Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 125/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa K.D.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora Izby Celnej
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 października 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Po ostatecznym sprecyzowaniu roszczeń K.D. wnosił o zasądzenie od
Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Izby Celnej odszkodowania w
kwocie 6 512 550 zł, z ustawowymi odsetkami za szkodę wyrządzoną bezprawnymi
decyzjami administracyjnymi.
Wyrokiem z dnia 9 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od strony
pozwanej na rzecz powoda kwotę 196 116 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty
121 803,80 zł od dnia 23 kwietnia 2004 r. i od kwoty 74 312,82 zł od dnia 7 maja
2004 r., a w pozostałej części oddalił powództwo.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 października 2005 r. Sąd Apelacyjny
oddalił apelację powoda od powyższego wyroku.
Sądy ustaliły między innymi, że w dniach 1-12 marca 1999 r. powód,
prowadzący Przedsiębiorstwo „D.”, sprowadził do Polski z Rosji węgiel i zgłosił go
do odprawy celnej jako węgiel kamienny bitumiczny koksowy. Zgłoszenie to
wzbudziło wątpliwości organów celnych, które w wyniku przeprowadzonych badań
stwierdziły, że przedmiotem importu jest węgiel inny niż zgłoszony, objęty
kontyngentem ilościowym, na którego przywóz na polski obszar celny konieczne
jest zezwolenie, którego powód nie posiadał. Dyrektor Urzędu Celnego decyzjami
wydanymi w okresie od 25 marca do 6 kwietnia 1999 r. uznał zgłoszenia celne
powoda za nieprawidłowe i nakazał cofnięcie objętego nimi towaru za granicę w
terminie 7 dni. Na wniosek powoda wykonanie tych decyzji zostało wstrzymane, a
w wyniku jego odwołania zostały one uchylone decyzją Prezesa Głównego Urzędu
Celnego z dnia 14 lipca 1999 r., który przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania celem ustalenia na podstawie opinii odpowiedniego instytutu, jaki
węgiel powód sprowadził z Rosji i czy posiadał na to zezwolenie. Na wniosek
powoda Dyrektor Urzędu Celnego postanowieniem z dnia 29 lipca 1999 r. zarządził
przeniesienie węgla z bocznicy kolejowej na plac węglowy w B. na ryzyko i koszt
firmy powoda.
Ostatecznie ustalono, na podstawie opinii Instytutu Chemicznej Obróbki Węgla,
że przedstawiony do odprawy celnej węgiel nie jest tym, który został zgłoszony i na
3
jego przywóz do Polski powód nie posiada ważnego zezwolenia. Z uwagi na to,
że węgiel został już przewieziony do B. i jego cofnięcie za granicę było niemożliwe,
Dyrektor Urzędu Celnego decyzjami z dnia 16 września 1999 r., utrzymanymi w
mocy przez Prezesa GUC decyzjami z dnia 27 stycznia 2000 r., uznając zgłoszenie
celne za nieprawidłowe, orzekł na podstawie art. 59 § 2 kodeksu celnego
przepadek węgla. W dniu 10 kwietnia 2000 r. węgiel został sprzedany za kwotę
netto 121 803,80 zł.
W wyniku odwołania powoda od decyzji Prezesa GUC z dnia 27 stycznia 2000 r.,
w którym powód kwestionował przyjętą kwalifikację węgla, Naczelny Sąd
Administracyjny wyrokami z dnia 24 października i z 21 listopada 2000 r. stwierdził
nieważność zaskarżonych decyzji oraz poprzedzających je decyzji Dyrektora
Urzędu Celnego z dnia 16 września 1999 r., uznając przepis art. 59 § 2 kodeksu
celnego, na podstawie którego je wydano, za sprzeczny z art. 46 Konstytucji R.P i
stwierdzając, że przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie
prawomocnego orzeczenia sądowego, a nie decyzji administracyjnej.
Powód złożył wniosek na podstawie art. 260 § 1 ustawy z dnia 29 lipca 1997 r.-
Ordynacja podatkowa, o odszkodowanie za straty poniesione w wyniku wydania
decyzji uznanych za nieważne, jednak Prezes GUC odmówił przyznania
odszkodowania uznając, że zgłoszone straty nie pozostają w związku
z nieważnymi decyzjami.
