Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 191/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa (…) Akademii Neurologii sp. z o.o. w K.
przeciwko Bankowi (…) S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 grudnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lutego 2008
r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo powodowej Spółki, będącej
posiadaczem rachunku w pozwanym Banku, uznając zarazem za kluczowe w tej
sprawie zagadnienie wydania J. W. przez pracownika pozwanego wszystkich dyskietek,
w tym dyskietki administratora, i to wbrew obowiązkowi wynikającemu z § 2 umowy o
składanie dyspozycji elektronicznych. W ocenie tego Sądu nie zaistniał jednak
2
konieczny związek przyczynowy pomiędzy tym uchybieniem pozwanego Banku a
zdarzeniem wywołującym szkodę, a więc nie wystąpiła niezbędna przesłanka określona
w art. 471 k.c. Zarazem Sąd ten stwierdził, że pozwany nie uchybił wykonaniu łączącej
strony umowy o składanie dyspozycji elektronicznych przy użyciu systemu E.(…).
Apelacje powódki oddalił Sąd drugiej instancji, uznając, że przepisy art. 725 i 726
k.c. nie stanowią o rodzaju odpowiedzialności banku wobec drugiej strony umowy
rachunku bankowego, a strona umowy rachunku bankowego odpowiada na zasadach
ogólnych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Zarzutu apelacji
nienależytego działania pozwanego, wyrażającego się wydaniem Pani J. W. wszystkich
dyskietek, Sąd Apelacyjny nie podzielił wobec wskazania we wniosku o instalację
systemu tej osoby jako odpowiedzialnej za czynności związane z jego instalacją. W
ocenie Sądu odwoławczego, zgromadzone w sprawie dowody jednoznacznie
przemawiają za brakiem adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem
strony pozwanej a czynem J. W., prawomocnie skazanej za popełnienie przestępstwa
oszustwa, co wyłącza odpowiedzialność kontraktową pozwanej.
Zaniechanie udziału w szkoleniach przez pracowników powódki uznał Sąd drugiej
instancji za przyczynienie się powódki do powstania szkody, która została jej
wyrządzona działaniem J. W. Zarazem Sąd Apelacyjny, stwierdził, że nie dopuścił
dowodu z wyroku skazującego J. W. za popełnienie przestępstwa oszustwa, ponieważ
wyrok ten dotyczy faktów bezspornych w tej sprawie, gdyż wina skazanej od początku
prowadzonego postępowania była okolicznością bezsporną.
W skardze kasacyjnej powódki, opartej wyłącznie na drugiej podstawie
kasacyjnej, zarzucano naruszenie art. 11 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c.
w związku z art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., twierdząc,
że zarzucane naruszenia miały istotny wpływ na wynik sprawy.
Naruszenie art 11 k.p.c. przez jego niezastosowanie uzasadniono w skardze
pominięciem przez Sąd cywilny wiążącego ustalenia co do osoby pokrzywdzonego,
dokonanego w prawomocnym skazującym wyroku karnym, a naruszenie art. 233 § 1
k.p.c. pominięciem przeprowadzenia dowodu z tego wyroku. Wreszcie, zarzut
naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. uzasadniono pominięciem stanu rzeczy z chwili
wyrokowania, tj. ustalenia co do osoby pokrzywdzonego dokonanego w wyroku karnym
skazującym.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powódka wywodzi, że z mocy art. 11 k.p.c.
zakresem związania sądu cywilnego objęte jest ustalenie co do osoby uznanej za
3
pokrzywdzoną w prawomocnym wyroku karnym skazującym za przestępstwo oszustwa,
ponieważ ustalenie osoby pokrzywdzonego należy do ustaleń kategorycznych, gdyż jest
konieczną przesłanką określenia tego przestępstwa. Pomijając związanie tym
elementem, Sąd Apelacyjny zaaprobował, irracjonalną w ocenie skarżącej, sytuację, w
której w wyroku karnym zasądzono na rzecz pozwanego w niniejszej sprawie Banku
kwotę wyprowadzoną z konta powódki przez prawomocnie skazaną J. W., a zarazem
pozwany Bank zwolniony został w postępowaniu cywilnym z obowiązku zwrotu tej kwoty
powódce, wywodzi strona skarżąca.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany Bank wniósł o jej oddalenie
w całości twierdząc, że Sąd nie wypowiedział się co do podmiotu pokrzywdzonego
przestępstwem popełnionym przez J. W., a skoro strona powodowa nie została
pokrzywdzona przestępstwem, to po jej stronie brak jest szkody podlegającej
naprawieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ zaskarżonego wyroku
w obecnym kształcie nie sposób uznać za zgodny z obowiązującym prawem, chociaż
nie wszystkie zarzuty sformułowane w skardze kasacyjnej okazały się trafne. Zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazał się chybiony ponieważ materia objęta jego treścią
w postaci określenia kryteriów i zasad oceny dowodów w ogóle nie może wypełniać
podstawy kasacyjnej z mocy art. 3933
§ 3 k.p.c., którą to regulację w pełni aprobuje
judykatura (por. zwłaszcza postanowienie SN z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05,
OSNC 2006, Nr 4, poz. 76; wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, niepubl.).
