Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 168/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Protokolant Dorota Białek
w sprawie z odwołania J. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 4 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 grudnia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie J. K.
od decyzji ZUS, którą odmówiono wnioskodawcy prawa do emerytury
uzasadniając, że nie udowodnił on wymaganego okresu ubezpieczenia, lecz
jedynie 19 lat, 1 miesiąc i 14 dni składkowych. J. K. pracował od 1968 r. w
gospodarstwie rolnym. W okresie od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1990 r. opłacał
składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Następnie w dniu 21 grudnia 1989 r.
przekazał gospodarstwo rolne następcy i z tego tytułu pobierał rentę rolniczą,
przyznaną decyzją ZUS w dniu 29 sierpnia 1989 r. w oparciu o przepisy ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i
członków ich rodzin (j.t. Dz.U. z 1989 r., Nr 24, poz. 133).
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca
nie posiada okresów ubezpieczenia wymaganych do przyznania prawa do
emerytury zarówno na podstawie art. 27, jak i art. 28 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z
2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.). W ocenie tego sądu nie zachodziły podstawy do
uzupełnienia stażu pracy poprzez zaliczenie okresów pracy w gospodarstwie
rolnym, gdyż zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy emerytalnej okresów tych nie
uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo
do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Sąd
Okręgowy przyjął, tak jak KRUS, że całość okresów pracy wnioskodawcy w
gospodarstwie rolnym uwzględniono do jego uprawnień do renty, a następnie
emerytury rolniczej. Ponadto sąd ten stwierdził, że prawo do renty rolniczej zostało
przyznane na podstawie art. 16 ustawy o ubezpieczeniu rolników, a z przepisu tego
wyraźnie wynika, że do przyznania renty niezbędne było posiadanie wymaganego
okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł J. K. Wyrok ten zaskarżył on
w całości twierdząc, że ustalając rentę KRUS zamiast 5 lat niesłusznie „zabrał” mu
23 lata pracy w gospodarstwie rolnym. Apelacja została oddalona. Sąd Apelacyjny
podtrzymał stanowisko sądu pierwszej instancji w kwestii niemożliwości zaliczenia
okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Zdaniem sądu drugiej instancji przy
ustalaniu prawa do renty rolniczej brano pod uwagę cały okres prowadzenia
gospodarstwa rolnego lub pracy w nim, przypadający po ukończeniu 16 lat życia.
3
W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że osobom, które otrzymały rolnicze
świadczenia emerytalno-rentowe nie mogą być uwzględnione okresy prowadzenia
gospodarstwa rolnego lub pracy w nim przy ubieganiu się o takie świadczenia na
podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego odmienne stanowisko oznaczałoby dopuszczenie do podwójnego
zaliczenia tych samych okresów, co pozostawałoby w sprzeczności z zasadą
wyrażoną w art. 10 ust. 3 ustawy emerytalnej. Sąd ten powołał w tym miejscu
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1997 r., II UR 2/97, OSNP 1997/24/497.
Sąd Apelacyjny uznał również, że nie zachodzą podstawy do negowania
zaświadczenia KRUS-u, w którym podano, iż do ustalenia renty rolniczej
wnioskodawcy uwzględniono cały okres prowadzenia i pracy w gospodarstwie
rolnym. Z powyższych względów apelacja została oddalona.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł ubezpieczony.
Zarzucił on naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię,
to jest art. 10 ust. 3 ustawy emerytalnej poprzez przyjęcie, że przepis wyłącza
możliwość uwzględnienia ubezpieczonemu, któremu uprzednio została przyznana
rolnicza renta inwalidzka, także okresów prowadzenia przez niego gospodarstwa
rolnego lub pracy w nim przekraczających okres wskazany w art. 16 ust. 4 ustawy z
dnia 14 grudnia1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin. Skarżący
podniósł, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne oraz potrzeba
wykładni przepisu budzącego poważne wątpliwości prawne.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnione podstawy.
Zasadnicze znaczenie w sprawie ma interpretacja przepisu art. 10 ust. 3
ustawy emerytalnej z 1998 roku. Stanowi on, że okresów, o których mowa w ust. 1 i
2, nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy
prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Z kolei art. 16 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników wymaga minimalnych okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub
pracy w nim do nabycia prawa do renty inwalidzkiej. W zależności od wieku okres
ten wynosi od 1 roku do 5 lat. W przypadku wnioskodawcy nabycie prawa do renty
było więc uzależnione od posiadania okresu 5 letniego.
