Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 276/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa "P." S.A. w W.
przeciwko Gminie Miejskiej D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 kwietnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Strona powodowa P. S.A. w W. domagała się orzeczenia nakazem zapłaty,
by pozwana Gmina D. zapłaciła jej kwotę 653.382,14 zł tytułem wynagrodzenia za
roboty budowlane, polegające na wykonaniu międzygminnego wysypiska odpadów
komunalnych w D. przez K. Spółkę z o.o. w W. na podstawie umowy z dnia 31
października 1996 r. Swoją legitymację uzasadniała powódka umową cesji
wierzytelności obejmującą wynagrodzenie należne K. Sp. z o.o., zawartą z
Bankiem […] S.A. w W. w dniu 31 maja 2000 r. Bank zaś nabył tę wierzytelność od
K. Sp. z o.o. na podstawie umowy cesji.
Od wydanego zgodnie z pozwem nakazu zapłaty w postępowaniu
upominawczym pozwana złożyła sprzeciw wnosząc o oddalenie powództwa
i zgłaszając zarzut potrącenia do wysokości kwoty dochodzonej pozwem, swojej
wierzytelności z tytułu nienależytego wykonania umowy.
Sąd Okręgowy w K. ustalił następujące okoliczności faktyczne: zakres robót
budowlanych obejmował wykonanie: czaszy wysypiska, zbiornika odcieku
i brodzika dezynfekcyjnego, fundamentu wagi samochodowej, zbiornika
przeciwpożarowego, budynku administracyjno-socjalnego, instalacji wodno-
kanalizacyjnej i szamba, dróg i placów wewnętrznych, zagospodarowania działki,
drogi dojazdowej, ogrodzenia i bramy.
Wartość robót objętych umową określono na kwotę 2.082.817 zł plus
podatek VAT. Budowa realizowana była w oparciu o dokumentację opracowaną
przez Biuro Projektowe A. Sp. Cywilną w Ł.
Podzielając opinię biegłego Sąd Okręgowy ustalił, że wysypisko zostało
wykonane niezgodnie z dokumentacją techniczną, a zakres robót objęty umową
o roboty budowlane nie został wykonany w całości. Roboty ziemne, związane
z wykonaniem czaszy wysypiska wykonano niezgodnie z dokumentacją techniczną,
bowiem czasza wysypiska została przesunięta około 1 m na północ i około 0,5 m
na zachód w stosunku do projektu.
3
Komora składowiska, projektowana jako nadpoziomowa, o płytkim wykopie
obwałowanym nasypem oporowym ziemnym, którego korona powinna mieć
szerokość 6 m, została wykonana jako nasyp o wysokości korony od 2 m do 3,5 m,
również ukształtowanie dna czaszy zostało wykonane niezgodnie z projektem.
Wskutek tego zmniejszyła się pojemność wysypiska z projektowanej 53.956 m3
.
Nie wykonano dodatkowej izolacji czaszy z geowłókniny. Nie wykonano,
jak przewidywał projekt, warstwy wyrównawczej piaskowo-cementowej, oraz nie
przekazano inwestorowi atestów na zbiorniki. Nie wykonano fundamentu wagi
samochodowej i budynku wagi samochodowej. Wykonane nasypy ziemne,
a w szczególności skarpy nie zostały prawidłowo zagęszczone, a skarpy zbiornika
wyłożono nieodpowiednimi płytami. Projekt zakładał ponadto odprowadzenie wód
opadowych do zbiornika, czego nie wykonano, a zbiornik został wykonany
z wadami i usterkami. Niezgodnie z projektem posadowiono budynek
administracyjno-socjalny, nie wyposażony w podgrzewacz grzany wody.
Nie wykonano również bezodpływowego zbiornika na ścieki, zaś kanalizację
sanitarną odprowadzono „w pole”, kończąc studzienką kanalizacyjną, wykonaną
poza terenem działki inwestora. Kanalizację wykonano w ograniczonym zakresie,
bez szamba i rowu chłonnego. Wykonano tylko część drogi i nie utwardzono placu
manewrowego. Wykonane ogrodzenie odbiegało od projektu zarówno co do trasy,
którą zmieniono, jak i też co do materiału, zastosowano bowiem siatkę
ocynkowaną, a nie powlekaną , wykonano jedną bramę zamiast dwóch.
