Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 339/08
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi H.(...) Spółki z o.o. w W.
o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia
2007 r., sygn. akt I ACz (…)
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości "S.(...)" Spółki z o.o. w W.
przeciwko H.(...) Spółce z o.o. w W.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 grudnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej H.(...) Spółki z o.o. w W.
od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 21 kwietnia 2008 r., sygn. akt I ACz (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 lutego 2008 r., którym Sąd ten
umorzył postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania nadanej przesyłką
poleconą w dniu 6 września 2007 r., dotyczącej sprawy X GC (...) Sądu Okręgowego w
W.
Sprawa została wytoczona przez syndyka masy upadłości „S.(...)”, sp. z o.o. i
zakończona w pierwszej instancji wyrokiem z dnia 15 września 2006 r., sygn. akt X GC
(...), uwzględniającym powództwo, a w drugiej - postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2007
r., sygn. akt I ACz (...). Strona pozwana wniosła skargę o wznowienie tego
2
postępowania z powołaniem się na jego nieważność przed Sądem Okręgowym na
skutek tego, że w wydaniu wyroku brał udział sędzia delegowany przez podsekretarza
stanu z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości. Postanowieniem z dnia 30 stycznia
2008 r. Sąd Okręgowy skargę odrzucił i na to postanowienie pozwana w dniu 12 lutego
2008 r. wniosła zażalenie.
W dniu 4 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy powziął wiadomość, że postanowieniem z
dnia 31 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy stwierdził ukończenie postępowania
upadłościowego „S.(...)”, sp. z o.o., a następnie Sąd Rejonowy na podstawie wniosku tej
Spółki, w dniu 9 października 2007 r. wykreślił ją z Krajowego Rejestru Sądowego.
Syndyk umową przelewu z dnia 11 maja 2006 r. zbył między innymi objętą
wyrokiem z dnia 15 września 2006 r. wierzytelność na rzecz T.(...), sp. z o.o.
Sąd drugiej instancji podniósł, że zbycie wierzytelności w toku procesu o tę
wierzytelność nie wpływa na dalszy tok sprawy, a na podstawie art.192 pkt 3 k.p.c.
nabywca ma możliwość wstąpienia w miejsce zbywcy do procesu za zezwoleniem
strony przeciwnej. Nie jest dopuszczalne wnioskowane w zażaleniu wezwanie nabywcy
wierzytelności do udziału w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania; ewentualne
wstąpienie do sporu nabywcy wierzytelności w miejsce zbywcy mogłoby nastąpić co
najwyżej gdyby wznowienie postępowania było dopuszczalne.
Sąd Okręgowy uznał za trafny pogląd Sądu pierwszej instancji, że wobec utraty
zdolności prawnej, a tym samym zdolności sądowej, zarówno przez spółkę „S.(...)”
(wobec wykreślenia jej z Krajowego Rejestru Sądowego) jak i przez syndyka
(postępowanie upadłościowe zostało zakończone), wznowienie postępowania nie jest
możliwe i nie jest dopuszczalne dalsze postępowanie w przedmiocie wznowienia. Zbycie
spornej wierzytelności nie jest tożsame z następstwem prawnym. Zdaniem Sądu, skoro
nie dochodzi tu do następstwa generalnego, a wyrok wydany na rzecz syndyka jest już
prawomocny, nabywca wierzytelności nie uzyskał i nie może uzyskać statusu strony w
postępowaniu X GC (...).
Pozwana spółka w skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia prawa
procesowego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, tj. art. 355 § 1, art. 174 § 1
pkt 1, oraz art. 406 w zw. z art. 194 § 1 k.p.c., wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia, jak również postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zbycie przez syndyka masy upadłości „S.(...)”, sp. z o.o. w dniu 11 maja 2006 r.,
a więc w toku sprawy dochodzonej przez niego od pozwanej Spółki wierzytelności, miało
ten skutek, że powód utracił status strony w znaczeniu materialnym, a stała się nią
„T.(…)” sp. z o.o. jako nabywca wierzytelności. Syndyk masy upadłości przestałby być
także stroną w znaczeniu procesowym, gdyby w tej sprawie powód ujawnił zbycie, a
pozwana Spółka udzieliła zezwolenia na wejście w jego miejsce nabywcy wierzytelności
(art. 192 pkt 3 k.p.c.). Ponieważ do takiego następstwa procesowego nabywcy
wierzytelności nie doszło, syndyk do chwili prawomocnego zakończenia procesu
pozostawał jako strona tylko jedynie w znaczeniu procesowym. Miał on bowiem
legitymację czynną już nie jako podmiot dochodzonej wierzytelności, czyli jako strona w
znaczeniu materialnym, lecz jako strona „podstawiona”; działał we własnym imieniu ale
na rzecz nabywcy wierzytelności. Z tego względu powaga rzeczy osądzonej wyroku
Sądu Okręgowego w W. z dnia 15 września 2006 r. obejmowała także nabywcę, który
jako następca prawny szczególny mógł uzyskać na ten tytuł egzekucyjny klauzulę
wykonalności (art. 788 § 1 k.p.c.).