4
Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 10 ust. 3 ustawy emerytalnej
uniemożliwia ponowne zaliczenie tych samych okresów prowadzenia
gospodarstwa rolnego, które zostały już wcześniej zaliczone do okresu, od którego
uzależnione było nabycie prawa do renty lub emerytury rolniczej.
Innym problemem jest natomiast dopuszczalność uwzględnienia okresów
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim, które nie zostały zaliczone do
okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty. Kwestia ta była
wcześniej przedmiotem różnych orzeczeń Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia
21 stycznia 1992 r. (II UK 24/91, OSNC 1992/6/110) Sąd Najwyższy uznał, iż art.
15 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin nie stanowi przeszkody w zaliczeniu do okresu zatrudnienia, w rozumieniu
tej ustawy, okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim przed
dniem 1 lipca 1997 r., w przypadku pobierania renty inwalidzkiej z ubezpieczenia
społecznego rolników indywidualnych. W innym wyroku, na który powołał się Sąd
Apelacyjny, stwierdzono iż osobom które otrzymały świadczenia emerytalno
rentowe na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz.
140) nie mogą być uwzględnione okresy prowadzenia lub pracy w gospodarstwie
rolnym, przy ubieganiu się o takie świadczenie z pracowniczego ubezpieczenia
społecznego (II UR 2/97, OSNP 1997/24/497). Podkreślenia wymaga, że oba te
orzeczenia zapadły w innym stanie prawnym i nie mogą być odnoszone
bezkrytycznie do spraw rozstrzyganych na gruncie przepisów ustawy emerytalnej
z 1998 roku. Obowiązujący wcześniej art. 15 ustawy emerytalnej z 1982 r. stanowił
bowiem, że okresów działalności objętej odrębnymi przepisami o ubezpieczeniu
społecznym lub zaopatrzeniu emerytalnym nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa
do świadczeń określonych w ustawie, jeżeli z tytułu tej działalności zostały
spełnione warunki do świadczeń na podstawie tych odrębnych przepisów. Należy
więc stwierdzić, że wcześniejszy przepis stanowił o niezaliczaniu okresów pracy
rolniczej, jeżeli z tytułu tej działalności przyznane zostało prawo do emerytury lub
renty rolniczej. Natomiast obowiązujący art. 10 ust. 3 stanowi o okresach, od
których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Porównanie treści powyższych przepisów
5
uzasadnia twierdzenie, że nastąpiła istotna zmiana. Można zakładać, że polega
ona na zawężeniu zakresu stażu rolniczego, który nie może być uwzględniony przy
ustalaniu prawa do emerytury.
Przedmiotowego problemu nie rozstrzyga wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
maja 2007 r., II UK 164/06. W sprawie tej wnioskodawcy zaliczono bowiem
wcześniej cały staż pracowniczy do nabycia prawa do emerytury w systemie
pracowniczym. Staż ten (21 lat i 7 miesięcy) został uzupełniony okresem
ubezpieczenia rolniczego. Nie było więc możliwe późniejsze uwzględnienie
jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia pracowniczego do uzupełnienia brakującego
do emerytury rolniczej okresu ubezpieczenia.
Kierując się zatem literalną wykładnią językową należy przyjąć, że nie
można uwzględnić tylko tych okresów, które zostały zaliczone do stażu
ubezpieczeniowego, od którego zależało nabycie prawa do świadczenia (emerytury
lub renty). W przypadku skarżącego było to 5 lat pracy rolniczej, zgodnie z art. 16
ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r., koniecznych do nabycia prawa do renty
inwalidzkiej. Nie jest wystarczające uznanie, że organ rentowy zaliczył cały okres
pracy rolniczej do ustalenia renty rolniczej. Zaświadczenie z KRUS-u nie może być
uznane za wystarczające, gdyż konieczne jest ustalenie jaki okres tej pracy
powinien być uwzględniony do nabycia prawa do renty wnioskodawcy, zgodnie z
obowiązującymi wówczas przepisami.
W związku z powyższym należało przyjąć, że art. 10 ust. 3 ustawy
emerytalnej z 1998 roku nie wyłącza możliwości uwzględnienia okresów pracy
rolniczej w stażu składkowym, które nie zostały zaliczone do nabycia prawa do
emerytury lub renty rolniczej. Rozstrzygnięcie to nie oznacza, że te same okresy
zaliczać można dwa razy do różnych świadczeń. Te okresy, które zostały
wnioskodawcy zaliczone do nabycia prawa do renty nie mogą bowiem zostać
zaliczone do okresu, od którego zależy nabycie prawa do emerytury pracowniczej.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
k.p.c., orzeczono jak w sentencji
wyroku.