Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 198/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "A." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko P.D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. nakazem zapłaty wydanym w dniu 23 czerwca 2004 r.
w postępowaniu nakazowym orzekł, że pozwany P.D. ma zapłacić powódce „A.”
Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością kwotę 150.412,34 zł wraz z umownymi
odsetkami w wysokości 0,1 % za każdy dzień opóźnienia od dnia 13 sierpnia
2002 r. oraz koszty postępowania w wysokości 5.895,20 zł. Po rozpoznaniu
zarzutów pozwanego Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9 marca 2005 r. uchylił
nakaz zapłaty w części rozstrzygającej o odsetkach i zasądził od pozwanego na
rzecz powódki odsetki ustawowe od kwoty 150.412,34 zł od dnia 13 sierpnia
2002 r., oddalił dalej idące w tym zakresie żądanie, a w pozostałej części nakaz
zapłaty utrzymał w mocy. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego od
powyższego orzeczenia wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną, przyjmując za
podstawę tego rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne i ich ocenę
prawną.
W dniu 27 września 2001 r. strony zawarły umowę o dzieło, na podstawie
której powódka zobowiązała się wykonać na rzecz pozwanego,
za wynagrodzeniem, kompleksowy wystrój stacji paliw według wytycznych „O.”
SA. W załączniku do tej umowy ustalono zakres prac, termin uiszczenia zaliczki w
wysokości 225.618,50 zł oraz, że zapłata pozostałej części wynagrodzenia w
kwocie 150.412,34 zł nastąpi w ciągu 21 dni od daty odbioru wykonanych prac
przez przedstawiciela „O.” SA. Przedmiot umowy miał być wykonany w terminie
45 dni od daty otrzymania zaliczki i objęty siedmioletnią gwarancją (na części -
dziesięcioletnią). Pozwany wypłacił powódce zaliczkę. W dniu 4 lipca 2002 r.
sporządzony został protokół odbioru wystroju stacji przez przedstawicieli „O.” SA i
pozwanego. Prace odebrane zostały bez zastrzeżeń i od tej pory pozwany
prowadzi działalność pod patronatem wymienionego Koncernu. Za dostosowanie
wystroju stacji pozwany otrzymał od „O.” SA wynagrodzenie. Nie uregulował
jednak dochodzonej przez powódkę pozostałej części umówionego
wynagrodzenia.
3
Odmowa zapłaty tej należności nie znajduje uzasadnienia. Dzieło zostało
wykonane i odebrane przez pozwanego. Wady, jakimi było ono dotknięte, zostały
usunięte. Bezzasadne są więc zarzuty pozwanego wskazujące na nie wykonanie
przez powódkę umowy z uwagi na wadliwe wykonanie dzieła. Jedynie
w przypadku, gdy dzieło jest w ogóle nieprzydatne do umówionego użytku,
z powodu istotnych wad, możliwe jest uznanie, iż umowa nie została wykonana,
a w konsekwencji, że brak jest podstawy do zapłaty przyjmującemu zamówienie
wynagrodzenia. W rozpoznawanej sprawie jednak tak nie jest.
Pozwany nie wykazał, że wykonany przez powódkę wystrój stacji był niezdatny do
zwykłego użytku. Nie zgłosił też żadnego z roszczeń przysługujących
zamawiającemu w razie wadliwego wykonania dzieła (art. 637 k.c.). W tej sytuacji
bezprzedmiotowe było przeprowadzanie dowodu ze zgłoszonego przez
pozwanego dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu robót
ogólnobudowlanych w celu stwierdzenia, że przedmiot umowy nie został
wykonany w całości oraz rodzaju wad, jakimi był on dotknięty. Pozwany dopiero
w piśmie procesowym z dnia 3 listopada 2005 r. wskazał, że zawnioskowany
przez niego dowód z opinii biegłego zmierzał do wykazania wad czyniących dzieło
niezdatnym do prawidłowego użytku. Tak sformułowany wniosek dowodowy, jako
niedostatecznie sprecyzowany (w sposób pomijający znaczenie istotności
wskazywanych wad dzieła) i spóźniony, nie mógł być uwzględniony.
Zamierzonego skutku nie mógł też odnieść, podniesiony przez pozwanego
w zarzutach od nakazu zapłaty, zarzut potrącenia. Zarzut ten nie precyzował
wysokości wierzytelności przedstawionej do potrącenia, a nawet przesłanek do jej
określenia (skarżący nie wskazał, za jaki okres ma być naliczona kara umowna).
