Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 79/05
POSTANOWIENIE
Dnia 26 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie ze skargi A. S.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Okręgowego w O., Sądu Gospodarczego
z dnia 13 lipca 2005 r., w sprawie z powództwa Zakładu Przemysłu Drzewnego w
M. sp. z o.o.
przeciwko A. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 kwietnia
2006 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 13 lipca 2005 r. Sąd Okręgowy w O. odrzucił, jako
spóźnioną, skargę apelacyjną pozwanego A. S. w sprawie z powództwa Zakładu
Przemysłu Drzewnego w M. Sąd ten wskazał, że doręczenie pozwanemu odpisu
wyroku Sądu pierwszej instancji z uzasadnieniem było wadliwe, bowiem pozwany,
mimo spoczywającego na nim zgodnie z art. 4799
§ 1 k.p.c. obowiązku w
postępowaniu w sprawach gospodarczych doręczania przez stronę
reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego
odpisów pism procesowych z załącznikami bezpośrednio stronie przeciwnej, nie
doręczył powodowi odpisu wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. W tym
stanie rzeczy obliczanie terminu do wniesienia apelacji począwszy od dnia
doręczenia odpisu wyroku z uzasadnieniem nie było, zdaniem Sądu drugiej
instancji, uzasadnione.
W wywiedzionej od powyższego postanowienia skardze o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia pełnomocnik pozwanego
zarzucił Sądowi Okręgowemu wyrządzenie pozwanemu szkody w kwocie co
najmniej 6 494,36 zł, którą pozwany przedstawił do potrącenia z wierzytelnością
powoda w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Jako
uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody pozwany wskazał na okoliczność, że na
skutek odrzucenia apelacji stracił możliwość przedstawienia zarzutu potrącenia
roszczenia. Powyższą skargę oparto wyłącznie na drugiej podstawie z art. 4244
k.p.c., tj. na naruszeniu przepisów postępowania, a to art. 125, 126 i 128 k.p.c.,
rozdziału I „Apelacja” w dziale V „Środki odwoławcze”, w szczególności zaś art. 369
k.p.c., a nadto art. 4799
§ 1 i 2 k.p.c., poprzez uznanie przez Sąd Okręgowy w O.,
że wniosek o uzasadnienie wyroku jest pismem w toku sprawy i że strona
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika ma obowiązek doręczenia go
jako pisma procesowego bezpośrednio stronie przeciwnej. W konkluzji skarżący
wniósł o stwierdzenie niezgodności powyższego, prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego z prawem.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie ma dostatecznie usprawiedliwionych podstaw. Rozstrzygnięcie
jej wymaga w pierwszej kolejności rozważenia samej istoty tego środka prawnego.
Przede wszystkim więc stwierdzić należy, że skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia nie jest zwyczajnym środkiem zaskarżenia
(przysługuje bowiem, zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 4241
§ 1 k.p.c.,
w zasadzie tylko od orzeczeń sądowych w sensie formalnym prawomocnych)
i w ogóle nie służy zaskarżaniu orzeczeń. Wprowadzeniu tej instytucji do
przepisów kodeksu postępowania cywilnego towarzyszył bowiem inny zamiar
ustawodawcy: chodziło o stworzenie podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa
za „delikt jurysdykcyjny”, o którym mowa w art. 4171
§ 2 k.c. Stąd położenie
szczególnego nacisku na przesłankę wyrządzenia stronie szkody wydaniem
prawomocnego orzeczenia. Tymczasem z treści skargi, przedstawionej Sądowi
Najwyższemu do rozpoznania, wynika, że pozwany inaczej postrzega cel
i charakter skargi, wyraźnie traktując ją jako surogat nieprzysługującego stronie
zażalenia na postanowienie sądu kończące postępowanie w sprawie, w tym
wypadku na postanowienie Sądu Okręgowego odrzucające apelację. Takie
postawienie problemu doprowadziło skarżącego do niewłaściwego uzasadnienia
skargi, która nie może odnieść pożądanego przez niego skutku, gdyż
w postępowaniu o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
Sąd Najwyższy ani nie rozpatruje sprawy co do istoty, ani, pomijając przypadek,
o którym mowa w art. 42411
§ 3 k.p.c., nie jest władny uchylić zaskarżonego
orzeczenia. Może jedynie stwierdzić (tj. ustalić na potrzeby dalszego, odrębnego
postępowania procesowego przeciwko Skarbowi Państwa), że zaskarżone
orzeczenie w sposób rażący i oczywisty naruszyło prawo.
Należy w związku z tym wyraźnie stwierdzić, że przepisy kodeksu
postępowania cywilnego o skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia nie mogą być interpretowane i stosowane w oderwaniu
od przepisów kodeksu cywilnego, statuujących odpowiedzialność Skarbu Państwa
za czyn niedozwolony, polegający na wyrządzeniu szkody przez niezgodne
z prawem działanie przy wykonywaniu władzy publicznej, wyrażające się wydaniem
przez sąd prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 w zw. z art. 417 § 1 k.c.).
4
Wykazanie, że działanie sądu było (w sensie zobiektywizowanym) bezprawne, czyli
że wskutek zastosowania prawa doszło do jego naruszenia, jest jednym z istotnych
elementów uzasadnienia skargi.
