Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 238/09
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania R. S.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
z udziałem zainteresowanego: P. Ż.
o ubezpieczenie społeczne rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od postanowienia Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 24 lutego 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 29 czerwca 2007 r. oddalił odwołania R. S. od decyzji Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w B.: 1) z dnia 24 stycznia
2007 r., wydanej w stosunku do A. S., w której organ rentowy uchylił na podstawie
art. 154 § 1 w związku z art. 154 § 2 k.p.a. decyzję z dnia 22 maja 2006 r.
stwierdzającą ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w stosunku do R. S. od
2
1 kwietnia 1999 r. do 20 sierpnia 2003 r., 2) z dnia 2 marca 2007 r., wydaną w
stosunku do P. Ż., w której organ rentowy, na podstawie art. 156 § 1 w związku z
art. 157 § 1 i 2 k.p.a., stwierdził nieważność decyzji z dnia 28 lutego 2006 r. o
ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników R. S. – jako domownika rolnika – od 1
kwietnia 1999 r. do 20 sierpnia 2003 r., 3) z dnia 20 marca 2007 r., wydanej w
stosunku do P. Ż. i P. S., z powołaniem się na art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008
r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) w związku z art. 83 ust. 6 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74 ze zm.) i art. 4779
§ 2 k.p.c., uchylającej decyzję z dnia 24 stycznia 2007 r.
stwierdzającą nieważność decyzji z dnia 22 maja 2006 r., stwierdzającej
nieważność decyzji z dnia 28 lutego 2006 r. – wobec uznania odwołania od decyzji
z dnia 24 stycznia 2007 r. za zasadne, 4) z dnia 20 marca 2007 r., wydanej w
stosunku do P. S., z powołaniem się na art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników w związku z art. 83 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych i art. 4779
§ 2 k.p.c., uchylającej decyzję z dnia 28 listopada 2006 r.,
uchylającą decyzję z dnia 28 lutego 2006 r., stwierdzającą ustanie ubezpieczenia
społecznego rolników P. S. od 21 sierpnia 2003 r. do 17 października 2004 r. –
wobec uznania odwołania od decyzji z dnia 28 listopada 2006 r. za zasadne, 5) z
dnia 20 marca 2007 r., wydanej w stosunku do P. S., z powołaniem się na art. 52
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 83 ust. 6
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 4779
§ 2 k.p.c., uchylającej
decyzję z dnia 28 lutego 2006 r. o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników R.
S. od 21 sierpnia 2003 r. do 17 października 2004 r.
W odwołaniu od decyzji ad 1) ubezpieczony zarzucił jej nieważność, gdyż nie
została ona skierowana do niego, a ponadto na podstawie uchylonych tą decyzją
decyzji ubezpieczony nabył prawo do ubezpieczenia społecznego rolników. Przy
czym Sąd Okręgowy stwierdził, że istnieją wątpliwości czy odwołanie to nie dotyczy
decyzji z dnia 24 stycznia 2007 r. wydanej w stosunku do P. Ż., w której organ
rentowy uchylił na podstawie art. 154 § 1 w związku z art. 154 § 2 k.p.a. decyzję z
dnia 22 maja 2006 r. stwierdzającą ustanie ubezpieczenia społecznego rolników R.
S. od dnia 18 października 2004 r. W odwołaniu od decyzji ad 2) podniesiono, że
3
stwierdzono nieważność decyzji, która nie była decyzją ostateczną. W odwołaniu
od decyzji ad 3) skarżący wskazał, że nie oznaczono w niej sygnatury. W
odwołaniu od decyzji ad 4) ubezpieczony stwierdził, że zawieszenie postępowania
nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ponadto wydał ją
niewłaściwy organ – Oddział Regionalny w B., zamiast Placówki Terenowej w W. W
odwołaniu od decyzji ad 5) podniesiono, że w związku z jej treścią R. S. jest nadal
ubezpieczony na podstawie decyzji wydanej w stosunku do osoby zmarłej. We
wszystkich tych odwołaniach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonych
decyzji.
