Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 117/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa V. Spółki Akcyjnej przeciwko W.
Spółce Akcyjnej
o uchylenie wyroku Sądu Polubownego wydanego w […]
w dniu 16 marca 2004 r. na podstawie zapisu z dnia 29 czerwca 1999 r. ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 października 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od W. Spółki Akcyjnej na
rzecz powodowej Spółki V. kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset
złotych) kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
2
W uwzględnieniu żądania W. S.A. Sąd Polubowny zobowiązał pozwaną V.
S.A. do złożenia powódce W. S.A. oświadczenia woli o następującej treści:
„V. S.A. oświadcza, iż przejmuje, w miejsce spółki W. S.A., zobowiązania
eksportowe, w tym prawa i obowiązki wynikające z Umowy wyłączności na
import i dystrybucję wódki „[…]" z dnia 23 maja 1996 r., zawartej pomiędzy
[…] Zakładami […] (obecnie W. S.A.) a spółką A.International Inc. z siedzibą
w Nowym Jorku, w wykonaniu zobowiązania zawartego w § 3 ust. 4
Porozumienia przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy [...]
w sprawie podziału […] znaków towarowych z dnia 29 czerwca 1999 r.”
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Polubownego stanowiły następujące
ustalenia:
Powódka W. S.A, działająca wcześniej pod nazwą […] Zakłady […], zawarła
w dniu 23 maja 1996 r. ze spółką A. International Inc. umowę o wyłączność na
import i dystrybucję Wódki […] na terytorium USA, na okres 10 lat, z możliwością
przedłużenia jej na kolejne lata. Umowa ta była przez strony realizowana zgodnie z
jej postanowieniami. Warunkiem wejścia w życie powyższej umowy było podpisanie
przez A. S.A. i powódkę umowy przyrzeczenia dokonania przeniesienia praw do
znaku towarowego Wódka „[…]" w Stanach Zjednoczonych ze spółki A. S.A. na
powódkę. Powyższa umowa przyrzeczenia przeniesienia znaku Wódka […] została
podpisana w dniu 28 czerwca 1996 r. Przeniesienie praw do znaku towarowego
Wódka […] nastąpiło na mocy umów podpisanych pomiędzy A. S.A. oraz powódkę
w 1999 roku. W dniu 29 czerwca 1999 r. doszło, pod nadzorem Ministra Skarbu
Państwa, do zawarcia umowy wielostronnej - Porozumienia przedsiębiorstw
przemysłu spirytusowego grupy […] w sprawie podziału […] znaków towarowych,
które zostało podpisane przez 25 przedsiębiorstw. Porozumienie to określało
zasady dokonania podziału praw z rejestracji kolejnych znaków towarowych oraz
jego konsekwencje faktyczne i prawne. W następstwie zawarcia Porozumienia
przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy […] w sprawie podziału […]
znaków towarowych oraz zorganizowanego w wykonaniu tego Porozumienia
przez Ministra Skarbu Państwa przetargu na poszczególne znaki towarowe,
3
podmiotem uprawnionym do znaku towarowego Wódka […] została pozwana.
Również w następstwie tego Porozumienia w dniu 28 sierpnia 1999 r. strony
zawarły umowę licencyjną, na mocy której pozwana udzieliła powódce jednorocznej
licencji na używanie znaku towarowego Wódka […] na terenie Polski przez okres
przejściowy jednego roku tj. do momentu pełnego przejścia praw i zobowiązań
z uzyskanych w wyniku przetargu znaków. Do czasu uzyskania przez pozwaną
praw do znaku towarowego Wódka […] powódka była wyłącznym eksporterem
Wódki […] na rynek amerykański, gdzie korzystała ze znaku słowno-graficznego
Wódka […], który nabyła od spółki A. S.A., w wyniku zawarcia umowy
przyrzeczenia z dnia 28 czerwca 1996 r. Po ostatecznym przeniesieniu przez A.