Sąd Okręgowy ustalił, że wartość robót niewykonanych oraz wad i usterek
wynosi 603.011 zł, wobec czego roszczenie strony powodowej jest zasadne co do
kwoty 25.799,41 zł, którą wyrokiem z dnia 30 grudnia 2004 r. zasądził od pozwanej
na rzecz powódki, oddalając.
W ocenie Sądu Okręgowego twierdzenie powódki, że inwestycje
zrealizowano na podstawie projektu zamiennego, a biegły ją oceniał w oparciu
o projekt pierwotny, nie zostało, udowodnione przez stronę powodową, która nie
przedstawiła stosownej, innej umowy o roboty budowlane, względnie aneksu
do umowy, ani też innej decyzji administracyjnej zezwalającej na budowę
niż decyzja z dnia 26 maja 1997 r.
4
Powołując się na przepisy art. 648 § 1 i 2 oraz art. 649 k.c. Sąd Okręgowy
przyjął, że wykonawca obowiązany był do wykonania wysypiska w zakresie
określonym w umowie z dnia 31 października 1996 r. i zgodnie z projektem
stanowiącym część składową umowy, a skoro roboty wykonał w sposób wadliwy
lub sprzeczny z umową, pozwana na podstawie art. 637 k.c. miała prawo do
obniżenia wynagrodzenia w stosunku do wszystkich wad, nawet w odniesieniu do
tych których przy odbiorze nie zgłosiła, a ujawnione zostały później, pod
warunkiem zachowania trzyletniego terminu z art. 568 k.c. Ponieważ zgodnie z art.
513 § 1 k.c. dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie
zarzuty, które wniósł przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie,
a z § 2 tego artykułu wynika, że dłużnik może z przelaną wierzytelnością potrącić
wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się
wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie,
pozwana miała prawo zgłosić w stosunku do powódki jako cesjonariusza zarzut
potrącenia wierzytelności, jaką miała w stosunku do zbywcy, a której źródło
stanowiło niewykonanie szeregu prac lub wykonanie w rozmiarze mniejszym niż
umówiony, oraz wykonanie robót z wodami lub usterkami.
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanej co do możliwości potrącenia
przez nią również kwoty stanowiącej wartość utraconych korzyści z powodu
zmniejszonej pojemności wysypiska, bowiem na dzień orzekania, szkody pozwana
jeszcze nie poniosła. Za bezzasadny uznał również Sąd Okręgowy zarzut
odstąpienia pozwanej od umowy, skoro wysypisko jest wykorzystywane zgodnie
z przeznaczeniem.
Od powyższego wyroku obie strony wniosły apelacje. Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2006 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób,
że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 627.582,72 zł z ustawowymi
odsetkami oddalił apelację strony powodowej w pozostałej części i apelację
pozwaną w całości i orzekł o kosztach procesu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy z przekroczeniem zasad
swobodnej oceny dowodów przyjął, że wysypisko śmieci wykonane zostało
z wadami w stosunku do projektu technicznego, nie uwzględniając faktu,
5
że wykonano je w oparciu o dokumentację zamienną. Nawet gdyby wykonawca nie
dysponował projektem zamiennym, to wady należałoby zakwalifikować jako jawne,
a ponieważ zamawiający mimo istnienia wad jawnych odebrał bez zastrzeżeń
zadanie inwestycyjne, to tym samym utracił uprawnienia z tytułu rękojmi (art. 557
§ 2 w zw. z art. 656 § 1 i art. 638 k.c.).
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną strona pozwana
zarzucając naruszenie prawa materialnego: art. 638 k.c. i art. 637 § 2 k.c.
w związku z art. 656 § 1 k.c. i art. 471 k.c. oraz art. 647 k.c., art. 566 § 1 k.c., art.