Sąd Okręgowy uznał odwołania od powyższych decyzji za nieuzasadnione,
bowiem wszystkie one (poza decyzją ad 2) wydane zostały na żądanie R. S.
Decyzja ad 1) była zgodna z prawem, bowiem na podstawie niej ani ubezpieczony,
ani A. S. nie nabyli żadnych praw, ani też ich nie utracili. Co do decyzji ad 2) Sąd
stwierdził, że - wbrew zarzutom odwołania - jest ona ostateczna, bowiem nie
zostało wniesione od niej odwołanie. Decyzja ad 3) wydana została dlatego, że
uchylona w niej decyzja była wydana z rażącym naruszeniem prawa, a brak
oznaczenia sygnatury w tej decyzji jej nie dyskwalifikuje. Natomiast decyzja ad 4)
ostała wydana dlatego, że uchylona nią decyzja zapadła pomimo braku
prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie toczącej się przed sądem a dotyczącego
decyzji z dnia 28 lutego 2006 r. Również decyzja ad 5) jest prawidłowa, bowiem
uchyliła decyzję wydaną z rażącym uchybieniem prawa.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych– w wyniku apelacji
ubezpieczonego - postanowieniem z dnia 24 lutego 2009 r. uchylił wyrok Sądu
pierwszej instancji i umorzył postępowanie.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd ten stwierdził, że, po pierwsze,
zaskarżenie określonej decyzji do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie stoi na
przeszkodzie temu, aby organ rentowy wydał decyzję uwzględniającą w całości lub
w części żądanie odwołującego się (art. 47713
k.p.c.). Po drugie, żądanie uchylenia
decyzji organu rentowego przez ten sąd nie znajduje oparcia w przepisach
Kodeksu postępowania cywilnego. W niniejszej sprawie istota sporu sprowadza się
do rozstrzygnięcia kwestii podlegania R. S. ubezpieczeniu społecznemu rolników
od 1 kwietnia 1999 r. do 20 sierpnia 2003 r., jako domownika u A. S., od 21 sierpnia
4
2003 r. do 17 kwietnia 2004 r., jako domownika u nieżyjącej obecnie W. S., od 18
października 2004 r. - u P. Ż. Ponadto organ rentowy w dniu 20 lipca 2007 r. wydał
decyzję niezawierającą już żadnych wad formalnych w kwestii ustania
ubezpieczenia społecznego rolników P. S. w wyżej wskazanych okresach, która
również została zaskarżona. Rozpatrzenie tego odwołania pozwoli na merytoryczne
rozstrzygnięcie sporu. Biorąc zatem także pod uwagę zasady ekonomii procesowej,
Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w związku z art. 355 k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
W skardze kasacyjnej od powyższego postanowienia, opartej na drugiej
podstawie kasacyjnej, ubezpieczony, powołując się na przepis art. 379 pkt 2 k.p.c.
w związku z art. 382 k.p.c. zarzucił nieważność postępowania apelacyjnego, z tego
powodu że pozwana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała
organu powołanego do jej reprezentowania przed Sądem drugiej instancji.
Skarżący uzasadnił ten zarzut tym, że na początku postępowania pozwany organ
rentowy reprezentował Oddział Regionalny Kasy w B., który występował „imieniem
podległej mu Placówki Terenowej w W”. Z początkiem roku 2008 r. Oddział ten
został zlikwidowany i w jego miejscu pozostała jedynie Placówka Terenowa w B.,
która powiadamiana była o terminach rozpraw w postępowaniu apelacyjnym. Nie
był o nich natomiast powiadamiany Oddział Regionalny w K., któremu podlega
teraz Placówka Terenowa w W. Ponadto nieważność postępowania polegać ma
także na tym, że w charakterze pełnomocnika procesowego organu rentowego w
postępowaniu apelacyjnym występował pełnomocnik, który tym pełnomocnikiem nie
mógł być, bowiem - wobec zlikwidowania Oddziału Regionalnego w B. - przed
Sądem Apelacyjnym nie mógł występować przedstawiciel Placówki Terenowej w B.