W wyniku tego powód w rozpoznawanej sprawie dochodził odszkodowania za
szkodę spowodowaną wydaniem przez organy celne bezprawnych decyzji
wskazując, że składa się na nią kwota 209 855,86 zł wartości rynkowej
zarekwirowanego węgla, 759 367,33 zł kosztów postoju węgla na bocznicy
kolejowej na granicy, 48 154,59 zł kosztów przewozu i składowania węgla na placu
węglowym w B. oraz 4 000 000 zł równowartości utraconych korzyści w wyniku
niemożności sprzedaży węgla i konieczności zlikwidowania prowadzonego przez
powoda przedsiębiorstwa.
Sądy obu instancji uznały, że postępowanie administracyjne było
prowadzone prawidłowo, a wydane decyzje były zgodne z prawem, poza decyzjami
o przepadku węgla, które Naczelny Sąd Administracyjny uznał za nieważne
4
z przyczyn formalnych, a nie z przyczyn, jakie wskazywał powód. Sąd Apelacyjny,
odnosząc się do zarzutów apelacji powoda stwierdził, że Sąd Okręgowy miał
podstawy, by dokonując ustaleń faktycznych co do klasyfikacji węgla
sprowadzonego przez powoda z Rosji i nie posiadania przez niego odpowiedniego
zezwolenia, oprzeć się na ustaleniach dokonanych w postępowaniu
administracyjnym w oparciu o ekspertyzę Instytutu Chemicznej Obróbki Węgla
a nie, jak zarzucał powód, w oparciu o opinię „P.” spółki z o.o. Wskazał, że
Naczelny Sąd Administracyjny uznając decyzje o przepadku węgla za nieważne z
powodu wydania ich przez organ administracyjny a nie sąd, nie podważył ustaleń
faktycznych, które legły u podstaw ich wydania i pośrednio wypowiedział się co do
ich merytorycznej zasadności stwierdzając, że nie z przyczyn wskazanych przez
powoda uznaje je za nieważne.
Sąd Apelacyjny ocenił jako nietrafne zarzuty powoda, że całe postępowanie
administracyjne było wadliwe i stwierdził, że bezprawne działanie organu
państwowego ograniczało się jedynie do wydania uznanych za nieważne decyzji
o przepadku węgla i dlatego zgodnie z art. 361 § 1 k.c. pozwany Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa tych decyzji. Zdaniem
Sądów obu instancji szkoda powoda związana przyczynowo z tymi decyzjami
ogranicza się jedynie do utraty przez niego własności węgla sprzedanego w wyniku
decyzji o przepadku węgla, uznanych następnie za nieważne. Wysokość
odszkodowania z tego tytułu powinna odpowiadać wartości utraconego węgla
obliczonej w oparciu o cenę netto uzyskaną przez organy administracji
ze sprzedaży węgla. Nie może to być wartość rynkowa węgla, ani cena
z uwzględnieniem podatku VAT, bowiem węgla tego powód nie mógłby sprzedać
w Polsce, skoro nie mógł go wprowadzić na polski obszar celny.
Nie pozostają, zdaniem Sądów, w normalnym związku przyczynowym
ze sprzedażą węgla w wyniku zakwestionowanych decyzji administracyjnych
pozostałe zgłoszone w sprawie szkody powoda, do których ewentualnie doszło nie
dlatego, że wydano nieważne decyzje, ale dlatego, że powód przedstawił
do odprawy celnej towar, na którego wprowadzenie do obrotu w kraju nie miał
zezwolenia a następnie towar ten przewiózł do B. zamiast cofnąć za granicę
Polski. Nie pozostaje też, zdaniem Sądu Apelacyjnego, w normalnym związku
5
przyczynowym z nieważnymi decyzjami ewentualna szkoda w postaci utraty
dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej, bowiem powód nie miał i nie
mógłby uzyskać zgody na wprowadzenie węgla na teren Polski, a zatem nie mógł
osiągnąć zysku z jego sprzedaży w kraju.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
k.p.c. powód w ramach pierwszej podstawy zarzucił naruszenie art. 77 ust. 1 w zw.
