Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 55/07
POSTANOWIENIE
Dnia 12 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie ze skargi T.W. o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 20 czerwca 2005 r., sygn. akt [...] wydanego w sprawie
ze skargi T.W. na przewlekłość postępowania w sprawie [...]
Sądu Rejonowego w W.,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 października 2007 r.,
odrzuca skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z 20 czerwca 2005 r. odrzucił skargę
T.W. na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy Sądu Rejonowego w W. bez
nieuzasadnionej zwłoki (tzw. skarga na przewlekłość postępowania).
Od powyższego postanowienia T.W. wniósł skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, a w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez
sąd pierwszej instancji lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały
z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub
uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych
(art. 4241
§ 1 i 2 k.p.c.). W świetle przytoczonego uregulowania zasadniczego
znaczenia nabiera kwestia, na jakim szczeblu instancyjnym wydane zostało
zaskarżone postanowienie, a ponadto, czy jest ono orzeczeniem kończącym
postępowanie w sprawie.
Odnosząc się do pierwszej kwestii zauważyć należy, że według rozwiązań
przyjętych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 - dalej: "ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r." lub
"ustawa"), sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad
sądem, przed którym toczy się postępowanie (art. 4 ust. 1 ustawy). Sądem
przełożonym jest zatem dla sądu rejonowego - sąd okręgowy, a dla sądu
okręgowego - sąd apelacyjny. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania
przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym właściwy do jej rozpoznania jest
Sąd Najwyższy. W przypadku skargi dotyczącej przewlekłości postępowania
3
egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia
sądowego sądem właściwym jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest
egzekucja lub wykonywane są inne czynności (art. 4 ust. 4 ustawy).
Zwrócenia uwagi wymaga także okoliczność, że mimo zawartej w art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. deklaracji, że ustawa "reguluje zasady
i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi" - co mogłoby wskazywać, że jest to
uregulowanie całościowe, uwzględniające specyficzny charakter skargi jako środka
prawnego niemieszczącego się w klasycznym podziale środków zaskarżenia
w postępowaniu cywilnym na odwoławcze (art. 367 i 394 k.p.c.), szczególne (art.
344, 491, 502, 160 i 226 k.p.c.) oraz nadzwyczajne (art. 3981
, 4241
, 399 i 1205
k.p.c.) - to jednak art. 8 ust. 2 ustawy stanowi, że w sprawach nie uregulowanych
w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi, sąd stosuje
odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym, obowiązujące
w postępowaniu, którego skarga dotyczy. Oznacza to nie tylko możliwość
stosowania obowiązujących w procedurach cywilnej, karnej oraz administracyjnej
przepisów dotyczących zażalenia, ale przede wszystkim wskazuje, że skarga jest
quasi-zażaleniem, a sąd okręgowy lub apelacyjny, który ją rozpoznaje orzeka jako
sąd drugiej instancji.
Formułując taką tezę, nie można nie odnieść się do pojęcia "sądu
przełożonego" użytego w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r., zwłaszcza, że pojęcie
takie występuje także w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
W judykaturze i doktrynie przeważa pogląd, że sąd przełożony w rozumieniu
art. 44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. orzeka jako sąd pierwszej instancji (por. uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1972 r., mająca moc
zasady prawnej, III CZP 76/71, OSNCP 1972, nr 9, poz. 152, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28 września 2001 r., I PZ 57/01, OSNP 2003, nr 17, poz. 417
oraz powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo i stanowisko doktryny).
Argumentów, które legły u podstaw takiej wykładni pojęcia "sądu przełożonego" nie
można powoływać, wyjaśniając znaczenie określeń "sąd przełożony" oraz "sąd
okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja" - użytych w art. 4 ust. 1
i 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Sąd przełożony rozpoznający skargę na
4
przewlekłość postępowania nie orzeka bowiem - jak w przypadkach objętych
przepisami art. 44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. - w zastępstwie sądu pierwszej
instancji, który z powodu określonych przeszkód nie może rozpoznać sprawy, lecz
rozstrzyga środek zaskarżenia, działa zatem jako sąd odwoławczy.