Ponadto zarzut ten, sformułowany jako pominięcie dowodu, nie może uzasadniać
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który to przepis określa zasadę dokonywania oceny
dowodów, a zatem ocena ta odnosić się może tylko do przeprowadzonych, a nie
pominiętych dowodów. Pominięcie dowodu przez Sąd odwoławczy mogłoby ewentualnie
uzasadniać zarzut naruszenia art. 381 k.p.c., ale skarga kasacyjna nie obejmuje takiego
zarzutu.
Natomiast rację ma strona skarżąca, że wobec wyroku Sądu Apelacyjnego
uzasadnione są zarzuty naruszenia art. 11 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. Po pierwsze, Sąd
cywilny nie ma jurysdykcyjnych uprawnień do rozstrzygania o tym, czy dopuści dowód z
wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do
popełnienia przestępstwa. Z mocy art. 11 k.p.c., a więc z woli ustawodawcy, sąd cywilny
związany jest bowiem ustaleniami takiego wyroku, niezależnie od aktywności i inicjatywy
4
dowodowej stron postępowania cywilnego. Natomiast zakres takiego związania Sądu w
postępowaniu cywilnym rozciąga się jedynie na ustalenia co do popełnienia
przestępstwa zawarte w prawomocnym wyroku skazującym, a precyzyjniej w sentencji
takiego wyroku skazującego. Związanie Sądu cywilnego obejmuje więc tylko te
ustalenia, które stanowią konieczną przesłankę określenia przestępstwa przypisanego w
sentencji skazującego wyroku karnego. Katalog takich ustaleń może być zatem
zróżnicowany i z konieczności będzie on rezultatem niezbędnej relatywizacji związanej z
różnorodnością elementów składających się na określenie konstytutywnych znamion
strony przedmiotowej konkretnego przestępstwa. W odniesieniu do przestępstwa
oszustwa (art. 286 § 1 k.k.) ustalenie osoby pokrzywdzonej należy do takich jego
znamion, wynika bowiem bezpośrednio z ustalenia przedmiotu przestępstwa i stanowi
jeden z elementów stanu faktycznego. Ustaleniem w tym przedmiocie sąd cywilny jest
zatem związany, niezależnie od okoliczności, czy wina osoby skazanej stanowiła dla
sądu cywilnego okoliczność bezsporną. Istotnym znamieniem strony przedmiotowej
przestępstwa oszustwa jest doprowadzenie „.. innej osoby ..” do niekorzystnego
rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo
wyzyskania jej błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przez nią
przedsiębranego działania. Sąd karny musi więc dokonać jednoznacznego wskazania
tej „innej osoby”, bo dokonanie tej personifikacji mieści się w określeniu znamion
określających czynność sprawczą przestępstwa oszustwa, którego sprawca wywołuje
niekorzystną dla pokrzywdzonego decyzję rozporządzającą w odniesieniu do jego
mienia. Niekorzystne rozporządzenie mieniem to takie, które powoduje uszczerbek w
istniejącym majątku konkretnego pokrzywdzonego lub zmniejsza jego przyszłe korzyści.
W piśmiennictwie wyraźnie zaznacza się, że konstrukcja złożonej czynności
wykonawczej w przypadku przestępstwa oszustwa zakłada istnienie związku
przyczynowego między zachowaniem sprawcy a zachowaniem pokrzywdzonego i
łącznym rezultatem tych zachowań w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem
przez tego ostatniego. Podstawą odpowiedzialności karnej za to przestępstwo jest więc
złożone zachowanie dwóch podmiotów – sprawcy i pokrzywdzonego, a nawet wręcz ich
wzajemna aktywność.
W konsekwencji naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 11 k.p.c. i art. 316 § 1
k.p.c. przez pominięcie zakresu i skutków związania go prawomocnym wyrokiem
skazującym J. W. za popełnienie przestępstwa oszustwa, Sąd Apelacyjny błędnie ustalił,
że działaniem skazanej za przestępstwo oszustwa została wyrządzona szkoda stronie
5
powodowej, wcześniej apelującej [v. str. (…) in fine uzasadnienia zaskarżonego
wyroku]. Tymczasem z wiążących ustaleń sentencji prawomocnego wyroku skazującego
wynika, że pokrzywdzonym przestępstwem oszustwa jest pozwany Bank.
Jednak ta konstatacja wcale nie wyklucza tezy, że pokrzywdzony przestępstwem
może być ewentualnie także i sprawcą szkody wyrządzonej swojemu kontrahentowi
umownemu. Ten aspekt sprawy nie był jednak przedmiotem rozważań Sądu drugiej
instancji, który wykluczył tylko adekwatny związek przyczynowy pomiędzy działaniem
pozwanego Banku a czynem skazanej J. W., co jest akurat okolicznością indyferentną
przy ocenie przesłanek odpowiedzialności cywilnej w konfiguracji podmiotowej stron
sporu ukształtowanej w niniejszym procesie przez powódkę. Innymi słowy, w niniejszej
sprawie ewentualne wystąpienie adekwatnego związku przyczynowego powinno być
oceniane pomiędzy zachowaniem strony pozwanej, jako kontrahenta umownego
powódki, a uszczerbkiem poniesionym przez tę ostatnią w następstwie wypłaty środków
z jej konta bankowego. Podjęta przez Sąd pierwszej instancji próba czynienia ustaleń w
tej płaszczyźnie (tj. naruszenia przez pozwany Bank obowiązku wynikającego z umowy
o składanie dyspozycji elektronicznych) nie została zdyskontowana przez Sąd drugiej
instancji, a wręcz została pominięta w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.