W sprawie niniejszej doszło do naruszenia prawa procesowego przez Sąd
Okręgowy w O. Należy zgodzić się ze skarżącym, że wniosek o sporządzenie
uzasadnienia wyroku nie jest „pismem procesowym w toku sprawy”, zaś obowiązek
nałożony na strony reprezentowane przez adwokatów, radców prawnych lub
rzeczników patentowych w art. 4799
§ 1 k.p.c. nie znajduje zastosowania do
wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku; jest tak z przyczyn, które Sąd
Najwyższy w sposób wyczerpujący wyłożył w uchwale z dnia 27 października 2005
r., III CZP 65/05 (OSNC 2006/3, poz. 50). Biorąc pod uwagę powyższe, nie można
mieć wątpliwości, że Sąd Okręgowy bezzasadnie odrzucił skargę apelacyjną
i gdyby stronie przysługiwało, z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia, prawo
zaskarżenia tego postanowienia zażaleniem na zasadzie art. 3941
§ 2 k.p.c., Sąd
Najwyższy miałby podstawy do jego uchylenia. Rozważać można, czy naruszenie
to było, jak zarzucał w skardze pozwany, oczywiste i rażące, skoro doszło do niego
na skutek wykładni przepisu. W literaturze przedmiotu trafnie zwraca się uwagę, że
orzeczeniem niezgodnym z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. w związku
z art. 4171
§ 2 k.c. jest „orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi
i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, wydane w wyniku rażąco błędnej
wykładni lub niewłaściwego stosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga
głębszej analizy prawniczej”. Nawet jednak gdyby uznać, że orzeczenie, którego
dotyczy skarga, jest niezgodne z prawem w rozumieniu wskazanych przepisów, to
i tak nie ma podstaw do uwzględnienia skargi.
Nie powinno bowiem uchodzić uwagi strony skarżącej to, że bezprawność,
czy też niezgodność z prawem orzeczenia jest jedną, nie zaś jedyną, przesłanką
zasadności skargi, o jakiej mowa w art. 4241
k.p.c. Postępowanie to służyć ma
dochodzeniu w przyszłym procesie naprawienia szkody majątkowej wyrządzonej
wydaniem takiego orzeczenia, dlatego też, jak wynika z tego przepisu, już w tym
postępowaniu należy uprawdopodobnić, a więc wykazać w stopniu graniczącym
z pewnością, istnienie szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy
jej powstaniem (wyrażającym się zmniejszeniem stanu aktywów lub zwiększeniem
5
pasywów po stronie poszkodowanego) a wydaniem orzeczenia niezgodnego
z prawem. Uprawdopodobnienie nie może polegać jedynie na samym twierdzeniu
skarżącego o istnieniu szkody, w takim bowiem wypadku wymaganie określone
w art. 4245
§ 1 pkt 4 byłoby tylko formalnością. Obowiązkiem skarżącego jest zatem
również wiarygodne uzasadnienie tego twierdzenia, albo poprzez powołanie się na
ustalenia wynikające z akt sprawy, albo poprzez przytoczenie nowych dowodów,
w świetle których, biorąc pod uwagę zasady logiki i doświadczenia życiowego,
można zakładać powstanie szkody wskutek wydanego orzeczenia (tak m.in.
w postanowieniu SN z 11 sierpnia 2005 r., III CNP 4/05, OSNC 2006/1, poz. 16;
podobnie w postanowieniu SN z 31 stycznia 2006 r., IV CNP 38/05, niepubl.).
Tego skarżący nie uczynił. Skarga zawiera jedynie wywód sprowadzający się
do twierdzenia, że postanowienie Sądu Okręgowego pozbawiło skarżącego
skorzystania z zarzutu potrącenia. Wbrew temu twierdzeniu, skarżący z zarzutu tego
w istocie skorzystał, gdyż podniósł go w sprzeciwie od nakazu zapłaty (k. 24),
popierając go stosownymi dokumentami (oświadczenie pisemne dla B. — k. 26,
faktura VAT — k. 27, dowody Wz — k. 28-32), a zasadność tego zarzutu oceniał Sąd
Rejonowy. Zaskarżone skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenie
niewątpliwie pozbawiło skarżącego prawa do oceny zasadności rozstrzygnięcia
wydanego przez Sąd Rejonowy. Brak jednak podstaw do uznania, że istnieje
związek przyczynowy pomiędzy wydaniem przez Sąd Okręgowy postanowienia o
odrzuceniu apelacji a szkodą, oraz, że istnienie szkody zostało uprawdopodobnione.
Skarżący opiera swe twierdzenie w istocie na założeniu, że apelacja zostałaby
uwzględniona i zasądzona od niego na rzecz powoda kwota byłaby niższa wobec
uwzględnienia zarzutu potrącenia. Takie rozumowanie nie ma jednak podstaw
prawnych. Rzeczą Sądu Najwyższego w postępowaniu o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jak wskazano na wstępie, nie
jest zastępowanie sądu drugiej instancji i rozstrzyganie, jakiej treści orzeczenie
powinien wydać, gdyby nie odrzucił apelacji. Ocena zasadności wyroku wydanego
przez Sąd Rejonowy, zaskarżonego odrzuconą apelacją pozostaje poza zakresem
kognicji Sądu Najwyższego, a tym bardziej nie mógłby jej dokonać sąd powszechny
w ewentualnym procesie odszkodowawczym. Sam zatem fakt nieuwzględnienia
zarzutu potrącenia przez Sąd pierwszej instancji i odrzucenia – nawet wadliwego –
6
apelacji od takiego orzeczenia nie stanowi w żadnym wypadku
uprawdopodobnienia wyrządzenia szkody.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 42411
§ 1 k.p.c.
jc