Zdolność sądową ma jedynie oddział regionalny KRUS, a nie jego placówka
terenowa, gdyż stosownie do § 28 pkt 3 ust. 13 Regulaminu organizacyjnego KRUS
do wyłącznych uprawnień oddziału należy reprezentowanie Kasy w postępowaniu
sądowym w sprawie z odwołań od jej decyzji. Oddział Regionalny w B. przestał
istnieć w dniu 6 września 2007 r., przekształcony został w Placówkę Terenową w
B., podległą Oddziałowi Regionalnemu w C.
Kolejny zarzut skargi dotyczy naruszenia art. 383 § 3 k.p.c. w związku z art.
355 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c. w
5
związku z art. 382 k.p.c. - poprzez niesłuszne przyjęcie, że zachodzi w niniejszej
sprawie podstawa do umorzenia postępowania, albowiem wydanie wyroku było
niedopuszczalne, przy braku jakiegokolwiek uzasadnienia tego stanowiska.
Ponadto, skoro Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja jest nieuzasadniona, to nie
mógł uchylić wyroku Sądu pierwszej instancji i umorzyć postępowania, bowiem
popadł w swojej argumentacji we wzajemną sprzeczność. Skarżący zarzucił też
naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c.
- poprzez wydanie wyroku wbrew stanowi rzeczy istniejącemu w chwili zamknięcia
rozprawy, „z którego wynikały zasadności odwołań” od wydanych decyzji, a
mianowicie (dosłowny cytat) „podnoszenie przez niego niedopuszczalności prawnej
stosowania przez pozwanego w trakcie toczenia się postępowania przed Sądem
Okręgowym przepisu art. 4779
§ 2 k.p.c., wydanie dwóch zaskarżonych decyzji
sprzecznie z art. 107 § 1 k.p.a., gdyż te nie zawierały sygnatury sprawy oraz w
dwóch przypadkach po wydaniu decyzji przez pozwanego, mimo złożenia od nich
odwołań przez pozwanego, działające przez obecnego pełnomocnika do dziś nie
nadali biegu sprawie”.
Skarżący powołał się także na zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. - poprzez
dokonanie oceny wiarygodności i mocy dowodowej bez wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału.
Z tych względów skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia,
zniesienia postępowania przez Sadem Apelacyjnym i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania temu Sądowi i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważeniu podlega najdalej idący zarzut
nieważności postępowania. W istocie zarzut ten sprowadza się do tego, że w
postępowaniu apelacyjnym strona pozwana nie miała organu powołanego do jej
reprezentowania oraz że pełnomocnik strony pozwanej nie był należycie
umocowany (art. 379 pkt 2 k.p.c.).
6
Zarzut ten nie ma usprawiedliwionych podstaw. Umknęło uwadze
skarżącego, że za stronę pozwaną w niniejszym postępowaniu Sąd Apelacyjny
uznał Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - a nie jednostkę
organizacyjną Kasy, co wynika wprost z treści wyroku. W postępowaniu w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kwalifikację strony i zdolność
sądową - stosownie do art. 47711
§ 1 k.p.c. w związku z art. 460 § 1 k.p.c. - mają
organy rentowe. Oddział regionalny Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
nie jest organem rentowym. Organem tym i podmiotem zdolności procesowej został
ustanowiony (w art. 476 § 4 k.p.c.) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego i takie jego usytuowanie w systemie ubezpieczenia społecznego
rolników, realizowanego zgodnie z art. 2. ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego, wynika z posiadania wyróżniającej podmiot będący organem
rentowym właściwości do wydawania decyzji w wymienionych w art. 476 § 2 k.p.c.
w sprawach ubezpieczeń społecznych. To nie jednostki organizacyjne Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, lecz - jak stanowi art. 36 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników - jej Prezes, będący centralnym organem
administracji rządowej (art. 2 ust. 2 tej ustawy), wydaje w zasadzie wszystkie
decyzje w sprawach podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia, a także
odnośnie do wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie, ustalenia
prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia i ich indywidualnego wymiaru,
zawieszenia prawa do świadczeń, zwrotu nienależnie pobranych świadczeń itp.
oraz - w sprawach spornych - wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie
zdrowotne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., II UK 336/07, LEX
nr 497699). Zatem twierdzenie skargi, że w postępowaniu przed Sądem
Apelacyjnym „pozwana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała
organu powołanego do jej reprezentowania" jest całkowicie chybione.
