Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 96/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 sierpnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. L.
przeciwko A. B.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 30 sierpnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 października 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I ppkt 1 i 3 oraz w pkt III i oddala
apelację oraz zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę
1.500 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą
instancję i postępowanie kasacyjne
2
Uzasadnienie
Powódka E. L. domagała się nakazania pozwanej A. B. zamieszczenia na
łamach Gazety Wyborczej oświadczenia następującej treści: „Przepraszam E. L. za
złożone w trakcie posiedzenia Rady Wojewódzkiej […] w dniu 24 sierpnia 2002 r.
nieprawdziwe informacje dotyczące jej osoby, związane z prowadzoną przez E. L.
działalnością we Wspólnocie Mieszkaniowej”. Żądała też zasądzenia na swoją
rzecz od pozwanej kwoty 3.000 zł tytułem zadośćuczynienia.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa zaprzeczając, aby swoją
wypowiedzią naruszyła dobra osobiste powódki.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 lipca 2004 r. oddalił powództwo i orzekł o
kosztach procesu. Sąd ten ustalił, że powódka i pozwana są członkami […]. W
2002 r. pozwana pełniła funkcję przewodniczącej Rady Miejskiej […], natomiast
powódka była radną Rady Miejskiej […]. W kolejnych wyborach powódka
zamierzała kandydować na radną do Sejmiku Wojewódzkiego z rekomendacji
stowarzyszenia […]. Zarząd miejski nie popierał kandydatury powódki do tej funkcji,
a nawet nie wiedział, że zostanie ona zgłoszona. Na posiedzeniu Rady
Wojewódzkiej […] w dniu 24 sierpnia 2002 r., na którym wyłaniano kandydatów na
radnych różnych szczebli samorządu z ramienia tej partii, posłanka R. S. zgłosiła
powódkę jako kandydatkę na radną do Sejmiku Wojewódzkiego. Pozwana
sprzeciwiła się tej kandydaturze informując zebranych, że do Rady Miejskiej […]
wpłynęła skarga dotycząca działalności powódki we wspólnocie mieszkaniowej
oraz że powódka ma jakieś niewyjaśnione sprawy związane z tą wspólnotą. W
głosowaniu kandydatura powódki nie uzyskała poparcia Rady Wojewódzkiej […].
W ocenie Sądu Okręgowego wypowiedź pozwanej nie naruszyła dóbr
osobistych powódki. Nie była ona obraźliwa w swej treści, ani nie nosiła cech
bezprawności. Zawierała natomiast informację, że do rady miejskiej […] wpłynęła
skarga członków Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. […] podnosząca zarzuty pod
adresem powódki pełniącej funkcję prezesa zarządu tej Wspólnoty. Informacja ta
nie została szeroko upubliczniona, lecz przedstawiono ją na zamkniętym
3
posiedzeniu partyjnym. Udzielający poparcia kandydatom do pełnienia funkcji
publicznych maja prawo znać fakty dotyczące tych osób, które mogą rzutować na
ich odbiór w opinii społecznej.
Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
25 października 2005 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i zobowiązał pozwaną do
złożenia pisemnego oświadczenia skierowanego do powódki o treści zgodnej
z żądaniem pozwu, oddalił powództwo oraz apelację w pozostałej części i orzekł
o kosztach procesu. Sąd Apelacyjny uznał, że wypowiedź pozwanej na konwencji
wyborczej […] w dniu 24 sierpnia 2002 r. naruszyła cześć powódki i była działaniem
bezprawnym. Zawierała ona stwierdzenia wskazujące na dopuszczenie się przez
powódkę malwersacji finansowych lub co najmniej doprowadzenie przez nią do
niejasnej sytuacji finansowej w związku z pełnieniem funkcji członka zarządu
wspólnoty mieszkaniowej. Formułowała zatem pod adresem powódki nie
sprawdzone zarzuty, dyskredytujące ją jako kandydatkę na radną. Żądanie złożenia
oświadczenia potrzebnego do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego jest
więc usprawiedliwione. Do osiągnięcia tego celu wystarczy złożenie pisemnego
oświadczenia przepraszającego samej powódce, jako że wypowiedź pozwanej
padła wobec zamkniętego gremium. Uwzględnienie żądania zasądzenia
zadośćuczynienia wykraczałoby poza granice usprawiedliwionej potrzeby
udzielenia powódce ochrony.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną pozwana opierając
ją na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach pierwszej
podstawy zarzuciła naruszenie art. 23 i art. 24 k.c. przez ich błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że sprzeciw pozwanej wobec
kandydatury powódki na radną do sejmiku samorządowego naruszył jej cześć, miał
charakter pomówienia i był bezprawny. Drugą podstawę kasacyjną skarżąca
wypełniła zarzutem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wyrażającego się dowolną
i wybiórczą ocena dowodów. W konkluzji domagała się zmiany zaskarżonego
wyroku i oddalenia apelacji powódki.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga zarzut podniesiony przez
skarżącego w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
Zaskarżony wyrok wydany został przez Sąd drugiej instancji 25 października
2005 r., a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 13, poz. 98). Dlatego do rozpoznania skargi kasacyjnej
pozwanej mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu obowiązującym od dnia 6 lutego 2005 r. (art. 3 powołanej ustawy).
Zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawę skargi kasacyjnej może stanowić
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie oraz naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Jednakże przepis art. 3983
§ 3 k.p.c. stanowi,
że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub
oceny dowodów. Skarga kasacyjna, według nowej regulacji, stała się
nadzwyczajnym środkiem odwoławczym służącym od prawomocnego orzeczenia
sądu drugiej instancji. W ramach tego środka Sąd Najwyższy kontroluje wyłącznie
stosowanie prawa, a nie ustalenia faktyczne. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego
rozwiązania stanowi wyraz zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem
postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, oznaczonym w art.
39813
§ 2 k.p.c., a także jednoznacznego określenia funkcji Sądu Najwyższego jako
sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych
w zakresie orzekania (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006/4/76).
Wprawdzie art. 3983
§ 3 k.p.c. nie wymienia konkretnych przepisów, których
naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów nie
może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie
ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie
przepis odnosi się wprost do oceny dowodów wskazując, według jakich kryteriów
winna być ona przeprowadzana. Podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia
art. 233 k.p.c. usuwa się zatem spod kontroli kasacyjnej.
5
Przechodząc do oceny zarzutów podniesionych w ramach pierwszej
podstawy skargi kasacyjnej stwierdzić należy, że nie można im odmówić
słuszności.
W doktrynie i orzecznictwie zgodnie wskazuje się na dwie zasadnicze
przesłanki ochrony dóbr osobistych: naruszenie lub zagrożenie dobra osobistego
oraz bezprawność tego naruszenia lub zagrożenia. Rozstrzygając spór o udzielenie
takiej ochrony w pierwszej kolejności sąd winien zatem rozważyć, czy doszło do
naruszenia dobra osobistego, a dalszej kolejności - w przypadku pozytywnej
odpowiedzi na tak postawione pytanie - czy działanie pozwanego było bezprawne.
Ocena taka winna zostać przeprowadzona w płaszczyźnie przepisów art. 23
i art. 24 k.c.
Ustalone przez Sądy obu instancji treść oraz okoliczności wypowiedzi
pozwanej dotyczącej kandydatury powódki na radną sejmiku wojewódzkiego
i zasadniczo nie były przedmiotem kontrowersji. Sporna pozostawała natomiast
kwestia, czy powódka mogła w sposób usprawiedliwiony poczuć się tą wypowiedzią
na tyle dotkniętą, żeby uzasadniało to zgłoszone w pozwie żądanie udzielenie
ochrony dóbr osobistych. Sąd Apelacyjny - podzielając zarzuty apelacji
kwestionujące dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę wypowiedzi pozwanej
– uznał ostatecznie, że naruszyła ona cześć powódki. Z motywów przytoczonych
w uzasadnieniu tej konkluzji wynika, że zasadnicze znaczenie dla jej
wyprowadzenia miał fakt, iż po zgłoszeniu przez pozwaną zastrzeżeń wobec
kandydatury powódki nie zyskała ona aprobaty w głosowaniu. Sąd Apelacyjny
nawiązał przy tym do przeważającego w judykaturze i piśmiennictwie poglądu,
według którego dla oceny, czy doszło do naruszenia czci istotne jest nie tylko
odczucie samej osoby, do której adresowana jest określona wypowiedź, ale
również jej społeczny odbiór uwzględniający punkt widzenia ludzi myślących
rozsądnie i uczciwie. Nie kwestionując co do zasady słuszności tego zapatrywania
stwierdzić należy, iż nie zostało one właściwie odniesione do okoliczności
rozpoznawanej sprawy. Według przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku
wiążących ustaleń faktycznych wypowiedź pozwanej na konwencji wyborczej
ograniczyła się wyłącznie do poinformowania zebranych, że do Rady Miejskiej […]
wpłynęła skarga członków Wspólnoty Mieszkaniowej zawierająca zarzuty
6
dotyczące gospodarki finansowej zarządu sprawowanego m.in. przez powódkę.
Fakt złożenia takiej skargi istotnie miał miejsce. Pozwana przekazała o tym
informację uczestnikom zebrania bez żadnych własnych ocen i zarzutów wobec
powódki. W tych okolicznościach prawidłowo Sąd pierwszej instancji uznał, że
wystąpienie pozwanej nie naruszyło dóbr osobistych powódki. Zgłoszenie
sprzeciwu wobec kandydatury osoby aspirującej do pełnienia funkcji publicznej,
z powołaniem się na fakty wysuwania pod adresem tej osoby zarzutów
dotyczących jej dotychczasowej działalności społecznej, nie stanowi naruszenia
dóbr osobistych adresata tych krytycznych wypowiedzi. Ubiegający się o funkcję
publiczną musi liczyć się ze wzmożona krytyką swojej kandydatury. Podyktowane
jest to nie tylko względami rywalizacji, ale także potrzebą przejrzystości życia
publicznego. Sąd Apelacyjny dokonując odmiennej oceny wypowiedzi pozwanej
w istocie ograniczył się do lapidarnego stwierdzenia, że naruszyła ona cześć
powódki. Zgodzić się w tej sytuacji trzeba z podniesionymi w skardze kasacyjnej
zarzutami, iż kwalifikując w ten sposób zachowanie pozwanej Sąd Apelacyjny
dopuścił się błędu w subsumcji zastosowanych w sprawie przepisów art. 23 i art. 24
§ 1 k.p.c.
Z tych też względów Sąd Najwyższy uznając skargę kasacyjną za
usprawiedliwioną na podstawie art. 39816
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
jz