Nie został też on - jak wymaga tego przepis art. 493 § 2 k.p.c. - udowodniony
dokumentami wymienionymi w art. 485 k.p.c.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że skoro powódka wykonała
zamówione dzieło, oddała je pozwanemu i usunęła ujawnione wady, to zgłoszone
przez nią roszczenie o zapłatę nie uiszczonej części wynagrodzenia jest
usprawiedliwione.
4
Wyrok powyższy zaskarżył skargą kasacyjną pozwany. W ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej podniósł zarzuty naruszenia art. 498 i art. 499 k.c.
przez ich nie zastosowanie i nie uwzględnienie skutecznie zgłoszonego zarzutu
potrącenia.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutami naruszenia:
- art. 493 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez uznanie, że pozwany nie
zgłosił zarzutu potrącenia w zarzutach od nakazu zapłaty, gdyż nie określił
kwotowo wysokości swojej wierzytelności z tytułu kar umownych podczas,
gdy przesłanki pozwalające określić wysokości tej wierzytelności zostały
dostatecznie wskazane, a zarzut potrącenia podniesiony został jako
ewentualny;
- art. 485 w zw. z art. 493 § 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez uznanie,
że zarzut potracenia nie został należycie udokumentowany, mimo że
znajduje on oparcie w § 9 umowy zawartej przez strony w dniu 27 września
2001 r. umowy, która legła u podstaw zaskarżonego wyroku;
- art. 227 i art. 217 w zw. z art. 391 k.p.c. przez wadliwe przyjęcie,
że wniosek pozwanego o dopuszczenia dowodu z opinii biegłego
z zakresu budownictwa był spóźniony i nie zmierzał do wykazania,
że wady dzieła były istotne.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne pozwany wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podnosząc zarzut naruszenia art. 227 i art. 217 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
skarżący wskazał na wadliwą - jego zdaniem - ocenę Sądu Apelacyjnego
odnoszącą się wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu robót
ogólnobudowlanych. Według skarżącego wniosek ten został zgłoszony
we właściwym czasie, tj. w zarzutach od nakazu zapłaty i zmierzał do wykazania,
5
że wady dzieła czynią je niezdatnym do umówionego użytku, a więc są wadami
istotnymi.
Niewątpliwie przytoczona argumentacja skarżącego nie jest pozbawiona
słuszności. Wnioskując w zarzutach od nakazu zapłaty o przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego pozwany wyraźnie wskazał, że wady dzieła
dyskwalifikują jego zdatność do prawidłowego użytku (k. 71). Nie można zatem
zgodzić się z oceną Sądu Apelacyjnego, że przedmiotowy wniosek dowodowy nie
zmierzał do wykazania istotności wad dzieła. Wady istotne to - według
utrwalonego stanowiska judykatury i doktryny - wady, które czynią dzieło
niezdatnym do zwykłego użytku, albo które sprzeciwiają się wyraźnej umowie.
Trafność zapatrywania skarżącego, zbieżnego z powyższym poglądem, nie
może jednak przesądzać o skuteczności podniesionego zarzutu. Zauważyć
bowiem należy, że Sąd Apelacyjny uznał przeprowadzenie zawnioskowanego
dowodu z opinii biegłego za zbędne. U podstaw tej oceny legło zapatrywanie,
że w procesie o zapłatę wynagrodzenia za wykonanie dzieła, w sytuacji, kiedy
zamawiający - tak, jak w rozpoznawanej sprawie pozwany - nie korzysta
z uprawnień przysługujących mu w razie wadliwego wykonania dzieła (art. 637
k.c.), bezprzedmiotowe jest dowodzenie istnienia i charakteru tych wad. Innymi
słowy Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że przytoczone przez stronę
pozwaną okoliczności mające stanowić przedmiot dowodu pozbawione są
w sprawie istotnego znaczenia (art. 227 k.p.c.). Wskazał przy tym, że powódka
wykonała dzieło i zostało ono odebrane przez pozwanego. Co więcej,
w załączniku do umowy z dnia 27 września 2001 r. strony wyraźnie uzgodniły, że
dochodzona niniejszym pozwem część wynagrodzenia zostanie uregulowana
przez pozwanego w terminie 21 dni od daty odbioru wykonanych prac przez
przedstawiciela „O.” SA, a więc niezależnie od tego, czy zostanie sporządzony
protokół odbioru tych prac pomiędzy stronami. Roszczenie o zapłatę nie
uregulowanej części wynagrodzenia jest więc usprawiedliwione (art. 642 k.c.).
