Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 85/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa "G." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w B.
przeciwko "P." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 sierpnia 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo cesjonariusza o zapłatę
odszkodowania za szkodę wynikłą wskutek niemożliwości świadczenia pozwanego
cedenta spowodowanej okolicznością za którą ponosi on odpowiedzialność. Uznał,
że choć zachodziły przesłanki z art. 493 § 1 k.c., to jednak przyjął, że powódka nie
wykazała wysokości poniesionej szkody, a zatem jej roszczenia jako nie
udowodnione w zakresie wysokości podlegało oddaleniu.
Sąd II instancji oddalił apelację powódki, przyjmując, że roszczenie nie
zasługuje na uwzględnienie z innych przyczyn aniżeli wskazane przez Sąd I
instancji. Opierając się na literalnym brzemieniu umowy cesji zawartej między
stronami 25 maja 2004 r. Sąd odwoławczy stwierdził, że nie sposób ustalić jaki tytuł
wykonawczy miały strony na względzie i czy termin uiszczenia zapłaty za
wierzytelność miał być liczony od daty wydania tytułu wykonawczego przez
pozwaną.
Ponadto Sąd drugiej instancji przyjął, że odstąpienie od umowy dokonane
przez „pozwanego” (powinno być: powoda) było nieskuteczne, a także uznał, że
nawet „ponowne” zbycie wierzytelności osobie trzeciej nie oznacza, iż świadczenie
wzajemne pozwanego stało się niemożliwe.
W ocenie Sądu Apelacyjnego powód nie przedstawił dowodów wskazujących
na to, że nawet gdyby dokonał zapłaty za objętą cesją wierzytelność, to nie byłoby
możliwym przejście jej własności na jego rzecz, a więc nie wykazał, że świadczenie
wzajemne pozwanego było niemożliwe. W konsekwencji Sąd ten uznał, że powód
nie wykazał spełnienia przesłanek odstąpienia od umowy przewidzianych w art. 493
k.c.
Powodowa spółka w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach
zarzuciła:
- błędną wykładnię art. 493 § 1 k.c. przez przyjęcie, że działanie pozwanej
nie stanowiło okoliczności o których mowa w tym przepisie, a w konsekwencji
błędne niezastosowanie art. 361 § 2 k.c., art. 363 k.c. i art. 471 k.c. w zw. z art. 494
k.c. i art. 475 k.c. w zw. z art. 493 k.c.,
3
- niewłaściwe zastosowanie art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 493 § 1 k.c. dla
oceny związku przyczynowego między działaniem pozwanej a szkodą powódki,
- niewłaściwe zastosowanie art. 491 § 1 k.c. przez przyjęcie, że powódka
nie zakreśliła terminu spełnienia świadczenia dla skutecznego odstąpienia od
umowy mimo istnienia takiego obowiązku,
- niezastosowanie art. 57 § 2 k.c. przez przyjęcie, że pozwana nie była
zobowiązana do niedokonywania rozporządzeń prawem własności,
- niezastosowanie art. 471 k.c. i przyjęcie wykonania zobowiązania przez
pozwaną,
- na s. 12 i 14 uzasadnienia skargi kasacyjnej powódka zarzuciła także
naruszenie art. 65 § 2 k.c. przez wadliwe ustalenie treści umowy w przedmiocie
określenia świadczenia wzajemnego pozwanego sprzedawcy wskutek uznania, że
tym świadczeniem miało być wydanie powódce tytułu wykonawczego, a nie
przeniesienie na nią własności wierzytelności.