S.A. praw do tego znaku towarowego na powódkę, powódka 8 sierpnia 2000 r.
scedowała go ostatecznie na pozwaną. W ten sposób pozwana uzyskała wyłączne
prawo do znaku towarowego Wódka […], zarówno na terenie Polski, jak i USA. Od
tej chwili dostarcza nieprzerwanie Wódkę […] do USA. Pozwana odmówiła
przejęcia Umowy wyłączności na import i dystrybucję z czerwca 1996 roku,
powołując się na fakt, iż umowa ta zawiera niekorzystne dla niej postanowienia, a w
szczególności zapis, który przewiduje, w przypadku jej rozwiązania, zwrot
wydatków poniesionych przez importera na marketing, promocję, reklamę,
związanych z budową marki Wódki […] w USA za okres ostatnich 5 lat ważności tej
Umowy. A. Import International Inc. wyraziła zgodę na przejęcie przez pozwaną
praw i obowiązków spółki W. S.A. wynikających z Umowy wyłączności na import i
dystrybucję. A. Import International Inc. wniosła do Sądu Arbitrażowego przy
Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, pozew przeciwko W. S.A. o zapłatę
kwoty 23.237.950,00 PLN tytułem zwrotu wydatków poniesionych na reklamę,
promocję i marketing, związanych z budową pozycji marki Wódka […] na terenie
USA w okresie od 23 maja 1996 r. do 30 lipca 2000 r. Umowa wyłączności na
import i dystrybucję wódki […] była realizowana przez pozwaną po zawarciu
Porozumienia przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy […] w sprawie
podziału […] znaków towarowych. Sąd Polubowny uznał, iż spór pomiędzy
stronami dotyczył kwestii prawnej i sprowadzał się do udzielenia odpowiedzi na
pytanie czy w związku z przystąpieniem do Porozumienia przedsiębiorstw grupy
[…] w sprawie […] znaków towarowych pozwana jest zobowiązana do przejęcia
4
zobowiązań eksportowych powódki, a w szczególności Umowy wyłączności na
import i dystrybucję z dnia 23 maja 1996 r. W ocenie Sądu Polubownego
powództwo zasługiwało na uwzględnienie.
Skargę o uchylenie przedmiotowego wyroku Sądu Polubownego wniosła V.
S.A domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i zasądzenia od strony
przeciwnej kosztów procesu według norm przepisanych, a nadto wstrzymania
wykonania zaskarżonego wyroku.
W odpowiedzi na powyższą skargę W. S.A. wnosiła o jej oddalenie oraz
odrzucenie wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku.
Sąd Okręgowy uchylił przytoczony wyrok Sądu Polubownego i orzekł
o kosztach procesu. Powołując się na podstawę z art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz
treść Porozumienia przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy […] w sprawie
podziału […] znaków towarowych z dnia 29 czerwca 1999 r. Sąd pierwszej
instancji stwierdził, że wykładnia spornych postanowień tej umowy nie daje podstaw
do przyjęcia, iż nakłada ona obowiązek przejęcia zobowiązań eksportowych przez
V. S.A. Zaskarżone orzeczenie Sądu Polubownego zapadło – zdaniem Sądu
Okręgowego – z naruszeniem art. 65 § 1 i 2 oraz 64 k.c., co zdaniem tego Sądu
uchybia zasadom konstytucyjnym, jak zasada swobody umów mająca swój wymiar
i znaczenie konstytucyjne. Zdaniem Sądu Okręgowego zasada swobody umów w
świetle Konstytucji wymaga rozpatrzenia w pierwszej kolejności w powiązaniu z
zasadą ochrony wolności człowieka (art. 31 ust. 1 Konstytucji) i wynikającym stąd
zakazem zmuszenia kogokolwiek do czynienia tego czego prawo mu nie nakazuje
(art. 31 ust. 2 zd. 2 Konstytucji). Postanowienia te najbardziej odpowiadają
cywilistycznej koncepcji autonomii woli. Obowiązek poszanowania wolności
człowieka ma zgodnie z art. 31 ust. 2 zd. 1 Konstytucji zastosowanie także do
stosunków między znanymi jednostkami. W ocenie Sądu Okręgowego wyrok Sądu
Polubownego jako sprzeczny z zasadą swobody kontraktowej znajdującą swój
wyraz konstytucyjny w treści art. 20, 22 oraz 31 ust. 1 i 2 uchybiał tym samym
zasadom praworządności (art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c.).
