Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 31/09
POSTANOWIENIE
Dnia 7 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Starostwu Powiatowemu w P.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2010 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 8 września 2009 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. Wydział Pracy, postanowieniem z dnia 8 września 2009
r. odrzucił skargę kasacyjną wniesioną przez pełnomocnika powódki M. G. od
wyroku tego Sądu z dnia 16 lutego 2009 r.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że pełnomocnik
powódki w dniu 23 maja 2009 r. wniósł skargę kasacyjną wraz z wnioskiem o
zwolnienie powódki od opłaty sądowej od wniesionej skargi. Postanowieniem z dnia
17 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił wniosek powódki o zwolnienie od
opłaty sądowej należnej od wniesionej skargi, a pismem z dnia 18 czerwca 2009 r.
wezwał pełnomocnika powódki do uzupełnienia braków formalnych skargi
2
kasacyjnej poprzez uiszczenie opłaty od skargi w wysokości 2.765 zł w terminie 7
dni od daty doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia skargi. Wezwanie to
doręczono pełnomocnikowi powódki w dniu 29 czerwca 2009 r., a termin do
uiszczenia opłaty od skargi upłynął w dniu 6 lipca 2009 r.
Wobec nieopłacenia wniesionej skargi kasacyjnej Sąd Okręgowy w W.
postanowił o jej odrzuceniu.
Adwokat N. O. – pełnomocnik powódki wniosła na powyższe postanowienie
zażalenie. Postanowieniu zarzuciła naruszenie przepisów postępowania – art. 3982
k.p.c. - przez niewłaściwe jego zastosowanie na skutek przyjęcia, że powódka była
zobowiązana do uiszczenia opłaty sadowej od skargi kasacyjnej, w następstwie
nieuzasadnionego oddalenia wniosku powódki o zwolnienie jej od opłaty sądowej
od skargi kasacyjnej. Jednocześnie zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego w
W. z dnia 17 czerwca 2009 r. w przedmiocie oddalenia wniosku powódki o
zwolnienie od kosztów sądowych jako wydane z naruszeniem art. 102 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez
niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że powódki nie sposób zaliczyć
do osób ubogich, art. 109 tej ustawy przez jego niezastosowanie poprzez
niezarządzenie dochodzenia w celu wyjaśnienia wątpliwości co do prawdziwości
oświadczenia powódki, jakie pojawiły się przy rozpatrywaniu wniosku o zwolnienie
od opłat oraz art. 233 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logicznego
rozumowania i doświadczenia życiowego ocenę złożonego przez powódkę
oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach.
W uzasadnieniu podniesiono, że powódka nie była w stanie ponieść kosztów
wniesionej skargi kasacyjnej, a oddalenie jej wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych było nieuzasadnione. Podkreślono, że powódka nie osiągała dochodów,
a źródłem jej utrzymania był zasiłek chorobowy, który zresztą miała otrzymywać
tylko do końca maja 2009 r. Podniesiono także, że powódka nie posiada żadnych
oszczędności, gdyż od momentu utraty pracy minęło już ponad półtora roku, więc
wszelkie ewentualne oszczędności wydała na zaspokojenie podstawowych potrzeb
życiowych w okresie pozostawania bez pracy. Ponadto zwrócono uwagę, że
powódka z uwagi na jej wiek oraz fakt przebywania na zwolnieniu lekarskim ma
problem ze znalezieniem pracy.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sprawy sprowadza się do kwestionowania w zażaleniu powódki
trafności rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego z dnia 17 czerwca 2009 r.
oddalającego wniosek powódki o zwolnienie od opłaty sądowej należnej od
wniesionej skargi. Wbrew stanowisku skarżącej Sąd Okręgowy wnikliwie ocenił
sytuację życiową powódki i doszedł do trafnego przekonania, że nie zachodzą
okoliczności do zastosowania art. 101 ust. 1 i 2 w związku z art. 102 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Zgodnie z art. 101 ust. 1 tej ustawy Sąd może zwolnić stronę od kosztów
sądowych w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów.
