Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 356/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Banku Spółdzielczego w K.
przeciwko D.K. i D.Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 marca 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 w części oddalającej
powództwo i orzekającej o kosztach oraz w pkt 3 i przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 25 maja 2005 r. zasądził solidarnie od
pozwanych D.K. i D.Z. na rzecz powoda Banku Spółdzielczego w K. kwotę
200.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 listopada 2001 r. oraz kwotę
30.920,17 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji pozwanych, zmienił wyrok Sądu
Okręgowego i zasądzoną od nich na rzecz powoda należność główną obniżył do
kwoty 43.202,88 zł, zasądził od powoda na rzecz każdego z pozwanych kwoty po
1.500 zł tytułem kosztów procesu, nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu
Państwa (Sądu Okręgowego w K.) brakujące koszty sądowe w kwocie 9.280 zł,
oddalił apelację w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu za druga instancję.
Rozstrzygnięcie powyższe oparte zostało na następujących ustaleniach i
wnioskach.
W dniu 28 maja 1998 r. poprzednik prawny powoda Bank Spółdzielczy w O.
zawarł z pozwanymi D.K. i D.Z. umowę o prowadzenie akwizycji kredytów
gotówkowych. Umowa zawarta została na czas nieoznaczony. Przewidziano w niej
jednak, że Bank może ją rozwiązać w razie braku spłaty kredytów udzielonych z
udziałem pośredników w granicach od 2% do 4% ich wartości. Strony postanowiły
też, że umowa ulega rozwiązaniu, jeżeli wskaźnik niespłacalności kredytów
przekroczy próg 4% ich wartości. W umowie przewidziano utworzenie funduszu
zabezpieczenia zwrotności kredytów i pożyczek, z którego Bank miał zaspokajać
się w pierwszej kolejności w razie niewywiązywania się przez kredytobiorców ze
swoich zobowiązań. Fundusz ten zasilany był z sum udzielonych kredytów (3%
kredytu zabezpieczonego poręczeniem i 4% kredytu udzielonego bez takiego
zabezpieczenia). Bank w porozumieniu z pozwanymi pośrednikami utworzył też
drugi fundusz – zabezpieczający, obejmujący dalsze 2 % każdego udzielonego
kredytu. W § 5 ust. 2 umowy pozwani pośrednicy udzielili poręczenia do wysokości
20.000 zł za zobowiązania wynikające z nie spłaconych rat kredytowych z umów
zawartych w drodze akwizycji. Zakres tego poręczenia rozszerzony został -
3
aneksem do umowy sporządzonym w dniu 21 października 1998 r. - do kwoty
200.000 zł.
Zawarta przez strony umowa o prowadzenie akwizycji uległa rozwiązaniu na
skutek powstania stanu niespłacalności kredytów ponad uzgodniony próg 4% ich
wartości. Według stanu na dzień 18 lipca 2001 r. łączne zadłużenie kapitałowe
z tytułu nie spłaconych kredytów zamknęło się sumą 954.353,61 zł. Bank zaspokoił
przysługujące mu wierzytelności z tytułu kredytów udzielonych za pośrednictwem
pozwanych w kwocie 307.352,84 zł wyczerpując całkowicie środki zgromadzone
zarówno na funduszu zabezpieczenia zwrotności kredytów i pożyczek (150.555,72
zł), jak i dodatkowym funduszu zabezpieczającym (156.797,12 zł ).
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Apelacyjny uznał powództwo za
usprawiedliwione - na podstawie art. 876 § 1 k.c. - jedynie w zakresie żądania
zapłaty 43.202.88 zł. Wskazał przy tym, że utworzenie dodatkowego funduszu
zabezpieczającego, zasilanego faktycznie z prowizji należnej pozwanym
pośrednikom, nie zwiększyło zakresu ich odpowiedzialności względem powoda.
Podkreślił, że gdyby nie konieczność zaspokojenia długu z tytułu poręczenia za
wskazanych konkretnie 79 kredytobiorców, środki zgromadzone na tym
dodatkowym funduszu musiałyby zostać zwrócone pozwanym. Skoro zaś Bank je
zatrzymał na zaspokojenie swoich wierzytelności względem poręczycieli,
to wierzytelność powoda z tego tytułu została zaspokojona do kwoty 156.797,12 zł
i w tym zakresie wygasła, choć nie nastąpiło to wskutek przeciwstawienia jej przez
pozwanych do potrącenia wierzytelności o zwrot środków zgromadzonych na
dodatkowym funduszu zabezpieczającym.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w części zmieniającej orzeczenie Sądu pierwszej
instancji i orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt 1 i 3 ) zaskarżył
skargą kasacyjną powód. Przytaczając podstawę kasacyjną naruszenia prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowane:
- art. 65 k.c. poprzez przyjęcie - wbrew stanowisku obu stron - że utworzony
przez nie dodatkowy fundusz zabezpieczający w wysokości 2% każdego
kredytu udzielonego przez Bank Spółdzielczy w O. za pośrednictwem
4
pozwanych miał zabezpieczać roszczenia Banku z tytułu udzielonego przez
pozwanych poręczenia;
- art. 876 k.c. poprzez przyjęcie, że środki z funduszu dodatkowego
wykorzystywane do tymczasowego zaspokajania wierzytelności Banku,
następnie do funduszu zwracane, mogły służyć zaspokojeniu zobowiązania
pozwanych z tytułu poręczenia.