Cel postępowania wywołanego skargą na przewlekłość postępowania
również wskazuje na zasadność prezentowanego stanowiska. Skarga ta ma na
celu wywołanie szybkiej reakcji sądu właściwego do jej rozpoznania na zawarty
w skardze zarzut, że postępowanie w sprawie jest przewlekłe. Formą tej reakcji jest
wydanie w krótkim terminie (nie dłuższym niż dwa miesiące - art. 11 ustawy)
postanowienia, w którym kwestia przewlekłości postępowania zostaje prawomocnie
rozstrzygnięta. Rzeczą sądu pozostającego pod zarzutem przewlekłego
prowadzenia sprawy jest "niezwłoczne" przedstawienie skargi sądowi właściwemu
do jej rozpoznania (art. 7 ustawy), gdy zaś skarga dotyczy przewlekłości
postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania
orzeczenia sądowego wnosi się ją bezpośrednio do sądu okręgowego, o którym
mowa w art. 4 ust. 4 ustawy. Wskazany cel postępowania wywołanego skargą na
przewlekłość postępowania z reguły nie zostałby osiągnięty w razie uznania - jak to
uczynił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 czerwca 2005 r.,
III SPZP 1/05 (OSNP 2005, nr 19, poz. 312) - że sąd właściwy do rozpoznania
skargi orzeka o niej jako sąd pierwszej instancji. Powołane na uzasadnienie tej tezy
argumenty zasługiwałyby na akceptację tylko w przypadku uznania, że
postępowanie wywołane skargą na przewlekłość postępowania jest postępowaniem
odrębnym w stosunku do postępowania, którego przewlekłość dotyczy. Takiego
założenia przyjąć jednak nie można. Skarga zawsze dotyczy postępowania, które
toczy się w określonej sprawie. Postępowanie wywołane skargą ma zatem
charakter incydentalny (wpadkowy) i prowadzone jest w ramach postępowania co
do istoty sprawy, a rozpoznanie skargi odbywa się w ramach postępowania
odwoławczego przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o postępowaniu
zażaleniowym. Nie można więc twierdzić, że skargą wszczęta zostaje nowa
(odrębna) sprawa.
Wyjaśnienie drugiej kwestii, istotnej z punktu widzenia zaskarżalności
orzeczeń skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
5
orzeczenia, wymaga zdefiniowania pojęcia "postanowienie kończące postępowanie
w sprawie". W judykaturze i doktrynie pojęcie to jest definiowane rozbieżnie i przy
zastosowaniu różnych kryteriów. Można spotkać wypowiedzi, według których
postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie są: takie, które zamykają
drogę do wydania wyroku; po wydaniu których dalsze postępowanie nie może się
toczyć; które kończą sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd; w wyniku
których wykluczona zostaje możliwość przedsiębrania w danej sprawie dalszych
czynności; które kończą całość postępowania, a nie tylko jego fragment; które
zamykają drogę do wydania wyroku; które dotyczą całości sprawy, będąc ostatnim
orzeczeniem wydanym w postępowaniu. Przyjmuje się, że w sformułowaniu
"postanowienie kończące postępowanie w sprawie" słowo "sprawa" występuje
w znaczeniu materialnoprawnym. W tym ujęciu "sprawę" należy rozumieć jako
całość sporu (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87,
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000 r., III ZP
1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz.
22).
Uwzględniając przytoczone poglądy należy przyjąć, że kończącymi
postępowanie w sprawie są te postanowienia, których uprawomocnienie się trwale
zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji.
Przeciwieństwem tych postanowień są postanowienia niekończące
postępowania w sprawie, lecz kończące w postępowaniu sądowym jedynie
zagadnienia incydentalne, uboczne. Postępowanie wywołane wniesieniem skargi
na przewlekłość postępowania jest - jak wykazano - postępowaniem
incydentalnym, w taki też sposób zostało określone w uzasadnieniu rządowego
projektu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Postanowienie rozstrzygające skargę na
przewlekłość postępowania nie zamyka drogi do rozstrzygnięcia sprawy co do
istoty. Jeśli jest postanowieniem uwzględniającym skargę to wręcz otwiera etap,
który ma służyć szybszemu zrealizowaniu głównego celu jakim jest rozstrzygnięcie
sprawy merytorycznie przez wydanie orzeczenia co do istoty sprawy.
6
W świetle przedstawionego wywodu postanowienie w przedmiocie skargi na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki nie jest postanowieniem kończącym postępowanie
w sprawie i nie podlega zaskarżeniu skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia (tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
17 sierpnia 2005 r., I CNP 3/05, OSNC 2006/2/39).
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 4248
§ 1
k.p.c.).