Odnosząc się natomiast do zarzutu nienależytej reprezentacji pozwanego,
wskazać należy, że zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, od decyzji w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1, a także w
przypadku niewydania decyzji, przysługuje odwołanie do sądu w terminach i na
zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o
7
postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Ustawa
o ubezpieczeniu społecznym rolników nie określa jednoznacznie, kto (jaka
jednostka organizacyjna Kasy) reprezentuje Prezesa KRUS w postępowaniu
sądowym. Kwestię tę reguluje art. 67 § 1 k.p.c., zgodnie z którym osoby prawne,
inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne mające zdolność sądową
dokonują czynności procesowych przez swoje organy albo przez osoby uprawnione
do działania w ich imieniu. O tym, kto może działać w imieniu Prezesa KRUS jako
pozwanego organu rentowego w procesie cywilnym (w postępowaniu odrębnym w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych), decydują przede wszystkim
przepisy ustrojowe - czyli ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników, regulująca
organizację Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, oraz akty wykonawcze
do tej ustawy.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników w art. 61 stanowi jedynie, że
w ramach KRUS wyodrębnia się: 1) centralę, 2) oddziały regionalne, 3) placówki
terenowe oraz 4) inne jednostki organizacyjne, a Minister właściwy do spraw
rozwoju wsi, w drodze zarządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Rolników, nadaje
Kasie statut, określając w nim wewnętrzną organizację Kasy. Aktualnie Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego działa na podstawie statutu, stanowiącego
załącznik do zarządzenia nr 10 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 maja
2008 r. w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
(Dziennik Urzędowy MRiRW Nr 10 poz. 12) oraz regulaminu organizacyjnego,
nadanego zarządzeniem nr 134 Prezesa KRUS z dnia 13 sierpnia 2008 r. w
sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (regulamin dostępny na stronach internetowych KRUS
www.krus.gov.pl). Akty te weszły w życie w trakcie postępowania apelacyjnego.
Uprzednio zaś obowiązywało zarządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 26
lipca 2005 r. w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (Dziennik Urzędowy MPS Nr 1, poz. 1), a następnie zarządzenie nr
27 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 września 2007 r. w sprawie nadania
statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dziennik Urzędowy MRiRW
Nr 25, poz. 36 ze zm.). Na podstawie tego ostatniego zarządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi zostały wydane zarządzenie nr 133 Prezesa Kasy
8
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 13 listopada 2007 r. oraz
zarządzenie Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nr 175 z dnia
13 grudnia 2007 r., obydwa - w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (również dostępne na stronach
internetowych KRUS www.krus.gov.pl).
Każdy kolejny statut Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego -
poczynając od zarządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 26 lipca 2005 r. -
przewidywał i przewiduje (w kolejnych wersjach § 2), że Prezes Kasy kieruje Kasą
przy pomocy - między innymi - dyrektorów oddziałów regionalnych oraz
kierowników placówek terenowych. Z kolei zadania, sposób tworzenia, zakres
działania oraz terytorialny zasięg działania, strukturę oddziału regionalnego i
podległych mu placówek terenowych regulował i reguluje obecnie § 5 statutu.