Zarzuty naruszenia przepisów procesowych obejmują obrazę art. 382 k.p.c.,
art. 233 § 1 k.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.
uzasadnioną pominięciem dowodu, naruszeniem zasady swobodnej oceny
dowodów, oraz niewskazaniem przyczyn odmowy dania wiarygodności niektórym
dowodom.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej akcentuje się okoliczność, że
świadczeniem wzajemnym pozwanej było przeniesienie na powódkę własności
cedowanej wierzytelności, a nie wydanie jej tytułu wykonawczego. Nadto powódka
wywodzi, że o niemożliwości spełnienia przez pozwaną świadczenia umownego, za
którą pozwana ponosi odpowiedzialność, przesądza wcześniejsze zbycie przez
pozwaną tej samej wierzytelności na rzecz osoby trzeciej.
Pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, twierdząc, że z mocy
art. 3983
§ 3 k.p.c. nie mogą być podstawą skargi kasacyjnej zarzuty dotyczące
oceny materiału dowodowego. Nadto pozwana wskazuje na niewykazanie przez
4
powódkę wystąpienia niemożliwości świadczenia w sytuacji gdy sporna
wierzytelność nadal istniała.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec zasadności
niektórych zarzutów spośród zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej.
Nie mają natomiast uzasadnionych podstaw zarzuty zgłoszone w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, gdyż wszystkie zarzuty naruszenia wskazanych
przepisów procesowych dotyczą ustalenia faktów stanowiących podstawę
rozstrzygnięcia lub oceny dowodów. Tymczasem z woli ustawodawcy wyrażonej
w art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. W tym stanie rzeczy oceny zasadności
zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego należało dokonać
z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego podstawą rozstrzygnięcia dla Sądu
drugiej instancji.
Uzasadniony okazał się po pierwsze zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c.,
zgłoszony i rozwinięty w uzasadnieniu skargi kasacyjnej (str. 12 i 14 skargi).
Wbrew określonym w tym przepisie kryteriom badania treści umowy w kwestiach
spornych między jej stronami, Sąd Apelacyjny, odwołując się do literalnego
brzmienia umowy przelewu wierzytelności, błędnie i stanowczo przyjął, że
przedmiotem świadczenia wzajemnego pozwanej było wydanie powódce tytułu
wykonawczego, a z treści umowy nie sposób jedynie ustalić, który w istocie tytuł
wykonawczy strony miały na względzie. Takie określenie treści świadczenia
pozwanej stało się następnie podstawą do oceny czy takie świadczenie stało się
niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona
pozwana. Tymczasem zasadnie wywodzi strona skarżąca, że przy zastosowaniu
art. 65 § 2 k.c. należało przyjąć, że przedmiotem świadczenia wzajemnego
pozwanej było przeniesienie na powódkę własności wierzytelności, zastrzeżone
w umowie pod warunkiem zapłaty przez powódkę ceny w terminie
rozpoczynającym bieg od dnia otrzymania tytułu wykonawczego. Ocena zatem
niemożliwości świadczenia przez pozwaną powinna być dokonana w odniesieniu do
5
prawidłowego, rzeczywiście określonego w umowie, świadczenia wzajemnego
pozwanej, którym było przeniesienie na powódkę wierzytelności, z określeniem
wystąpienia skutku rzeczowego w chwili dokonania zapłaty ceny jej nabycia w terminie
określonym w umowie.