Skarżący podjął krytykę stanowiska Sądu Apelacyjnego wyrażonego
niejako ubocznie przy ocenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii
biegłego. Pominął natomiast wskazaną wyżej zasadniczą przesłankę tej oceny.
6
Uniemożliwia to Sądowi Najwyższemu dokonanie kontroli prawidłowości
zapatrywania, które zadecydowało o uznaniu zbędności przeprowadzenia
przedmiotowego dowodu (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Wprawdzie skarżący podniósł też,
że dopiero stwierdzenie przez biegłego charakteru wad dzieła umożliwiłoby mu
skorzystanie z uprawnień przewidzianych w art. 637 k. c., jednakże pogląd ten nie
ma znaczenia dla oceny zasadności roztrząsanego zarzutu. Celem dowodu
z opinii biegłego nie jest poszukiwanie faktów mogących stanowić podstawę
ewentualnych roszczeń, lecz naświetlenie i wyjaśnienie - z punktu widzenia
posiadanych przez biegłego wiadomości specjalnych - okoliczności sprawy,
niezbędne do właściwej oceny faktów i rozstrzygnięcia sporu.
Za chybione uznać również należy podniesione przez skarżącego zarzuty
naruszenia przepisów art. 493 § 1 w zw. z art. 391 § 1, art. 485 w zw. z art. 493
§ 3 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 498 i art. 499 k.c.
Zgodnie z treścią art. 499 i art. 498 § 2 k.p.c. potrącenia dokonuje się
przez złożenie oświadczenia drugiej stronie, a obie wierzytelności umarzają się
nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Do wywołania skutku potrącenia
nieodzowne jest skonkretyzowanie wierzytelności potrącającego, a więc m.in.
określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża (por. wyrok SN
z dnia 30 maja 1968 r., II PR 202/68, nie publ.; wyrok SN z dnia 4 lutego 2000 r.,
II CKN 730/98, nie publ.; wyrok SN z dnia 27 sierpnia 1970 r., II CR 377/70,
nie publ.).
Pozwany składając oświadczenie o potrąceniu w zarzutach od nakazu
zapłaty i zgłaszając w tym zakresie stosowny zarzut procesowy nie
skonkretyzował swojej wierzytelności we wskazany wyżej sposób. Powołał się
natomiast na dokonanie potrącenia „z tytułu kar umownych w wysokości 0,1 % od
wartości niewykonanego świadczenia za każdy dzień zwłoki do dnia wykonania
przedmiotu umowy". Słusznie zatem Sąd Apelacyjny uznał, iż świetle tak
sformułowanego oświadczenia o potrąceniu połączony z nim zarzut procesowy
potrącenia nie może być uznany za podniesiony skutecznie.
Kwestionując stanowisko Sądu Apelacyjnego skarżący odwołał się do
poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w ostatnim z przywołanych wyżej
7
orzeczeń, wedle którego wymaganie skonkretyzowania wierzytelności
przedstawionej do potrącenia może być uznane za spełnione także wtedy, gdy
wskazane zostały przynajmniej przesłanki pozwalające ściśle określić wysokość
tej wierzytelności. Nie wchodząc w ocenę trafności powyższego zapatrywania
stwierdzić należy, że również na jego gruncie nie można uznać zasadności
zarzutu skarżącego. Wszakże skarżący nie wskazał wszystkich przesłanek
niezbędnych do kwotowego uściślenia wierzytelności objętej zarzutem potrącenie
(nie wskazał w jakim zakresie, tj. za jaki okres zamierza dochodzić kar
umownych ). Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, nie ma też podstaw
do różnicowania przesłanek oceny skuteczności tzw. ewentualnego zarzutu
potrącenia, tj. podniesionego na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu
wierzytelność, kwestionowana przez pozwanego, została uznana przez sąd
za uzasadnioną.
Brak skonkretyzowania wierzytelności przedstawionej do potrącenia
stanowi wystarczającą przesłankę dyskwalifikacji podniesionego zarzutu
potrącenia bez potrzeby analizowania, czy wierzytelność ta została wykazana
w sposób przewidziany w art. 493 § 3 k.p.c. Udowodnienie istnienia
wierzytelności bez jej dostatecznego zindywidualizowania w ogóle nie wchodzi
w rachubę.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uznając skargę kasacyjną
za pozbawioną usprawiedliwionych podstaw na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.