Powołując się na tak ujęta podstawę kasacyjną powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do oceny charakteru
utworzonego zgodnie przez strony - w związku z zawarciem przez nie umowy
o prowadzenie akwizycji kredytów gotówkowych - dodatkowego funduszu
zabezpieczającego. Według powoda fundusz ten stanowił kolejne, obok funduszu
zabezpieczenia zwrotności kredytów i pożyczek oraz poręczenia, zabezpieczenie
spłaty kredytów udzielonych za pośrednictwem pozwanych. Pozwani utrzymywali
natomiast, że fundusz ten miał zabezpieczać jedynie roszczenia Banku w stosunku
do nich. Sąd Apelacyjny przychylił się do stanowiska pozwanych uznając,
że dodatkowy fundusz zabezpieczający nie został utworzony w celu poszerzenia
zakresu ich odpowiedzialności. Z motywów przytoczonych w uzasadnieniu tego
stanowiska wynika, że wzmiankowany fundusz miał zabezpieczyć roszczenia
powoda wobec pozwanych z tytułu poręczenia udzielonego przez tych ostatnich.
Tak bowiem należy odczytać zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
stwierdzenie, że gdyby nie konieczność zaspokojenia długu z tytułu poręczenia,
środki tworzące dodatkowy fundusz musiałyby zostać zwrócone pozwanym
(k. 923).
Trudno nie zgodzić się z zastrzeżeniami skarżącego wobec powyższej
oceny. Z przyjętych przez Sad Apelacyjny ustaleń faktycznych wynika, że strony
zawarły odrębną umowę w przedmiocie utworzenia dodatkowego funduszu
zabezpieczającego. Bezspornie umowa ta nie przewidywała zwiększenia zakresu
poręczenia udzielonego przez pozwanych dla zabezpieczenia spłaty zawartych za
5
ich pośrednictwem umów kredytowych. Fakt ten nie może jednak stanowić
uzasadnionej podstawy do odrzucenia twierdzeń powoda, według których
utworzenie funduszu dodatkowego miało na celu wykreowanie nowego, kolejnego
sposobu zabezpieczenia spłaty kredytów, a nie zabezpieczenie roszczeń powoda
wobec pozwanych z tytułu poręczenia. Przejęciu zasadności stanowiska powoda
nie sprzeciwia się też – na co trafnie zwrócił on uwagę w skardze kasacyjnej –
wskazana przez Sąd Apelacyjny okoliczność, iż w rezultacie zawarcia umowy
tworzącej kolejny, dodatkowy fundusz zabezpieczający zmniejszeniu uległo
wynagrodzenie pozwanych należne im z tytułu prowadzenia akwizycji kredytów
gotówkowych. W istocie zatem Sąd Apelacyjny nie wskazał żadnych konkretnych
przesłanek usprawiedliwiających wyrażoną ostatecznie ocenę co do charakteru
utworzonego na podstawie umowy stron dodatkowego funduszu
zabezpieczającego. Trafnie zatem zarzucił skarżący, iż zarysowana w tej kwestii
zasadnicza rozbieżność stanowisk stron winna skłonić Sąd do dokonania wykładni
złożonych przez nie w tym przedmiocie oświadczeń woli zgodnie z regułami
określonymi w art. 65 k.c. Zaniechanie przeprowadzenia takiej wykładni czyni
usprawiedliwionym zarzut naruszenia wymienionego przepisu.
Interpretacja rzeczywistej treści oświadczeń woli stron nie może pomijać
niejednoznacznego stanowiska pozwanych, którzy konsekwentnie podtrzymywali
zarzut potrącenia wierzytelności przysługującej im – w ich ocenie – z tytułu
zgromadzenia na dodatkowym funduszu środków w kwocie 156.797,12 zł, z drugiej
zaś strony twierdzili, że celem utworzenia tego funduszu było wyłącznie
zabezpieczenie spłaty udzielonych za ich pośrednictwem kredytów. Nie bez
znaczenia dla tej wykładni może okazać się też fakt, że – jak wynika to z ustaleń
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku – pozwani akceptowali
wykorzystywanie środków zgromadzonych na funduszu dodatkowym
na zaspokojenie roszczeń powoda wynikających z zaniechania lub opóźnienia się
przez kredytobiorców ze spłatą rat kredytów, przed podjęciem czynności mających
na celu uzyskanie zaspokojenia z tytułu poręczenia.
Bez przeprowadzenia wykładni oświadczeń woli stron kreujących umowę
o utworzeniu dodatkowego funduszu zabezpieczającego, uwzględniającej
powyższe wskazania, nie jest także możliwe odparcie podniesionego przez
6
skarżącego zarzutu naruszenia art. 876 k.c. Stanowisko Sądu Apelacyjnego,
według którego zaliczenie przez powoda środków zgromadzonych na wymienionym
funduszu na poczet zobowiązania pozwanych z tytułu udzielonego przez nich
poręczenia skutkowało wygaśnięciem części tego zobowiązania byłoby możliwe do
zaakceptowania w razie uznania przez ten Sąd – po przeprowadzeniu prawidłowej
wykładni oświadczeń woli stron - że fundusz dodatkowy został rzeczywiście
utworzony w celu zabezpieczenia roszczeń powoda z tytułu poręczenia.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, uznając skargę kasacyjną
za usprawiedliwioną, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.