Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 312/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości "S." S.A.
przeciwko Bankowi […]S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 października 2005 r., sygn. akt [...],
1) oddala skargę kasacyjną
2) oddala wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o zapłatę, którym strona
powodowa domagała się zwrotu kwoty uzyskanej przez pozwany Bank już po
otwarciu postępowania układowego, pomimo że dług powódki objęty był
postępowaniem układowym, a w konsekwencji zakazem spłaty z mocy art. 29 § 1
Prawa o postępowaniu układowym z 1934 r. Sąd ten ustalił, że na zabezpieczenie
spłaty kredytu udzielonego powódce przez pozwany Bank, powódka (cedent)
umową z 18.XI.1998 r. przelała na pozwanego (cesjonariusza) swoją wierzytelność
przysługującą jej wobec osoby trzeciej – Spółki Akcyjnej „H.”. Nadto Sąd ten ustalił,
że postanowieniem z dnia 31 marca 1999 r. Sąd Rejonowy otworzył postępowanie
układowe z podania powódki, a postanowieniem z dnia 1 lipca 1999 r.
wierzytelność pozwanego Banku z tytułu udzielonego kredytu wciągnięta została na
listę wierzytelności. W późniejszym okresie „H.” S.A. przekazywał na rachunek
pozwanego Banku kwoty, które pozwany Bank zaliczał na spłatę udzielonego
powódce kredytu.
W ocenie Sądu pierwszej instancji o bezzasadności powództwa przesądza
okoliczność, że przepis art. 29 pr. o postępowaniu układowym nie miał
zastosowania, ponieważ pozwany Bank stał się właścicielem przelanej
wierzytelności przed otwarciem postępowania układowego i skutki związane
z otwarciem postępowania układowego nie dotyczą zaspokojenia się Banku z tej
wierzytelności.
Apelację powódki oddalił Sąd Apelacyjny, podzielając zarówno ustalenia
faktyczne jak i dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę roszczenia powódki.
Sąd odwoławczy, powołując się na art. 47912
§ 1 k.p.c., uznał za
sprekludowane wnioski dowodowe powódki i jako takie podlegające oddaleniu
w przedmiocie dopuszczenia i nieuzasadnionego przeprowadzenia przez Sąd
I instancji dowodu z aneksu Nr 5 do umowy kredytowej z dnia 7 maja 1997 r.
Jako nie zasługujący na uwzględnienie ocenił Sąd drugiej instancji zarzut
naruszenia art. 29 Pr. o postępowaniu układowym uznając, że przepis ten
3
przewiduje zakaz dokonywania spłaty długów, ale adresowany tylko do dłużnika,
którym była powódka, a więc zakaz ten nie dotyczy osób trzecich. W ocenie Sądu
Apelacyjnego pozwany Bank przyjął świadczenie nie od powódki lecz od dłużnika
nabytej wierzytelności, którym był „H.” S.A., którego zobowiązanie wobec
pozwanego Banku wynikało wprost z umowy przelewu wierzytelności z tytułu
umowy faktoringowej.
Skarga kasacyjna powódki oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 58 k.c. w zw. z art. 29 Prawa o postępowaniu
układowym z 1934 r., a także naruszenie art. 29 Rozporządzenia Prezydenta RP
z dnia 24 października 1934 r. – Prawo o postępowaniu układowym. W ramach
drugiej podstawy kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 380 k.p.c., art. 382 k.p.c.
i art. 366 k.p.c.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powódka wywodzi, że wynikający z art. 29
Pr. o postępowaniu układowym zakaz spłaty długów objętych postępowaniem
układowym odnosi się nie tylko do czynności dokonywanych przez samego
dłużnika lecz dotyczy również czynności dokonywanych przez osoby trzecie.
Zdaniem skarżącej, celem wymienionego przepisu jest „utrzymanie” stanu
zadłużenia dłużnika do czasu wydania rozstrzygnięcia w postępowaniu układowym.
W ocenie powódki, spłaty dokonywane Bankowi przez „H.” S.A. spowodowały
wygaśnięcie zobowiązania objętego układem, co było niedopuszczalne z mocy art.
29 Pr. o postępowaniu układowym i stanowiło niedozwolone obejście tego
bezwzględnie obowiązującego przepisu, skutkujące nieważnością czynności
prawnej na podstawie art. 58 § 1 k.c.
Zarzut naruszenia przepisów procesowych uzasadniono
niedopuszczalnością wyłączenia w urzędu przez Sąd Apelacyjny poza zakres
zebranego materiału dowodowego aneksu Nr 5 do umowy, z którego to dokumentu
Sąd I instancji przeprowadził – choć z naruszeniem art. 47912
§ 1 k.p.c. – dowód
na okoliczność braku wymagalności kredytu w chwili otwarcia postępowania
układowego.