Według § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Polityki
Społecznej z 26 lipca 2005 r., jednostkami organizacyjnymi KRUS powołanymi do
bezpośredniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników były
oddziały regionalne i podległe im placówki terenowe. Prezes KRUS tworzył,
przekształcał i likwidował oddziały regionalne i placówki terenowe oraz określał ich
zakres działania i terytorialny zasięg działania. Zakres działania oraz terytorialny
zasięg działania każdego oddziału regionalnego i każdej placówki terenowej Prezes
Kasy określał w zarządzeniu o utworzeniu oddziału lub placówki. Strukturę oddziału
regionalnego i podległych mu placówek terenowych Prezes Kasy określał
indywidualnie dla każdego oddziału regionalnego w regulaminie organizacyjnym
oddziału.
Z kolei § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 5 września 2007 r. stanowił, że oddziały regionalne oraz
podlegające im placówki terenowe są jednostkami organizacyjnymi Kasy służącymi
do bezpośredniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników
oraz innych zadań powierzonych Kasie do realizacji na podstawie odrębnych
przepisów (ust. 1). Oddziały regionalne obejmują swoim zasięgiem działania obszar
poszczególnych województw (ust. 2). Siedzibami oddziałów regionalnych są miasta
będące siedzibą wojewody z wyjątkiem oddziałów regionalnych obejmujących
swoim zasięgiem działania obszary województw śląskiego, lubuskiego i
9
zachodniopomorskiego (ust. 3). Prezes Kasy tworzy, przekształca i znosi oddziały
regionalne i placówki terenowe w drodze zarządzenia (ust. 4). Organizację
wewnętrzną oraz szczegółowy zakres zadań poszczególnych oddziałów
regionalnych i placówek terenowych, a także terytorialny zasięg działania
poszczególnych placówek terenowych obejmujący obszar jednej lub większej liczby
gmin, Prezes Kasy określa w drodze zarządzenia (ust. 5). Jednocześnie § 5 ust. 6
statutu przewidywał, że Prezes Kasy może powierzyć wykonywanie niektórych
zadań, o których mowa w ust. 1, oddziałowi regionalnemu lub placówce terenowej
bez względu na ich właściwość terytorialną. Oznaczało to, że placówka terenowa,
w której obszarze właściwości znajdowało się gospodarstwo rolne albo miał miejsce
zamieszkania lub miejsce pobytu jego posiadacz, wcale nie musiała - zgodnie ze
swoją właściwością terytorialną - ani wydać w imieniu Prezesa KRUS decyzji, ani
reprezentować go w postępowaniu sądowym, ponieważ Prezes zawsze mógł
powierzyć innej placówce terenowej pewne zadania, nawet poza jej właściwością
terytorialną.
Wreszcie, § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 maja 2008 r. przewiduje, że oddziały regionalne oraz
podlegające im placówki terenowe są jednostkami organizacyjnymi Kasy służącymi
do bezpośredniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników
oraz innych zadań powierzonych Kasie do realizacji na podstawie odrębnych
przepisów (ust. 1). Oddziały regionalne obejmują swoim zasięgiem działania obszar
poszczególnych województw (ust. 2). Siedzibami oddziałów regionalnych są miasta
będące siedzibą wojewody z wyjątkiem oddziałów regionalnych obejmujących
swoim zasięgiem działania obszar województw zachodniopomorskiego, śląskiego i
lubuskiego (ust. 3). Prezes Kasy tworzy, przekształca i znosi oddziały regionalne i
placówki terenowe, w drodze zarządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady
Ubezpieczenia Społecznego Rolników (ust. 4). Prezes Kasy określa, w drodze
zarządzenia, organizację wewnętrzną oraz szczegółowy zakres zadań oddziałów
regionalnych i placówek terenowych, a także terytorialny zasięg działania placówek
terenowych obejmujących obszar jednej lub większej liczby gmin (ust. 5). Prezes
Kasy określa, w regulaminie organizacyjnym oddziału, strukturę organizacyjną
oddziału regionalnego i podległych mu placówek terenowych (ust. 6). Także w
10
obowiązującym statucie przewidziano, w § 5 ust. 7, że Prezes Kasy może
powierzyć wykonywanie niektórych zadań, o których mowa w ust. 1, oddziałowi
regionalnemu lub placówce terenowej bez względu na jej właściwość terytorialną.