471 k.c., art. 656 § 1 k.c. w związku z art. 638 k.c. oraz art. 557 § 2 k.c., art. 647
k.c., art. 557 § 2 k.c., art. 5 k.c. W skardze kasacyjnej zarzucono także naruszenie
przez Sąd Apelacyjny przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik
sprawy: art. 233 § 1 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c., art. 167 k.p.c. i art. 168 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów
postępowania nie są trafne. Zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art.
382 k.p.c. oraz art. 6 k.c. i naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 233 § 1
k.p.c. oraz art. 382 k.p.c., a także naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art.
382 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. dotyczą ustalenia faktów i oceny dowodów, więc
wobec treści art. 3983
§ 3 k.p.c. nie mogą być skuteczną podstawą skargi
kasacyjnej. Zarzut naruszenia art. 167 k.p.c. i art. 168 § 1 k.p.c. w związku z art.
373 k.p.c. nie jest przekonywujący. Okoliczność, że nie w każdym przypadku
przeszkody dotyczące strony czy też jej pełnomocnika stanowią w świetle art. 168
k.p.c. zdarzenie uniemożliwiające stronie zachowanie terminu procesowego nie
oznacza, że w konkretnej sytuacji przywrócenie terminu stronie powodowej do
złożenia apelacji było wadliwe. W każdym razie wadliwości przywrócenia terminu
skarżąca nie wykazała.
Mimo powyższego skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie ze względu
na zasadność zarzutów naruszenia prawa materialnego. Sąd Apelacyjny błędnie
absolutyzuje rolę protokołu odbioru zadania inwestycyjnego. Można zgodzić się
z poglądem, że podpisanie przez inwestora protokołu odbioru stanowi swego
rodzaju pokwitowanie spełnienia świadczenia ze strony wykonawcy, co uzasadnia
6
domniemanie faktyczne, że oddany obiekt wykonany został zgodnie z umową, ale
jest to domniemanie, które można obalić przez wykazanie, że umowa nie została
wykonana lub wykonana nienależycie. W żadnym razie nie można zgodzić się
z tezą, że sporządzenie protokołu odbioru pozbawia inwestora roszczeń
w stosunku do wykonawcy związanych z wykonaniem robót niezgodnie z umową
i nakłada na inwestora obowiązek zapłaty pełnego wynagrodzenia niezależnie od
tego czy ustalony w umowie zakres robót został wykonany oraz czy roboty zostały
wykonane należycie.
W konkretnej sprawie należało przede wszystkim ustalić treść umowy
o roboty budowlane, która wiązała pozwaną z K. Spółką z o. o. Niejasne są
rozważania Sądu dotyczące dokumentacji zamiennej. Rozważania te sugerują,
że strony w trakcie wykonywania zadania inwestycyjnego zmieniły pierwotną
umowę z dnia 31 października 1996 r. Jednakże brak jednoznacznych ustaleń
co do zmiany umowy i zakresu zmian. Bez ustalenia treści umowy i porównania
umownego zakresu i sposobu wykonania inwestycji z rzeczywistym wykonaniem
stwierdzenia Sądu Apelacyjnego co do tego, że wady obiektu są wadami jawnymi
mają charakter tylko hipotetyczny. Zasadny jest więc zarzut skargi kasacyjnej co do
naruszenia art. 557 § 2 k.c. w związku z art. 638 k.c. i art. 656 § 1 k.c. przez
przyjęcie wygaśnięcia uprawnień pozwanej z tytułu rękojmi na skutek odbioru robót
z wadami jawnymi.
Pozwana zgłaszając zarzut potrącenia wskazywała na wierzytelność
przysługującą jej z tytułu nienależytego wykonania umowy przez wykonawcę. W tej
sytuacji nawet jeżeliby pozwanej nie przysługiwały roszczenia z tytułu rękojmi,
to należało rozważyć odpowiedzialność odszkodowawczą wykonawcy na zasadach
ogólnych. Wyłączenie bowiem odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie pozbawia
roszczeń przysługujących z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania.
Za zasadny należy uznać podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut,
że pogląd, iż odbiór obiektu z wadami jawnymi wyłączył wszelkie uprawnienia
pozwanej co do naprawienia szkody za nienależyte wykonanie zobowiązania
narusza art. 471 k.c.
7
Z powyższych względów na mocy art. 39815
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.