z art. 8 ust.2 Konstytucji R.P przez jego nie zastosowanie i uznanie, że Skarb
Państwa nie ponosi odpowiedzialności za szkody wywołane decyzjami
administracyjnymi o uznaniu zgłoszeń celnych za nieprawidłowe i o cofnięciu
towaru za granicę, które w wyniku odwołania powoda zostały uchylone, naruszenie
art. 361 § 1 k.c. przez błędną wykładnię pojęcia „normalne następstwa” i uznanie,
że szkody zgłoszone przez powoda nie były następstwem wyżej wskazanych
decyzji oraz decyzji o przepadku węgla, które zostały wyeliminowane z obrotu
prawnego, naruszenie art. 260 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 361 § 2 k.c.
przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie ograniczonej odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkody wyrządzone nieważną decyzją administracyjną, naruszenie art.
363 § 1 w zw. z art. 361 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na
uznaniu, że powodowi nie należy się odszkodowanie w wysokości wartości
rynkowej zarekwirowanego węgla, łącznie z podatkiem VAT oraz, że nie
przysługuje mu odszkodowanie za dalsze następstwa utraty przez niego własności
węgla, prowadzące w konsekwencji do przymusowego zakończenia działalności
jego przedsiębiorstwa.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 227 k.p.c.
w zw. z art. 217 § 2 k.p.c. i z art. 258 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. przez nie przeprowadzenie zgłoszonych przez niego dowodów z zeznań
świadków i opinii biegłego na okoliczności wysokości utraconych korzyści w wyniku
bezprawnego działania organów celnych, naruszenie art. 236 k.p.c. poprzez
dokonanie ustaleń faktycznych w oparciu o dowody z akt postępowania
administracyjnego, które nie zostały w sposób formalny dopuszczone przez Sąd,
naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 59 ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym przez przyjęcie związania Sądu w sprawie cywilnej
stwierdzeniem NSA zawartym w uzasadnieniu jego wyroku, iż uznał skargę za
6
uzasadnioną z innych przyczyn, niż wskazane przez skarżącego i wyprowadzenie
z tego wniosku, że NSA uznał za bezzasadne zarzuty skarżącego, a także
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez zastosowanie oczywiście błędnego toku
rozumowania przy ocenie dowodów.
W oparciu o powyższe powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważając podstawę prawną roszczeń dochodzonych przez powoda trzeba
wskazać po pierwsze, że dotyczą one decyzji administracyjnych wydanych
w 1999 r. i 2000 r., a zatem powinny być oceniane według stanu prawnego
obowiązującego w dacie ich wydania, a po drugie, że podstawą roszczeń
ostatecznie stały się zarówno decyzje o przepadku węgla, uznane przez NSA za
nieważne, jak i wcześniejsze decyzje stwierdzające nieprawidłowość zgłoszenia
celnego i nakazujące cofnięcie towaru za granicę, które zostały w toku instancji
uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania. Wskazanie takich
podstaw faktycznych roszczeń sprawia, że ich podstawa prawna jest różna.
Podstawę prawną roszczenia wynikającego z decyzji administracyjnej o przepadku
węgla, której nieważność stwierdził NSA, stanowi przepis art. 260 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t: Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60
ze zm.), mający zastosowanie także do postępowania celnego, w brzmieniu
obowiązującym w dacie stwierdzenia nieważności decyzji, z uwzględnieniem
jednak wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. K 20/02
(OTK-A 2003/7/76) stwierdzającego, że poszkodowanemu przysługuje pełne
odszkodowanie. Zgodnie z tym przepisem stronie, która poniosła szkodę na skutek
wydania decyzji, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia
postępowania lub stwierdzono jej nieważność służy odszkodowanie za poniesioną
szkodę (stratę i utracone korzyści), chyba że przesłanki, które uzasadniają
uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej decyzji powstały z winy strony. Powód
może zatem na tej, szczególnej podstawie prawnej, dochodzić pełnego
odszkodowania za szkodę poniesioną na skutek wydania decyzji administracyjnych
7
o przepadku węgla, które NSA uznał za nieważne, jako wydane na podstawie
niezgodnego z konstytucją przepisu art. 59 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. -
Kodeks celny (j.t: z 2001 r., Nr 75, poz. 802 ze zm.), obowiązującego w czasie ich
wydawania i ustanawiającego kompetencje organów administracyjnych do
orzekania o przepadku rzeczy, mimo brzmienia art. 46 Konstytucji RP.