W regulaminie organizacyjnym Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 133 Prezesa KRUS z 13 listopada 2007
r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie stwierdzono, między
innymi, że Kasą kieruje Prezes przy pomocy - między innymi - dyrektorów
oddziałów regionalnych i kierowników placówek terenowych, którzy są
odpowiedzialni wobec Prezesa za całość spraw objętych ich zakresem działania (§
5). Do kompetencji Prezesa należą w szczególności: podejmowanie decyzji w
sprawach - między innymi - ustalania obowiązku ubezpieczenia, obejmowania i
wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników oraz udzielanie pełnomocnictw
lub upoważnień do działania w jego imieniu (§ 6). Do zadań oddziału regionalnego
należy w szczególności reprezentowanie Kasy w postępowaniu sądowym
dotyczącym odwołań od wydawanych decyzji (§ 24 ust. 3 pkt 11). Prezes Kasy
może powierzyć niektórym placówkom terenowym wykonywanie zadań
przypisanych oddziałom regionalnym, w placówkach tych zadania poszczególnych
komórek określa § 24 (§ 26 ust. 6). Analogiczne regulacje dotyczące kompetencji
Prezesa Kasy oraz zadań oddziałów regionalnych i placówek terenowych zawierał
regulamin organizacyjny Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stanowiący
załącznik do zarządzenia nr 175 Prezesa KRUS z 13 grudnia 2007 r. w sprawie
nadania regulaminu organizacyjnego Kasie. Także ten regulamin przewidywał, że
do zadań oddziału regionalnego należy, między innymi, reprezentowanie Kasy w
postępowaniu sądowym dotyczącym odwołań od wydawanych decyzji (§ 24 ust. 3
pkt 11) oraz że Prezes Kasy może powierzyć niektórym placówkom terenowym
wykonywanie zadań przypisanych oddziałom regionalnym, w szczególności w
zakresie określonym w § 24, czyli także w zakresie reprezentowania go w
postępowaniu sądowym (§ 26 ust. 6). Zmiany w treści regulaminu nastąpiły
dopiero w związku z wprowadzeniem regulaminu organizacyjnego Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stanowiącego załącznik do zarządzenia nr
134 Prezesa KRUS z 13 sierpnia 2008 r. w sprawie nadania regulaminu
organizacyjnego Kasie, w którym przewidziano, że do kompetencji Prezesa Kasy
11
należy w szczególności udzielanie pełnomocnictw i upoważnień do działania w jego
imieniu, w tym do wydawania decyzji w zakresie ubezpieczenia społecznego
rolników (§ 6 ust. 2), do podstawowych zadań oddziału regionalnego należy,
między innymi, reprezentowanie Kasy w postępowaniu sądowym dotyczącym
odwołań od decyzji wydawanych przez Prezesa (§ 28 ust. 3 pkt 11) oraz że
pracownicy placówek terenowych wydają decyzje w ramach imiennych upoważnień
udzielonych im przez Prezesa (§ 30 ust. 6), nie przewidziano natomiast ogólnej
możliwości powierzenia przez Prezesa niektórym placówkom terenowym
wykonywania zadań przypisanych oddziałom regionalnym. Jednakże należy mieć
na uwadze treść § 2 ust. 1 zarządzenia nr 64 Prezesa KRUS z dnia 6 września
2007 r. w sprawie zmiany struktury organizacyjnej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (przekształcającego, między innymi, Oddział Regionalny w B. w
Placówkę Terenową w B.), z której wynika, że placówki terenowe wymienione w § 1
ust. 2 (w tym Placówka Terenowa w B.) realizują zadania, jakie realizowały będąc
oddziałami regionalnymi. Na podstawie tego przepisu Prezes KRUS powierzył
Placówce Terenowej w B. zadania, które dotąd wykonywał Oddział Regionalny w
B., a więc powierzył tej Placówce reprezentowanie Kasy w postępowaniach
sądowych dotyczących odwołań od decyzji wydawanych przez Prezesa. Z
przytoczonych powyżej przepisów (ustawy, statutów i regulaminów oraz ostatnio
przywołanego zarządzenia nr 64) wynika domniemanie prawidłowej reprezentacji
Prezesa KRUS w postępowaniu sądowym, jeżeli w sprawie występuje (działa)
istniejący oddział regionalny a następnie istniejąca placówka terenowa wymieniona
w § 1 ust. 2 zarządzenia nr 64 z dnia 6 września 2007 r., a więc jednostka
organizacyjna powstała w wyniku przekształcenia oddziału regionalnego w
placówkę terenową. Zatem pracownicy tej placówki - działając na podstawie
pełnomocnictwa procesowego udzielonego im w granicach art. 91 k.p.c. przez jej
kierownika - byli należycie ustanowieni.