Okolicznością bezsporną ustaloną przez Sąd I instancji i niezakwestionowaną
przez Sąd odwoławczy było ustalenie, że w dniu 1 czerwca 2004 r., a więc już
w siódmym dniu po zawarciu przez strony sporu umowy przelewu wierzytelności,
pozwana dokonała przelewu tej samej wierzytelności na rzecz osoby trzeciej,
wyzbywając się w ten sposób wierzytelności, a więc i możliwości jej przeniesienia na
powódkę. Innymi słowy, prawidłowo kwalifikowane świadczenie wzajemne pozwanej
stało się niemożliwe wskutek wyzbycia się przez pozwaną przedmiotu tego świadczenia
na rzecz osoby trzeciej, a więc wskutek okoliczności, za które zobowiązana do
świadczenia pozwana ponosi odpowiedzialność. W tej sytuacji nie można zgodzić się z
poglądem Sądu Apelacyjnego, że nawet „ponowne” zbycie wierzytelności osobie trzeciej
nie oznacza, że świadczenie wzajemne pozwanej stało się niemożliwe, bowiem
pozwana nie mogła już później spełnić świadczenia w postaci przeniesienia na powódkę
wierzytelności, której wcześniej skutecznie wyzbyła się na rzecz osoby trzeciej. Wbrew
stanowisku Sądu odwoławczego, stanu niemożliwości świadczenia pozwanej w
przedstawionej sytuacji nie może podważać okoliczność nie przedstawienia przez
powódkę dowodów, że nawet gdyby dokonała zapłaty za wierzytelność to nie byłoby
możliwym przejście własności tej wierzytelności na jej rzecz. Istotnym jest fakt wyzbycia
się przez pozwaną wierzytelności na rzecz osoby trzeciej jeszcze przed upływem
zastrzeżonego umową terminu zapłaty ceny, co miało ten skutek, że nawet ewentualne
późniejsze dokonanie zapłaty ceny przez powódkę nie mogłoby skutkować nabyciem
przez nią własności wierzytelności, ponieważ wierzytelność ta nie stanowiła już
wówczas określonego w umowie przedmiotu własności pozwanego zbywcy (zob. w
odniesieniu do stanu prawnej niemożliwości świadczenia wyrok SN z dnia 19.12.2002 r.,
II CKN 1074/00, OSNC 2004/2/19).
W tej sytuacji za trafne należało uznać zarzuty naruszenia art. 65 § 2 k.c., art. 493
§ 1 k.c. i art. 494 k.c. Naruszenie pierwszego z nich polegało na wadliwym określeniu
wynikającego z umowy świadczenia wzajemnego pozwanej, czego konsekwencją było
błędne przyjęcie przez Sąd II instancji braku podstaw do
6
uznania prawidłowo określonego świadczenia wzajemnego pozwanej za
niemożliwe wskutek okoliczności, za które odpowiada. Okoliczność, za którą
pozwana odpowiada było dokonanie przez pozwaną, z naruszeniem art. 57 § 2 k.c.,
rozporządzenia wierzytelnością na rzecz osoby trzeciej w sytuacji, w której
uprzednie zawarcie umowy cesji pod warunkiem zawieszającym było
równoznaczne z zobowiązaniem się do niedokonywania rozporządzeń tą
wierzytelnością aż do czasu wygaśnięcia umowy.
Ponieważ powódka odstąpiła od umowy wzajemnej (v. oświadczenie
powódki z 14 lipca 2004 r. – k. 9) w sytuacji określonej w art. 493 § 1 k.c., to jej
zachowanie wywołało skutki wymienione w art. 494 k.c., w postaci nabycia
uprawnienia do żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
zobowiązania. Do odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 494 k.c. stosuje się
zasady wynikające z art. 471 k.c. (zob. wyrok SN z dnia 12.05.2005 r., III CK
586/0/4 - niepubl; wyrok SN z dnia 29.06.2005 r., V CK 105/05 - niepubl.), a nawet
ewentualna niemożność wykazania utraconych korzyści nie wyłącza uprawnienia
do żądania naprawienia szkody polegającej na pomniejszeniu majątku
poszkodowanego (v. wyrok SN z dnia 12.03.2004 r. II CK 62/03, niepubl.).
Zważywszy, że Sąd drugiej instancji błędnie nie dopatrzył się w ustalonym
stanie faktycznym wystąpienia przesłanki warunkującej odstąpienie od umowy na
podstawie art. 493 § 1 k.c., a tym samym podstawy do żądania naprawienia szkody
na mocy art. 494 k.c., przeto konsekwentnie nie analizował dotychczas wystąpienia
przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, a zwłaszcza postaci szkody i jej
wysokości oraz adekwatnego związku przyczynowego między niemożliwością
świadczenia a szkodą.
Wobec zasadności podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów
naruszenia wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.