W sprawie, w której postępowanie upadłościowe obejmuje likwidację majątku
upadłego sąd po wykonaniu planu podziału postanawia stwierdzić zakończenie
postępowania upadłościowego (art. 368 § 1 i 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm., dalej „p.u.n.”), co nastąpiło
odnośnie do upadłej spółki „S.(...)” w dniu 31 lipca 2007 r., a więc przed wniesieniem
skargi o wznowienie postępowania. Z chwilą stwierdzenia ukończenia postępowania
upadłościowego następuje wygaśnięcie funkcji syndyka masy upadłości, traci zatem
także legitymację procesową i jako strona przestaje istnieć (por. art. 367 ust. 2 w zw. z
art. 368 ust. 3 p.u.n.). Taki stan rzeczy skutkuje tym, że dalszy proces, jak trafnie
podniesiono w literaturze, może się toczyć jedynie przy udziale jako strony powodowej w
znaczeniu także procesowym - nabywcy przedmiotowej wierzytelności. Ustanie
podmiotu „podstawionego” w miejsce nabywcy powoduje, że tylko nabywca jako strona
w znaczeniu materialnym ma legitymację czynną do dalszego udziału w toczącej się
sprawie, oczywiście gdyby nie była ona prawomocnie zakończona. Ewentualny brak
zezwolenia strony przeciwnej na wstąpienie nabywcy wierzytelności na podstawie art.
192 pkt 3 k.p.c. staje się wtedy bezprzedmiotowy ze względu na utratę bytu prawnego
pierwotnego powoda. Sprawa GC (...) została jednak prawomocnie zakończona.
W postępowaniu wszczętym na skutek skargi o wznowienie, we wstępnej jego
fazie, następuje badanie jej dopuszczalności. Stosując na podstawie art. 406 k.p.c.
4
odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji dochodzi także
do badania istnienia ogólnych przesłanek procesowych (art. 199 i 1099 k.p.c.). Faza ta
nie jest jednak prostą kontynuacją postępowania zakończonego prawomocnym
orzeczeniem i z tego względu, jeżeli utrata bytu prawnego strony, tj. utrata przez
syndyka zdolności sądowej, następuje przed wniesieniem skargi, to brak podstawy do
zawieszenia postępowania na mocy art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., obejmującego tylko te
sytuacje, w których przeszkody wpływające na tok sprawy wystąpiły po jej wszczęciu, a
więc w postępowaniu o wznowienie - po wniesieniu skargi. Pogląd ten zarówno w
doktrynie, jak i judykaturze nie jest kwestionowany (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 19 grudnia 1997 r., III CZP 66/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 56,
i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1971 r., III CRN 266/71, OSNCP
1972, nr 4, poz. 76).
W skardze o wznowienie pozwana spółka oznaczyła jako powoda syndyka masy
upadłości „S.(...)”, sp. z o.o., który w chwili jej wniesienia nie miał zdolności sądowej i nie
mógł jej nabyć, a nie nabywcę wierzytelności „T.(...)”, sp. z o.o. Pierwotny brak zdolności
sądowej nie może być uzupełniony przez wstąpienie do udziału w postępowaniu
wywołanym wniesieniem skargi podmiotu mającego tę zdolność, zamiast podmiotu,
który jej nie może uzyskać (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24
września 2004 r., I CK 131/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 156). Z tego względu Sąd
Apelacyjny wyraził trafny pogląd, że nabywca wierzytelności mógłby wstąpić do
postępowania skargowego w wyniku przekształcenia podmiotowego (art. 194 § 1 k.p.c.),
gdyby wznowienie postępowania było dopuszczalne.
Wobec pierwotnego braku zdolności sądowej syndyka masy
upadłości w postępowaniu skargowym istniała podstawa do odrzucenia skargi,
wynikająca z art. 406 w zw. z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., nie można było natomiast go
umorzyć ani na podstawie art. 182 § 1 zdanie drugie k.p.c. ani art. 355 k.p.c. Umorzenie
postępowania w tym drugim wypadku może być spowodowane tylko zdarzeniem
zaszłym w toku postępowania; jeżeli występuje pierwotny brak bezwzględnej przesłanki
procesowej, pozew a w postępowaniu o wznowienie - skarga, podlegają odrzuceniu a
limine.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w
sentencji.