Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 49/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko "S." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
o wynagrodzenie za gotowość do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 17 kwietnia 2009 r.,
oddala skargę i zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda
kwotę 1.350 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „S.”, w sprawie z
powództwa A. Z. o wynagrodzenie za gotowość do pracy, wniosła skargę kasacyjną
od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 17 kwietnia 2009 r.. Zaskarżonym
wyrokiem oddalano jej apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zasądzającego od
niej na rzecz powoda kwotę 11.000 zł z odsetkami tytułem wynagrodzenia za czas
pozostawania w gotowości do wykonywania pracy w okresie od 1 czerwca do 31
października 2007 r. (art. 81 § 1 k.p.) i oddalającego powództwo w pozostałej
części.
Według ustaleń Sądu Rejonowego, uznanych przez Sąd Okręgowy, powód
był zatrudniony u pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas określony
zawartej na okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2014 r. Umowa przewidywała
możliwość jej wypowiedzenia. Pozwana zatrudniała powoda przy wykonywaniu
usług porządkowych, które świadczyła na rzecz Cementowni C. SA na podstawie
zawartej z nią umowy. Umowa o świadczenie usług porządkowych przez pozwaną
na rzecz Cementowni została rozwiązana z dniem 31 maja 2007 r. Po tym dniu
usługi porządkowe na rzecz Cementowni świadczyło Miejskie Przedsiębiorstwo
Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w C. (dalej: „Przedsiębiorstwo”) przy pomocy
własnych pracowników. Pozwana zawiadomiła powoda, że od 1 czerwca 2007 r.
jest on pracownikiem tego Przedsiębiorstwa na podstawie art. 231
k.p. w związku z
przejęciem zakładu pracy przez nowego pracodawcę. Od tego dnia powód
codziennie przychodził do miejsca, w którym uprzednio wykonywał pracę jako
pracownik pozwanej. Nie był do niej dopuszczany, gdyż usługi porządkowe na
rzecz Cementowni świadczyło MPGK. To Przedsiębiorstwo zawarło z powodem
umowę o pracę od dnia 2 listopada 2007 r. na czas trwania niniejszego procesu.
Pozwana rozwiązała z powodem umowę o pracę za wypowiedzeniem, którego
okres upłynął 7 czerwca 2008 r.
W tym stanie faktycznym, według oceny prawnej Sądu Rejonowego, powód
był pracownikiem pozwanej do dnia 7 czerwca 2008 r., jako że nie nastąpiło
przejęcie zakładu pracy przez Przedsiębiorstwo, które zastąpiło pozwaną w
wykonywaniu usług na rzecz tego samego podmiotu, czyli Cementowni C. Prawo
3
do wynagrodzenia powód zachował do końca października 2007 r., gdyż tylko do
tego czasu wykazywał gotowość do wykonywania pracy u pozwanej (art. 81 § 1
k.p.). Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanej podzielając ten pogląd prawny.
Podkreślił, że nie doszło do przejęcia powoda przez Przedsiębiorstwo na podstawie
art. 231
k.p. zwłaszcza dlatego, że dysponowało ono własnymi pracownikami i
majątkiem niezbędnym do wykonywania usług sprzątania. Nie sposób przyjąć, że
każda zmiana usługodawcy określonej usługi powoduje przekształcenia
podmiotowe stosunku pracy. Poza tym zakres zadań powierzonych
Przedsiębiorstwu był szerszy niż zadania pozwanej, a sama tożsamość miejsca
wykonywania pracy jest wystarczającą przesłanką do uznania, że w sprawie
nastąpiła zmiana po stronie pracodawcy.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie art. 231
k.p. i art. 233
§ 1 k.p.c. Jej zdaniem powód i inni pracownicy zatrudnieni przez pozwaną przy
świadczeniu usług porządkowych na rzecz Cementowni, po przejęciu tych usług
przez Przedsiębiorstwo, stali się na podstawie art. 231
k.p jego pracownikami.
Podkreślono w skardze, że z uwagi na różnorodność zdarzeń gospodarczych, które
mogą być rozważane w kategorii „przejścia zakładu pracy lub jego części na
nowego pracodawcę”, w orzecznictwie nie ma w pełni jednolitych poglądów co do
stosowania art. 231
k.p. Ewolucja orzecznictwa wskazuje, że w ostatnich latach
podkreśla się, iż za przejęciem zakładu pracy lub jego części może przemawiać
zarówno przejęcie mienia i zadań dotychczasowego pracodawcy, jak i przejęcie
mienia lub tylko zadań. Powołano tu wyroki Sądu Najwyższego z 7 lutego 2007 r., I
PK 212/06, (OSNP 2008 nr 5-6, poz. 66), z 15 września 2006 r., I PK 75/06 (OSNP
2007 nr 17 – 18, poz. 250) oraz z 7 lutego 2008 r., II PK 160/07 (OSNP 2009 nr 7 –
8, poz. 97).