Chodzi zatem o szkodę wynikającą z decyzji o przepadku węgla, wydanej przez
organ administracyjny zamiast przez sąd, dochodzoną na podstawie art. 260 § 1
kodeksu celnego.
Drugą podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa powód upatruje
w wydaniu wadliwych, jego zdaniem, decyzji administracyjnych o nieprawidłowym
zgłoszeniu celnym i nakazie cofnięcia towaru za granicę, uchylonych w toku
instancji w wyniku odwołania powoda i jako podstawę odpowiedzialności Skarbu
Państwa za te decyzje wskazuje w skardze kasacyjnej art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.
W tym przedmiocie trzeba stwierdzić, że od chwili wejścia w życie Konstytucji RP
kwestia bezpośredniego stosowania przez sądy art. 77 ust. 1 w związku z art. 8 ust.
2 Konstytucji budziła kontrowersje. Ostatecznie jednak przeważyło stanowisko,
zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, jak i Sądu Najwyższego,
iż ze względu przede wszystkim na zbyt duży stopień ogólności, omawiany przepis
nie może stanowić samodzielnej podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa za
szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej
(porównaj między innymi wyrok pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z dnia
31 stycznia 2001 r. P 4/99, OTK 2001/1/5 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
30 maja 2003r. III CZP 34/03, PiP 2003/12/121). W okresie po wejściu w życie
Konstytucji RP (17 X 1997 r.), a przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 162, poz. 1692) wprowadzającej odpowiedzialność Skarbu Państwa na
podstawie art. 4171
k.c. (1 IX 2004 r.), kwestia odpowiedzialności Skarbu Państwa
za szkody wynikłe z wydania i wykonania nieostatecznych decyzji
administracyjnych, następnie uchylonych, przesądzona została w uchwale siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006r. III CZP 125/05 (jeszcze nie
opublikowanej), odnoszącej się do decyzji podatkowych, lecz mającej walor
ogólniejszy. W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawę takiej
8
odpowiedzialności stanowi art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP,
wykładany zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r.
SK 18/00, OTK 2001/8/256, jako nie wymagający winy funkcjonariusza. Już zatem
tylko z tej przyczyny wskazanie w skardze kasacyjnej na naruszenie jedynie art. 77
ust.1 Konstytucji R.P w odniesieniu do szkód wywołanych decyzją o cofnięciu
towaru za granicę nie może być skuteczne, skoro odpowiedzialność Skarbu
Państwa za wydanie i wykonanie decyzji administracyjnych uchylonych w toku
instancji opiera się na art. 417 § 1 k.c., którego naruszenia skarżący nie zarzucił.
Nie tylko jednak to powoduje nieskuteczność skargi kasacyjnej w tym
zakresie. Zarówno odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę, wynikłą z
wydania uznanej za nieważną ostatecznej decyzji administracyjnej, oparta na art.
260 § 1 Ordynacji podatkowej, jak i odpowiedzialność za wydanie i wykonanie
decyzji uchylonych w toku instancji, oparta na art. 417 § 1 k.c. wymaga wykazania
przez powoda bezprawności działania organów administracyjnych przy wydawaniu,
czy wykonywaniu decyzji. W odniesieniu do odpowiedzialności określonej w art.
