecznie – po wznowieniu postępowania – do oddalenia wniosku o
stwierdzenie nabycia przez Skarb Państwa własności nieruchomości. Nie jest to
10
jednak równoznaczne z przerwaniem biegu zasiedzenia na podstawie art. 123 § 1
pkt 1 k.c., zwłaszcza że objęcie nieruchomości w posiadanie samoistne, które
mogło w ogóle prowadzić do zasiedzenia, nastąpiło dopiero po uprawomocnieniu
się postanowienia z dnia 29 września 1959 r. Z tej już tylko przyczyny wywody
skarżącego, upatrującego przerwania biegu zasiedzenia w złożeniu do organu
likwidacyjnego wniosku o przywrócenie posiadania, nie mogą być uznane za trafne.
Z powyższych względów, skoro zarzuty przytoczone w ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej okazały się również nieuzasadnione, a nie zachodzi
nieważność postępowania podlegająca wzięciu pod rozwagę z urzędu, Sąd
Najwyższy na podstawie art. 398 14
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną, postanawiając
o kosztach postępowania kasacyjnego po myśli art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99
w związku z art. 391 § 1 i art. 398 21
k.p.c.
jc