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej W. S.A.
podzielając w całości wykładnię § 3 ust. 4 powołanego Porozumienia
5
przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego z dnia 29 czerwca 1999 r. Powołując się
na prawomocny wyrok tego Sądu Apelacyjnego z dnia 10 października 2002 r. oraz
podzielając w całości jego motywację, skład orzekający Sądu drugiej instancji w
niniejszej sprawie stwierdził, że uchylenie wyroku sądu polubownego uzasadnia
taka obraza prawa materialnego która prowadzi do rozstrzygnięcia naruszającego
naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd
Apelacyjny potwierdził, że taką naczelną zasadę stanowi zasada wolności
działalności gospodarczej. Zasada ta przejawia się tym, że podejmowanie i
wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych
prawach, a ustawową przesłanką ograniczającą zakres stosowania tej zasady jest
wymóg zachowania warunków określonych przepisami prawa. Orzeczenie Sądu
Polubownego wydane z naruszeniem art. 64 oraz 65 § 1 i 2 k.c. uchybia
praworządności, zmusza bowiem pozwaną do zawarcia niekorzystnego kontraktu,
pomimo że obowiązek zawarcia tego kontraktu nie wynika ani z ustawy, ani też z
przyjętych przez pozwaną zobowiązań. Zasada wolności działalności gospodarczej
przejawia się m. in. w swobodzie traktowania treści umów jak i w swobodzie doboru
partnera gospodarczego.
Skargę kasacyjną wniosła pozwana W. S.A. Z powołaniem się na podstawę
z art. 3983
k.p.c. skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego tj.
a) art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 56 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na orzekaniu na ich podstawie w sprawie ze skargi o uchylenie wyroku
sądu polubownego, jak również na ich niewłaściwym zastosowaniu przy wykładni
§ 4 ust. 3 Porozumienia przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy […]
w sprawie podziału […] znaków towarowych oraz nie zastosowanie przy
dokonywaniu tej wykładni art. 56 k.c., co skutkowało uznaniem, że powódka nie jest
zobligowana do przejęcia zobowiązań eksportowych, w tym umowy z firmą A.;
b) naruszenie art. 20 i 22 Konstytucji poprzez ich błędną wykładnię i uznaniu,
iż zasada swobody umów określona przepisami kodeksu cywilnego jest pochodną
konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej.
Nadto pozwana zarzuciła naruszenie następujących przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
6
a) naruszenie art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. (wg stanu prawnego obowiązującego
w dniu wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego) poprzez
jego błędną wykładnię i ustalenie, że wyrok Sądu Polubownego powołanego
ad hoc z dnia 16 marca 2004 r. uchybia praworządności;
b) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 233
k.p.c. poprzez ich błędne zastosowanie polegające na nie ustosunkowaniu
się do wszystkich zarzutów podniesionych przez pozwaną w postępowaniu
apelacyjnym (w szczególności zarzutu dotyczącego błędnego ustalenia, że
wyrok Sądu Polubownego uchybia praworządności), a także poprzez
niedokładne rozważenie zebranego w sprawie materiału dowodowego,
czego wynikiem było m.in. wnioskowanie wbrew zasadom doświadczenia
życiowego.
Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne skarżąca wnosiła o:
1) uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi lub innemu
sądowi równorzędnemu z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania;
ewentualnie o:
2) uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów
procesu za obie instancje i za postępowanie kasacyjne, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych;
W złożonej odpowiedzi na skargę kasacyjną powodowa V. S.A. wnosiła o
wydanie postanowienia odmawiającego przyjęcia skargi do rozpoznania a w razie
decyzji pozytywnej oddalenie tej skargi z zasądzeniem kosztów w wysokości
odpowiadającej sześciokrotnej stawki minimalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do pierwszego z zarzutów naruszenia art. 65 § 1 i 2 oraz art.
56 k.c. nie można pominąć postanowień § 3 ust. 4 zawartego dnia 29 czerwca
1999 r. Porozumienia przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego grupy […]
7
w sprawie podziału […] znaków towarowych wokół wykładni których ogniskuje się
spór. Wykładnia oświadczeń woli polega na ustaleniu ich znaczenia, czyli sensu.