260 Ordynacji podatkowej ustawodawca wprowadził szczególny tryb wykazywania
tej przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa, jakim jest uzyskanie przez
powoda orzeczenia wydanego w postępowaniu administracyjnym, stwierdzającego
nieważność ostatecznej decyzji, którym sąd w sprawie odszkodowawczej jest
związany. Natomiast w przypadku odpowiedzialności na podstawie art. 417 § 1 k.c.
za szkodę wynikłą z wydania lub wykonania decyzji administracyjnej, uchylonej
w toku instancji, brak szczególnej regulacji, dotyczącej wykazania bezprawności
takiej decyzji lub czynności organów administracyjnych. Oznacza to, że w sprawie o
odszkodowanie na powodzie ciąży obowiązek udowodnienia tej przesłanki
odpowiedzialności Skarbu Państwa, zgodnie z zasadą art. 6 k.c. Jak przy tym
wskazał zarówno Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku z dnia 4 grudnia
2001 r., jak i Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 30 maja 2003 r. i z dnia
26 kwietnia 2006 r., sam fakt uchylenia w toku instancji nieprawomocnego
orzeczenia administracyjnego nie przesądza o jego bezprawności w rozumieniu
art.. 417 § 1 k.c. Nie mogą być uznane za bezprawne decyzje uchylone tylko
z powodu odmiennej oceny stanu faktycznego czy wykładni prawa materialnego,
dokonanych przez organ drugiej instancji, niewyjaśnienia wszystkich okoliczności
9
faktycznych czy tym podobnych przyczyn mających źródło w ustawowo
zagwarantowanej suwerenności orzeczniczej organu każdej instancji. Nie każda
zatem nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może być kwalifikowana jako
bezprawność w rozumieniu art. 417 § 1 k.c. a tylko taka, jak wskazał Sąd
Najwyższy we wspomnianej uchwale z dnia 26 kwietnia 2006 r., w której
naruszenie przepisów prawa stanowiło warunek konieczny powstania szkody.
Ta przesłanka odpowiedzialności Skarbu Państwa jest ustalana w sprawie
odszkodowawczej i oceny w tym zakresie dokonuje sąd na podstawie twierdzeń
i dowodów przedstawionych przez powoda.
Odnosząc powyższe rozważania do rozpoznawanej sprawy trzeba
stwierdzić, że powód żądając odszkodowania za wydanie decyzji
o nieprawidłowościach zgłoszenia celnego i cofnięciu węgla za granicę, które
zostały uchylone w postępowaniu odwoławczym w celu uzupełnienia ustaleń
faktycznych w oparciu o opinię innego rzeczoznawcy, niż wydana w pierwszej
instancji, powinien wykazać, że decyzja o cofnięciu węgla za granicę nie miała
podstaw faktycznych i prawnych, bowiem węgiel był zgłoszony prawidłowo i jego
wwóz do Polski nie wymagał zezwolenia. Wbrew bowiem stanowisku skarżącego
fakt, że ostatecznie NSA z przyczyn formalnych uznał za nieważną decyzję
o przepadku węgla, nie przesądza o bezprawności wskazanych wyżej decyzji
wcześniejszych o nieprawidłowościach zgłoszenia celnego i cofnięciu węgla za
granicę a ocena ich zgodności z prawem odbywa się w oparciu o okoliczności
istniejące w dacie ich wydania. Powoływanie się przez powoda w skardze
kasacyjnej na wydanie ostatecznych decyzji o umorzeniu postępowania
administracyjnego i naliczeniu podatku VAT jest bezskuteczne, bowiem Sądy nie
ustaliły tych okoliczności w stanie faktycznym sprawy, a w skardze zarzutem
naruszenia art. 217 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. nie objęto pominięcia dowodu
z tych decyzji zgłoszonego w postępowaniu międzyinstancyjnym, jak również nie
postawiono zarzutu naruszenia art. 381 i 381 k.p.c. Trzeba także wskazać,
że umorzenie postępowania administracyjnego na podstawie art. 230 § 4 kodeksu
celnego z powodu przedawnienia nie „eliminuje z obrotu prawnego” poprzednich
decyzji administracyjnych, jak sugeruje skarżący i nie stwarza sytuacji, „jakby
decyzji tych nie było”. Nie zwalnia zatem powoda od wykazania, że decyzje
10
stwierdzające nieprawidłowość zgłoszenia celnego i nakazujące cofnięcie węgla za
granicę były bezprawne we wskazanym wyżej rozumieniu. W tym zakresie powód
w toku procesu nie zgłosił żadnych dowodów, które miałyby wykazać, że organy
celne wydając powyższe decyzje działały bezprawnie. W tym stanie rzeczy Sądy
obu instancji ustalając stan faktyczny mogły oprzeć się tylko na tych dowodach,
które zostały zaoferowane, a były nimi przede wszystkim decyzje administracyjne
złożone do akt przez powoda i znajdujące się w aktach administracyjnych,
o załączenie których wnosił powód (k. 174 i 178). Sąd Okręgowy wskazał,
że dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o szczegółowo opisane w uzasadnieniu
decyzje administracyjne złożone do akt i znajdujące się w aktach postępowania
administracyjnego, których poświadczone kserokopie załączono. Skoro powód
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie zwrócił uwagi, w trybie art.