Pozwany Bank w piśmie procesowym z dnia 27 lipca 2006 r., nazwanym
błędnie „Odpowiedź pozwanego na skargę kasacyjną powoda” z powodu
4
uchybienia terminowi określonemu w art. 3987
§ 1 k.p.c., wniósł o oddalenie skargi
kasacyjnej w całości i o zasądzenie kosztów postępowania przed Sądem
Najwyższym. Zdaniem pozwanego, zaspokojenie następowało nie z majątku
powódki, ale z przedmiotu zabezpieczenia znajdującego się już w jego majątku,
jako wierzyciela uprawnionego do zaspokojenia z tytułu nabytej wierzytelności.
Nadto pozwany wywodzi, że przewidziany w art. 29 Pr. o postępowaniu układowym
zakaz spłaty długów odnosi się wyłącznie do dłużnika, a nie do osób trzecich.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie podlegała uwzględnieniu wobec braku w niej
uzasadnionych podstaw.
Zarzuty naruszenia przepisów procesowych nie uzasadniają wystąpienia
drugiej podstawy kasacyjnej już z tej przyczyny, że strona skarżąca nie twierdzi
nawet, iż zarzucana obraza przepisów postępowania była uchybieniem mogącym
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, która to przesłanka stanowi z mocy art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. niezbędny element współdecydujący o wystąpieniu tej podstawy
kasacyjnej. Nadto nie ma racji strona skarżąca, że o naruszeniu wskazanych
w skardze kasacyjnej przepisów procesowych świadczyć ma pominięcie przez Sąd
drugiej instancji dowodów, które zostały przeprowadzone przez Sąd pierwszej
instancji z naruszeniem ograniczeń wynikających z art. 47912
§ 1 k.p.c. Przepis art.
47912
§ 1 k.p.c. jest normą procesową o charakterze bezwzględnie obowiązującym
(v. wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2005 r. III CK 541/04, nie publ.), a zatem Sąd
odwoławczy może oceniać tylko ten materiał dowodowy, który zgromadzony został
zgodnie z regułami wskazanymi w art. 47912
§ 1 i art. 381 k.p.c. (uchwała SN z dnia
17 czerwca 2005 r., III CZP 26/05, OSNC 2006, Nr 6, poz. 63). W konsekwencji
powyższego, Sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację, zobowiązany jest
pominąć dowód przeprowadzony przez Sąd pierwszej instancji z naruszeniem art.
47912
k.p.c., a dowody przeprowadzone z naruszeniem zasad określonych w tym
przepisie nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych niezbędnych do oceny
zasadności rozpoznawanego roszczenia (wyrok SN z dnia 8 września 2006 r.
II CSK 86/06, nie publ.).
5
W tym stanie rzeczy, wobec braku podstaw do uznania za uzasadnioną
drugiej podstawy kasacyjnej, oceny zarzutów naruszenia przepisów prawa
materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego
podstawą orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Zarzut naruszenia art. 29 Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
24 października 1934 r. – Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U. Nr 93, poz.
836 ze zm.), zwanego dalej „Pr. ukł.”, przez błędną wykładnię a w konsekwencji
niezastosowanie, okazał się nieuzasadniony. Przepis ten przewidywał zakaz
dokonywania spłaty długów, objętych postępowaniem układowym, po otwarciu tego
postępowania, a więc precyzyjniej – nie pozwalał na zaspokojenie wierzytelności
objętych tym postępowaniem i to niezależnie od sposobu, w jaki miałoby to
nastąpić. Z chwilą otwarcia postępowania układowego aktualizował się więc
ustawowy zakaz spełniania przez dłużnika świadczeń wynikających z zobowiązań
objętych postępowaniem układowym. Bezsporne jest, że postępowaniem
układowym objęta została wierzytelność pozwanego Banku z tytułu umowy
kredytowej łączącej go ze stroną powodową. Powódka nie mogła więc po dniu 31
marca 1999 r. (data otwarcia postępowania układowego) dokonywać spłaty
swojego zadłużenia wynikającego z umowy kredytowej. W orzecznictwie wyrażono
stanowczy pogląd, który skład orzekający w niniejszej sprawie podziela, że zakaz
określony w art. 29 § 1 Pr. ukł. należało rozumieć jako adresowany do dłużnika,
a nie do wierzycieli. O takim określeniu podmiotowego zakresu obowiązywania
zakazu, wynikającego z powołanego przepisu, świadczyło usytuowanie tego
przepisu w strukturze całego aktu prawnego, tj. bezpośrednio po przepisach
dotyczących dłużnika oraz posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „spłata
długów”. Użycie zatem przez ustawodawcę zwrotu językowego właściwego dla
oznaczenia zachowania się dłużnika pozwala przyjąć, że zakaz wynikający z art. 29
§ 1 Pr. ukł. dotyczył dłużnika, a nie wierzyciela ani osób trzecich (por. uzasadnienie
uchwały SN z dnia 11 września 2003 r., III CZP 53/03, OSNC 2004, Nr 11, poz.