Ma ona na celu ustalenie właściwej treści regulacji jaką strony zawarły w
oświadczeniu woli. Reguły, którymi należy kierować się przy tłumaczeniu złożonego
oświadczenia woli, określone zostały – jak trafnie podnosi także skarżąca Spółka, w
art. 65 k.c. Stosownie do § 1 powołanego art. 65 k.c., oświadczenie woli należy tak
tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których to
oświadczenie zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone
zwyczaje; § 2 stanowi natomiast, że w umowach należy raczej badać, jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Jak podkreśla się w orzecznictwie i doktrynie zawarte w przytoczonym przepisie
reguły interpretacyjne wyrażają dwie respektowane w orzecznictwie oraz doktrynie
doniosłe w prawie cywilnym wartości a mianowicie z jednej strony wolę (intencję)
osoby dokonującej czynności prawnej, z drugiej natomiast zaufanie, jakie budzi
złożone oświadczenie woli u innych osób. W wypadku, gdy oświadczenie woli
zostało - jak omawiane w rozpoznawanej sprawie – ujęte w formie pisemnej, czyli
wyrażone w dokumencie, to sens tych oświadczeń ustala się przyjmując za
podstawę wykładni, co trafnie podkreśliły w wyczerpujących uzasadnieniach Sądy
obu instancji, przede wszystkim tekst dokumentu. Przy jego interpretacji
podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym. Oznacza to, że
tekst Porozumienia podziałowego zinterpretowany według reguł językowych
stanowi podstawę do przypisania mu takiego sensu jaki jest określony w regułach
językowych określonego środowiska grupującego 25 przedsiębiorstw. Nie istnieją –
wbrew odmiennych i obszernym wywodom skargi kasacyjnej – podstawy do
podważenia ostatecznych wniosków Sądów obu instancji. Sądy niższych instancji
wypełniły nakaz zawarty w art. 65 k.c. biorąc pod uwagę okoliczności
poprzedzające sporządzenie Porozumienia i kontakty jego uczestników sprzed daty
tego Porozumienia. Dokonana wykładnia odpowiada wymaganiom określonym w
orzecznictwie, które zyskało aprobatę w doktrynie (por. m.in. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 czerwca 1999 r. II CKN 379/98 – OSP 2000, nr 6, poz. 92 i z
dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97 - OSP 1998, nr 5, poz. 93). Dlatego nie
8
można podzielić zarzutu naruszenia art. 65 k.c. Nie został przez Sądy niższych
instancji zakwestionowany sens i wynikający z niego cel tego Porozumienia.
W omawianym zakresie objętym § 3 ust. 4 treść Porozumienia stanowi, że
przedsiębiorstwo przystępujące do podziału znaków towarowych zobowiązuje się,
że zaniecha eksportu wyrobów z danym znakiem towarowym najpóźniej w ciągu
jednego roku licząc od dnia w którym Przedsiębiorstwo […] przeniosło na inne
przedsiębiorstwo prawo z rejestracji danego znaku towarowego. Przedsiębiorstwo
eksporter i przedsiębiorstwo, któremu przydzielono dany znak towarowy dołoży
najwyższej staranności w celu bezkonfliktowego przejęcia zobowiązań
eksportowych przez nowy podmiot. Podmioty mogą ustalić inne zasady współpracy
w zakresie eksportu. Nie ulega wątpliwości, że Porozumienie było ściśle związane z
realizacją także celów ekonomicznych. Osiągnięcie tego celu stanowi – jak tego
dowodzi praktyka życia gospodarczego - typową przyczynę zawierania umów
(porozumień) i wynikających stąd zobowiązań podmiotów. Rolę celu stosunku
zobowiązaniowego podkreśla także powołany art. 65 § 2 k.c. stanowiący, że w
umowach należy badać, jaki był zgodny zamiar i cel umowy. Jeżeli celem stosunku
umownego jest osiągnięcie określonego rezultatu, to nie wynika stąd, iż dłużnik
zobowiązuje się taki rezultat osiągnąć. Treść zobowiązania dłużnika pozostaje
bowiem w ścisłej zależności od natury stosunku prawnego. Jeżeli osiągnięcie
rezultatu określonego w celu zawarcia umowy uwarunkowane jest od wielu już
istniejących lub innych mających nastąpić zdarzeń oraz czynników zewnętrznych,
leżących poza oddziaływaniem dłużnika, to z reguły podejmuje on zobowiązanie
starannego działania. W zobowiązaniach starannego działania podjęcie przez
dłużnika wymaganych czynności przy zachowaniu wiążącego go stopnia
staranności oznacza, że dłużnik wykonał zobowiązanie, pomimo iż nie osiągnięto
rezultatu określonego w celu umowy. Obszerne wywody skargi kasacyjnej
utożsamiają – jak można wnioskować – cel z rezultatem zobowiązania i interesem
skarżącej Spółki.