162 k.p.c., na uchybienie procesowe Sądu w postaci nie podjęcia postanowienia
o dopuszczeniu dowodów z dokumentów – określonych decyzji administracyjnych,
nie sformułował odpowiednich zarzutów apelacyjnych ani kasacyjnych w tym
przedmiocie, jak również nie wykazał, że uchybienie Sądu drugiej instancji w tym
zakresie mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, jego zarzut naruszenia art.
236 k.p.c. jest bezskuteczny, podobnie jak niedopuszczalny w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 233 k.p.c.
Bezzasadny jest także procesowy zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
w związku z art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o NSA. Sąd Apelacyjny bowiem
przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji dotyczące faktu
przywiezienia przez powoda innego węgla niż wskazany w zgłoszeniu celnym oraz
nie posiadania przez niego wymaganego na przywóz tego węgla zezwolenia.
Zaakceptował także sposób dokonania tych ustaleń przez Sąd pierwszej instancji.
Doszło zatem do autonomicznego ustalenia przez Sądy w sprawie
o odszkodowanie okoliczności faktycznych leżących u podstaw wydanych decyzji
administracyjnych o nieprawidłowościach zgłoszenia celnego i cofnięciu towaru za
granicę oraz oceny ich zgodności z prawem. Związane wyrokiem NSA
o nieważności decyzji o przepadku węgla, Sądy samodzielnie ustaliły i oceniły brak
podstaw do podważania ustaleń faktycznych prowadzących do ich wydania
i merytorycznej zasadności poprzedzających je decyzji o cofnięciu towaru za
11
granicę. To, że Sąd Apelacyjny powołał się w tym względzie także na uzasadnienie
wyroku NSA, choć nie miał ku temu podstaw, skoro NSA nie badał sprawy
merytorycznie, nie oznacza, że uznał się za związanego tym wyrokiem
w jakimkolwiek innym zakresie, niż stwierdzenie nieważności decyzji. Pewna
nieścisłość sformułowania, jaka w tym przedmiocie znalazła się w uzasadnieniu
Sądu drugiej instancji nie miała wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
W konsekwencji trzeba stwierdzić, że bezzasadne są zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące ustaleń i oceny Sądu Apelacyjnego o braku bezprawności działania
organów administracyjnych przy wydawaniu decyzji o nieprawidłowościach
zgłoszenia celnego i cofnięciu węgla za granicę oraz pozostałych decyzji i działań
tych organów, poza nieważną decyzją o przepadku węgla. Z powodu braku
przesłanki bezprawności, decyzje te i działania organów administracji nie mogą
stanowić źródła roszczeń odszkodowawczych w oparciu o art. 417 § 1 k.c.
Źródłem roszczeń odszkodowawczych powoda może być zatem jedynie
ostateczna decyzja o przepadku węgla uznana za nieważną z powodu wydania jej
przez organ administracyjny a nie sąd, a więc z przyczyn formalnych.