170). Przepis ten nie był więc źródłem zakazu zaspokajania wierzytelności przez
własne działanie wierzyciela. Nadto zgodzić się należy z zaprezentowanym
w piśmiennictwie poglądem, że wynikający z art. 29 § 1 Pr. ukł. zakaz
zaspokajania wierzytelności objętych postępowaniem układowym należało
6
rozumieć jako wyłączający dopuszczalność zaspokojenia się wierzyciela z majątku
dłużnika. Oznacza to, że pomimo objęcia wierzytelności układem wierzyciel mógł
zaspokoić się w zakresie wyznaczonym ramami tej wierzytelności, z innej
wierzytelności wchodzącej w skład jego majątku, a więc uzyskać zaspokojenie bez
dokonywania ingerencji w majątek dłużnika. Z taką sytuacją mamy właśnie do
czynienia w niniejszej sprawie. Pozwany Bank zaspokajał się z własnej
wierzytelności, która weszła w skład jego majątku w wyniku cesji dokonanej dnia
18 listopada 1998 r. (k. 17 i k. 21 akt), a więc czynności prawnej zdziałanej na
ponad cztery miesiące przed otwarciem postępowania układowego. Przepisy Pr.
ukł. nie dawały podstaw do uznawania bezskuteczności czynności prawnych
zdziałanych przed otwarciem postępowania układowego, w przeciwieństwie
do przepisów Prawa upadłościowego z 1934 r., które wyraźnie przewidywały
ochronę wierzycieli przed skutkami czynności prawnych zdziałanych przez
upadłego w określonych przepisami okresach poprzedzających złożenie wniosku
o ogłoszenie upadłości. Brak było zatem podstaw do podważania
skuteczności cesji dokonanej dnia 18 listopada 1998 r., powodującej przelew przez
powódkę własnej wierzytelności przysługującej jej wobec osoby trzeciej („H.” S.A.)
na rzecz pozwanego Banku. W konsekwencji przelana w 1998 r. wierzytelność
stała się elementem majątku pozwanego Banku, który mógł nią swobodnie
dysponować m.in. przez przyjmowanie wpłat od swojego dłużnika, którym w wyniku
tej cesji stała się Spółka Akcyjna „H.”. Dokonywane przez ostatnio wymieniony
podmiot spłaty długów na rzecz pozwanego Banku nie były oczywiście spłatą
długów objętych postępowaniem układowym, bo przedmiotem dokonywanych
pozwanemu Bankowi spłat były długi osoby trzeciej, a więc długi nie objęte
postępowaniem układowym i w konsekwencji nie objęte zakazem dokonywania
ich spłat. Okoliczność na jaki cel pozwany Bank wykorzystywał należne mu od „H.”
S.A. i przekazywane przez ten podmiot środki pieniężne stanowiło element
suwerennej decyzji wierzyciela, której nie sposób zakwalifikować jako
spłaty długów objętych postępowaniem układowym. W sytuacji, w której Sąd
Apelacyjny właściwie wyłożył normę art. 29 § 1 Pr. ukł., a w konsekwencji
zasadnie uznał brak podstaw do jej zastosowania w stanie faktycznym sprawy,
nie można przyjąć, aby kwestionowana przez stronę skarżącą czynność prawna,
7
będąca źródłem uzyskania przez pozwany Bank kwot stanowiących przedmiot
sporu, była czynnością sprzeczną z prawem, a w konsekwencji dotkniętą sankcją
nieważności. W rezultacie zarzut naruszenia art. 58 k.c. przez jego
niezastosowanie należało uznać za chybiony.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
Oddalenie wniosku strony pozwanej o zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego uzasadnione jest tym, że strona pozwana nie zażądała zasądzenia
tych kosztów w odpowiedzi na skargę kasacyjną, ponieważ nie wniosła takiej
odpowiedzi w terminie określonym w art. 3987
§ 1 k.p.c. Błędnie nazwane pismo
procesowe pozwanej z dnia 27 lipca 2006 r., wniesione do Sądu drugiej instancji
w dniu 28 lipca 2006 r. (data stempla pocztowego – k. 571 akt) nie stanowiło
odpowiedzi na skargę kasacyjną, zważywszy, że odpis skargi kasacyjnej strona
pozwana otrzymała już w dniu 27 czerwca 2006 r. (k. 563 akt).