Odnosząc się do pozostałych zarzutów wskazać przede wszystkim należy,
że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe nie
stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego, bowiem tylko w
wyjątkowych wypadkach kontrola sądowa decyzji organu rentowego
przeprowadzana jest przez pryzmat przepisów Kodeksu postępowania
12
administracyjnego. Zasadę posiłkowego stosowania Kodeksu postępowania
administracyjnego w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych wyrażono
w art. 180 k.p.a. Zgodnie z art. 180 § 1 k.p.a. w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych stosuje się przepisy Kodeksu, chyba że przepisy dotyczące
ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Jak
stanowi art. 181 k.p.a., organy odwoławcze właściwe w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych określają przepisy odrębne; do postępowania przed tymi
organami stosuje się odpowiednio przepis art. 180 § 1 k.p.a. Treść tego przepisu z
jednej strony oznacza przyznanie pierwszeństwa w sprawach z ubezpieczeń
społecznych przepisom szczególnym, z drugiej zaś wskazuje, że postępowanie
odwoławcze toczy się, poprzez zastosowanie art. 83 ust. 2. ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie
postępowania cywilnego. Jednoznacznie zatem wynika z przytoczonych regulacji,
że w wymienionych sprawach pierwszeństwo w zastosowaniu mają przepisy
szczególne, natomiast przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje
się wtedy, gdy określonej kwestii nie normują przepisy szczególne.
Przepis art. 1 k.p.c. zawiera definicję sprawy cywilnej, która jest sprawą
wynikającą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego
oraz z prawa pracy. W rozumieniu tego przepisu (formalnoprawnym znaczeniu)
sprawami cywilnymi są również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc
sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych (art. 4779
k.p.c.), do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy
ustaw szczególnych. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana
sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł
właściwych dla tej kategorii. Odwołanie pełni rolę pozwu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNAPiUS 1999, nr 16,
poz. 529 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006 r. I UK 314/05, OSNP 2007 nr
11-12, poz. 173). Jego zasadność ocenia się zatem na podstawie właściwych
przepisów prawa materialnego. Postępowanie sądowe, w tym w sprawach z
zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się zatem na wadach
wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji
administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania
13
administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Z
utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że sąd ubezpieczeń
społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie
wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu
odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (por. uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8, poz. 142, z dnia 27
listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz z dnia 21
września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985 nr 5-6, poz. 65), jako przedmiotu
odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania
cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. Podzielając to stanowisko, jak
i pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., II
UKN 356/01 (OSNAPiUS 2004 nr 3, poz. 52), wskazać należy, że w wypadkach
innych wad, wymienionych w art. 156 § 1 k.p.a. i w przepisach, do których odsyła
art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a., konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania
administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z
obrotu prawnego. Zgodnie z poglądem wyrażonym w przywołanym postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., będącym wyrazem ugruntowanego już
stanowiska w doktrynie i orzecznictwie, instytucja stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnej nie mieści się w pojęciu „odwołania" i nie podlega normie art. 83
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Naruszenie przepisów Kodeksu
postępowania administracyjnego nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez
sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, więc także w tym aspekcie przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego nie są przez ten sąd stosowane. W związku z tym
jest oczywiste, że wśród przewidzianych w art. 4779
§ 3 k.p.c., art. 47710
§ 2 k.p.c. i
art. 47714
k.p.c. sposobów rozpoznania odwołania przez sąd nie przewidziano
stwierdzania nieważności decyzji organu rentowego, nawet przy odpowiednim
stosowaniu art. 180 § 1 k.p.a. Postępowanie toczące się w trybie art. 158 k.p.a. jest
jednym z trybów pozaodwoławczych; nie jest kontynuacją rozpoznawania sprawy
będącej przedmiotem decyzji administracyjnej, lecz sprawą „w przedmiocie
stwierdzenia nieważności" tej decyzji, które - z mocy art. 16 § 1 zdanie drugie k.p.a.