Stwierdzeniem nieważności tej decyzji Sąd jest związany, niezależnie od oceny
uprawnienia NSA do ustalania niezgodności z konstytucją przepisu ustawy, który
obowiązywał w czasie wydawania decyzji i uprawniał organ administracyjny, a nie
sąd do jej wydania.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa określona w art. 260 Ordynacji podatkowej
ograniczona jest, podobnie jak każda odpowiedzialność odszkodowawcza
wynikająca z czynów niedozwolonych, jedynie do normalnych następstw wydania
i wykonania takich decyzji (art. 361 § 1 k.c.). Istnienie związku przyczynowego jako
zjawiska obiektywnego, determinowane jest określonymi okolicznościami
faktycznymi konkretnej sprawy. Badanie istnienia takiego związku wymaga
przeprowadzenia testu „conditio sine qua non” pozwalającego ustalić czy badany
skutek stanowi obiektywne, normalnie występujące następstwo zdarzenia,
które wskazano jako jego przyczynę, czy też nastąpiłby, mimo nieobecności tej
przyczyny. W rozpoznawanej sprawie przeprowadzenie powyższego testu prowadzi
do wniosku przyjętego przez Sądy obu instancji, iż wskazana przez powoda jego
12
ewentualna szkoda w postaci wartości rynkowej zarekwirowanego węgla,
poniesionych kosztów postoju na bocznicy kolejowej, kosztów przewozu
i składowania w B. oraz utraconych korzyści, wynikających z utraty możliwości
sprzedaży węgla na wolnym rynku i spowodowanej tym likwidacji przedsiębiorstwa,
nie pozostają w związku przyczynowym ze stwierdzonym faktem nieważności
decyzji o przepadku. Oczywisty brak takiego związku odnosi się w pierwszej
kolejności do kosztów tzw. osiowego oraz przewozu i składowania węgla w B.,
które powstały zanim zapadła przedmiotowa decyzja.
Natomiast niemożność sprzedaży przez powoda zarekwirowanego węgla po cenie
rynkowej i osiągnięcia zakładanego zysku wynikała, jak trafnie stwierdziły Sądy obu
instancji, nie z faktu, że decyzję o przepadku węgla wydał organ administracyjny
zamiast sądu, lecz z ustalonego przez Sądy obu instancji i nie podważonego
skutecznie przez powoda faktu, że przywieziony przez niego bez zezwolenia
węgiel, nie mógł być dopuszczony na Polski obszar celny, a zatem nie mógł być tu
sprzedany. Wskazywana przez powoda, ewentualna szkoda w postaci niemożności
sprzedaży zarekwirowanego węgla w Polsce za cenę wolnorynkową wystąpiłaby
więc także wówczas, gdyby organy administracyjne działały przy wydawaniu
przedmiotowej decyzji zgodnie z prawem. Przyczyną tak określonej szkody powoda
był bowiem fakt usiłowania wprowadzenia na polski obszar celny węgla bez
wymaganego zezwolenia, który nie mógł być na ten obszar wprowadzony, a nie
wydanie decyzji o przepadku węgla przez organ administracyjny zamiast sądu.
Z tych przyczyn nie są uzasadnione kasacyjne zarzuty naruszenia art. 361 § 1 k.c.
ani art. 363 § 1 w zw. z art. 361 § 2 k.c. i wynikające z nich zarzuty naruszenia
przepisów prawa procesowego - art. 227, art. 217 § 2, art. 258 i art. 278 § 1
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Zgodnie bowiem z art. 227 k.p.c. przedmiotem
dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, o tym zaś,
które fakty mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy decydują przepisy
prawa materialnego, na których oparte jest roszczenie. Skoro w świetle
stanowiącego podstawę prawną roszczeń powoda art. 260 § 1 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 361 § 1 k.c., wskazane wyżej szkody nie pozostają
w związku przyczynowym z nieważną decyzją administracyjną o przepadku węgla,
13
nie było podstaw do dopuszczenia zgłoszonych przez powoda dowodów z zeznań
świadków i opinii biegłego celem wykazania wysokości tak określonych szkód.
Z tych wszystkich przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną jako nieuzasadnioną i na podstawie art. 98 w zw. z art.
108 § 1 oraz art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c. zasądził od powoda na rzecz strony
pozwanej zwrot kosztów postępowania kasacyjnego.