W myśl powołanego w skardze kasacyjnej art. 56 k.c. czynność prawna
wywołuje nie tylko skutki prawne w niej wyrażone, lecz również i te, które wynikają
z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Przepis ten
nakazuje przy ocenie skutków czynności prawnej uwzględnić przede wszystkim ich
9
treść. Przepis ten w niektórych sytuacjach ma znaczenie uzupełniające
w następstwie nadania czynności prawnej treści wynikającej z ustawy, z zasad
współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów, z tym jednakże zastrzeżeniem,
że nie może to nastąpić wbrew wyraźnemu porozumieniu kontrahentów. Z reguły
art. 56 k.c. służy wypełnianiu luk w czynnościach prawnych a nie kształtowaniu ich
treści.
Powołany na wstępie wyrok Sądu Polubownego prowadził w istocie do
pozbawienia podmiotu prawa decydowania o samym zawarciu umowy, możliwości
wyboru kontrahenta oraz treści umowy. W konsekwencji wyrok ten prowadził do
wypaczenia konstytucyjnej zasady istoty wolności gospodarczej. Wolność
działalności gospodarczej (art. 22) jest zarazem zasadą ustrojową i prawem
podmiotowym, którego ograniczenia muszą czynić zadość kryterium z art. 31 ust. 3
Konstytucji. Istotnym jej elementem jest zasada swobody umów. Wzajemna relacja
obu przepisów tj. art. 22 i 31 Konstytucji została wyjaśniona w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego (por. uzasadnienie wyroku z dnia 29 kwietnia 2003 r.
SK 24/02 – OTK ZU 2003, nr 4, poz. 33 i wyrok z dnia 7 czerwca 2005 r., K 23/04 –
OTK – A 2005, nr 6, poz. 62).
Trafnie Sądy niższych instancji odwołały się do konstytucyjnych zasad prawa bo
one wyznaczają kierunek wykładni wszystkich obowiązujących przepisów.
Wymóg poszanowania zasady autonomii (wolności umów) wynika z jej
wartości w obrębie prawa prywatnego jako zapewniającej sferę samodzielności
i aktywności uczestników obrotu gospodarczego. Ustanowiona została w interesie
społecznym. Orzeczenie Sądu Polubownego, który w sposób oczywisty pozostaje
w sprzeczności z normą prawną ustanowioną przez prawodawcę w interesie
społecznym, uchybia praworządności w rozumieniu art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. (według
brzmienia i numeracji obowiązującej w chwili wydania wyroku Sądu Polubownego).
Wysunięty zarzut naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art.
233 k.p.c. przez ich błędne zastosowanie polega – zdaniem skarżącej – na nie
ustosunkowaniu się do wszystkich zarzutów podniesionych przez pozwaną
w postępowaniu apelacyjnym (w szczególności zarzutu dotyczącego błędnego
ustalenia, że wyrok Sądu Polubownego uchybia praworządności), a także przez
10
niedokładne rozważenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego
wynikiem było m.in. wnioskowanie wbrew zasadom doświadczenia życiowego.
Tak sformułowany zarzut (pomijając, że obejmuje on także § 2 art. 233 k.p.c.)
stwarza trudności w oddzieleniu faktu od prawa (art. 3983
§ 3 k.p.c.) oraz prawa
materialnego od procesowego a także ustalenia wpływu zarzucanych wadliwości na
wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 i post. Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
1997 r., I CKN 57/96 – OSNC 1997, nr 6 – 7, poz. 82). Ustalenie treści
oświadczenia woli należy do sfery ustaleń faktycznych i usuwa się spod kontroli
kasacyjnej. Wykładnia oświadczenia woli należy do kwestii prawnych i została
omówiona (art. 65 k.c.) w ramach podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. W wypadku zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. niezbędne jest wykazanie,
ze kwestionowane uzasadnienie nie zawiera wszystkich elementów w tym przepisie
przewidzianym. Sporządzenie uzasadnienia orzeczenia jest bowiem czynnością
sprawozdawczą mającą odwzorować procesy myślowe i decyzyjne właściwego
składu orzekającego i wtórną w stosunku do podjętej decyzji. Z art. 39814
k.p.c.
płynie wniosek, że nawet wadliwe uzasadnienie orzeczenia nie przesądza
o wadliwości zaskarżonego orzeczenia.
Z powyższego wynika, że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw
i dlatego podlega oddaleniu (art.39814
k.p.c.) z zasądzeniem kosztów procesu za
instancję kasacyjną (art. 39821
oraz 391 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 a także 98 § 1 i 3
k.p.c.).
11