- może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w tym Kodeksie lub w
ustawach szczególnych. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji
14
administracyjnej jest więc samodzielnym postępowaniem administracyjnym
ograniczającym się do ustalenia, czy decyzja dotknięta jest jedną z wad
wymienionych w art. 156 § 1 pkt 1-7 k.p.a. Rozstrzygnięcie kończące to
postępowanie następuje w drodze decyzji (art. 158 § 1 k.p.a.) podejmowanej przez
organ administracji publicznej (art. 156 § 1 k.p.a.), toteż orzekanie w tej kwestii
przez sąd powszechny byłoby naruszeniem kompetencji właściwego organu
administracji publicznej. Natomiast decyzja organu rentowego o tyle ma znaczenie,
że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot żądania (sporu) jest
określony treścią tej decyzji (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września 2000
r., II UKN 685/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz.121, w postanowieniu z dnia 13 maja
1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601).
Odwołania od wskazanych na wstępie decyzji zawierały zarzuty dotyczące
wad decyzji administracyjnych i powoływały się bądź na naruszenie art. 107 § 1
k.p.a., bądź na nieważność decyzji, natomiast nie podnosiły zarzutów
merytorycznych w kwestii podlegania R. S. ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Tylko w kontekście tych zarzutów należało dokonać oceny zasadności tych
odwołań. Błędnie natomiast przyjął Sąd Apelacyjny, iż żądanie uchylenia
powyższych decyzji, nieznajdujące oparcia w przepisach Kodeksu postępowania
cywilnego oraz wydanie ostatecznie przez organ rentowy w dniu 20 lipca 2007 r.
decyzji, niezawierającej już żadnych wad formalnych, w kwestii ustania
ubezpieczenia społecznego rolników R. S. od 1 kwietnia 1999 r. do 20 sierpnia
2003 r., jako domownika A. S., od 21 sierpnia 2003 r. do 17 kwietnia 2004 r., jako
domownika nieżyjącej obecnie W. S., od 18 października 2004 r., jako domownika
P. Ż., stanowi podstawę do umorzenia postępowania. W niniejszej sprawie nie miał
także zastosowania przepis art. 47713
k.p.c., gdyż przed rozstrzygnięciem sprawy
przez Sąd nie nastąpiła zmiana przez organ zaskarżonej decyzji – przez wydanie
decyzji uwzględniającej w całości lub części żądanie strony. Taką decyzja nie jest
przecież decyzja z dnia 20 lipca 2007 r. W tym zakresie uzasadniony jest zatem
zarzut naruszenia art. 386 § 3 k.p.c. w związku z art. 355 § 1 k.p.c.
Natomiast zupełnie natomiast niezrozumiały jest – w kontekście jego
uzasadnienia - zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. w
związku z art. 382 k.p.c. - poprzez wydanie wyroku wbrew stanowi rzeczy
15
istniejącemu w chwili zamknięcia rozprawy. Z kolei zarzut naruszenia art. 233
k.p.c. jest niedopuszczalny w postępowaniu kasacyjnym. Naruszenie tego przepisu
nie mieści się we wskazanych w przepisie art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach
kasacyjnych. Zgodnie bowiem z § 3 tego przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (por.
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2005 r., III CSK
13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76). Art. 3983
§ 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje
expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z
ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być
przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jednak
wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie przepis określa
kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po
myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.