Art. 102 ust. 1 stanowi natomiast, że zwolnienia od kosztów sądowych może się
domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich
ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
W doktrynie (A. Górski, L. Walentynowicz, Koszty sądowe w sprawach
cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny, Oficyna, 2008) wskazano,
że niemożność poniesienia kosztów, w całości lub w części, musi mieć charakter
obiektywny, na który strona nie ma realnego wpływu. Jeżeli więc strona zdolna do
pracy nie wykorzystuje lub ogranicza swoje możliwości zarobkowe w sposób
nieuzasadniony albo fikcyjnie pozbywa się majątku, nie spełnia warunków
uzasadniających zwolnienie od kosztów (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia
4 września 1974 r., II CZ 167/74, OSP 1975, nr 7, poz. 176; z dnia 20 października
1980 r., II CZ 126/80, LEX nr 8272; z dnia 31 marca 1987 r., I CZ 26/87, OSNCP
1988, nr 7-8, poz. 103 oraz z dnia 4 lutego 2005 r., III SPP 11/05, OSNP 2005, nr
16, poz. 260). Zauważono także, że strona przygotowująca się do procesu
sądowego powinna być świadoma wydatków związanych z tym przedsięwzięciem,
stąd powinna się do niego przygotować przez poczynienie oszczędności i
ograniczenie innych wydatków, które nie są niezbędne (orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 24 lipca 1980 r., I CZ 99/80, LEX nr 8257; z dnia 24 września
1984 r., II CZ 104/84, LEX nr 8257; oraz z dnia 14 października 1983 r., I CZ
151/83, OSNCP 1984, nr 5, poz. 82 podobnie J. Brol, Z problematyki sądowego
4
zwalniania od kosztów w sprawach cywilnych, Pr.w Dział.2008.6.19). Sąd powinien
jednak rozważyć konkretne uwarunkowania w sposób powściągliwy i rozsądny.
Sąd Okręgowy uzasadniając postanowienie z dnia 17 czerwca 2009 r.
oddalające wniosek powódki o zwolnienie od opłaty sądowej trafnie wskazał, że z
uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia oraz szczególny charakter instytucji
zwolnienia od kosztów sądowych powódka powinna w pierwszej kolejności
poczynić stosowne oszczędności, a dopiero, gdyby okazały się one
niewystarczające, oczekiwać pomocy państwa w tym zakresie. Sąd podkreślił, że
powódka nie udowodniła, że nie posiada wystarczających środków na pokrycie
opłaty bez uszczerbku dla siebie i swojej rodziny. Trafnie zwrócono uwagę, że
powódka jest osobą doświadczoną zawodowo, która posiada dostateczne
umiejętności, aby uzyskać odpowiednie zatrudnienie, także poza jednostką
samorządu terytorialnego. Podkreślono także, że od początku sporu powódka jest
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika z wyboru co oznacza, że jest
w stanie ponieść koszty procesu dla ochrony swoich interesów. Oceniając
wiarygodność złożonego przez powódkę oświadczenia Sad wskazał ponadto, że
deklarowane koszty utrzymania powódki, bez codziennych wydatków na
pożywienie i ubranie, przewyższają jej miesięczne dochody deklarowane w
oświadczeniu. Zwrócił również uwagę, że powódka nie podała powodu, dla którego
jej mąż pozostający z nią w jednym gospodarstwie domowym nie pracuje.
Należy stwierdzić, że instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma
szczególny charakter i jest instrumentem gwarantującym dostęp do sądu osobom,
które obiektywnie nie są w stanie ponieść tych kosztów z uwagi na ich sytuacje
materialną. Podstawą oceny przez Sąd tej sytuacji jest oświadczenie składane
przez taką osobę obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania zgodnie z art. 102 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Oświadczenie to podlega
ocenie co do jego wiarygodności, przy czym zastosowanie znajdzie tu art. 233
k.p.c. W ocenie Sadu Najwyższego Sąd Okręgowy w W. nie uchybił dyrektywom
wynikającym z tego przepisu i poprawnie ocenił złożone oświadczenie,
uzasadniając szczegółowo swoje stanowisko.
5
Nieuzasadniony jest zarzut skarżącej dotyczący naruszenia art. 109 ustawy
o kosztach poprzez niezarządzenie dochodzenia w celu wyjaśnienia wątpliwości co
do prawdziwości oświadczenia powódki, jakie pojawiły się przy rozpatrywaniu
wniosku o zwolnienie od opłat. Zgodnie z art. 109 ust. 1 Sąd może zarządzić
stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń
strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego
strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej.
Po pierwsze należy zauważyć, że przepis ten statuuje stosowną kompetencje
Sądu, a nie obowiązek, po drugie zaś przesłanką ewentualnego dochodzenia jest
wystąpienie wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony
domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych. Tymczasem Sąd Okręgowy
rozpoznając wniosek o zwolnienie od kosztów uznał oświadczenie powódki za
niewiarygodne a podnoszone przez nią okoliczności za nieudowodnione. Takie
stwierdzenie nie jest tożsame z powzięciem wątpliwości w rozumieniu art. 109
ust. 1.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji postanowienia.