Zdaniem pozwanej w niniejszej sprawie doszło do przejścia zakładu pracy w
rozumieniu art. 231
k.p. między nią i jej następcą (Przedsiębiorstwem), który przejął
większość zadań wykonywanych przez pozwaną. Uważa ona, że skutek ten
nastąpił bez względu na to, czy doszło do przejęcia składników majątkowych
służących do sprzątania, gdyż usługi porządkowe świadczone są w tym samym
miejscu i na rzecz tego samego podmiotu. Dla potwierdzenia swojego stanowiska
skarżąca odwołała się do dwóch wyroków ETS: z dnia 19 maja 1992 r., C – 29/91
4
w sprawie Sophie Redmond Stichtung przeciwko Henricus Bartol i inni (ECR 1992,
s. I –3189) oraz z dnia 14 kwietnia 1994 r. C – 392/92 w sprawie Christel Schmidt
przeciwko Leihkasse der Früheren A Emter Bordesholm, Kiel und Cronshagen
(ECR 1994, s. I – 1311). Pozwana zwalcza także pogląd Sądu Okręgowego,
według którego przeciwko przejęciu przez Przedsiębiorstwo jej pracowników
przemawia fakt, iż dysponowało ono własnymi pracownikami i własnym sprzętem i
że wynika to z zasady swobody świadczenia usług w gospodarce rynkowej opartej
na konkurencji. Jej zdaniem ochrona miejsc pracy może być zasadnie
przeciwstawiana swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej, która może
być ograniczona w drodze ustawy ze względu na ważny interes publiczny (art. 22
Konstytucji). Odwoływanie się do posiadania własnych pracowników przez
przedsiębiorcę przyjmującego wykonywanie usługi jest w rozpoznawanej sprawie
szczególnie niewłaściwe, gdyż – według skarżącej – do jej wykonania
przedsiębiorca przejmujący zatrudniał osoby bezrobotne, korzystając do ich
wynagradzenia z funduszu publicznego.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. został uzasadniony twierdzeniem, że
oba Sądy nie przeprowadziły postępowania dowodowego umożliwiającego
prawidłowe ustalenie stanu faktycznego w sprawiew oparciu o wszechstronną
ocenę materiału dowodowego. Oparły się na stanie faktycznym ustalonym w innych
podobnych sprawach, przy czym pozwana zwracała uwagę na niekompletność tych
ustaleń.
Powód wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego. Podniósł w szczególności, że Przedsiębiorstwo, po przejęciu zadań
wykonywanych uprzednio przez pozwaną, wykonywała je przy użyciu własnego
mienia. Wynikało to wprost z umowy zawartej przez to Przedsiębiorstwo z
usługobiorcą przewidującej, że zabezpieczy ono we własnym zakresie sprzęt i
środki czystości w celu wykonania umowy, a usługę będzie wykonywało własnymi
pracownikami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Na początek trzeba zwrócić uwagę na
szczególny rodzaj przejęcia zakładu pracy lub jego części, z którym mamy do
5
czynienia w rozpoznawanej sprawie. W sytuacji typowej występują dwa podmioty:
pracodawca przekazujący zakład pracy i pracodawca, który go przejmuje. Tylko
one określają zakres przedmiotowy przejęcia, a za tym idzie sprawa przejęcia
pracowników zatrudnionych w przejętym zakładzie lub jego części. Natomiast w
sprawie tego rodzaju, jak tu rozpatrywana, bezpośrednie współdziałanie
pracodawcy przejmującego z przekazującym nie jest koniecznym warunkiem do
stwierdzenia przejęcia zakładu pracy lub jego części w rozumieniu art. 231
k.p. Nie
muszą oni zawierać ze sobą umowy ani wspólnie podejmować innych czynności,
aby mogło dojść do omawianego przejęcia. O tym, kto będzie następnym
usługodawcą, decyduje zlecający usługę, czyli w rozpoznawanej sprawie
Cementownia. Od treści umów zawartych przez zleceniodawcę z obydwoma
wykonawcami zlecenia (usługi) oraz od ich faktycznej realizacji zależy ocena, czy
nowy wykonawca staje się pracodawcą przejmującym zakład pracy lub jego część
w rozumieniu art. 231
k.p. Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że ani umowy
zawarte przez zleceniodawcę z obydwoma wykonawcami, nie mogą znieść
skutków działania art. 231
k.p., jeżeli są spełnione określone w tym przepisie
przesłanki przejęcia zakładu pracy lub jego części. Umowy zawarte przez
zleceniodawcę z poprzednim i następnym wykonawcą usługi mają jednak istotny
wpływ na stosowanie art. 231
k.p., gdyż określają one zakres zadań i składniki
majątkowe przyjmowanych przez nowego wykonawcę. Te zaś dwa czynniki –
zakres zadań i składniki majątkowe służące ich wykonaniu – determinują ocenę,
czy doszło do przejścia zakładu pracy lub jego części na podmiot dokonujący
przejęcia, czyli czy na podstawie art. 231
k.p. stał się on nowym pracodawcą dla
pracowników zatrudnionych przez podmiot uprzednio wykonujący te usługi. Tego
rodzaju przejścia zakładu pracy, związanego z działaniem trzech podmiotów,
dotyczy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2008 r., II PK 18/08 (OSNP
2010 nr 3 – 4, poz. 40). Przyjęto w nim, że przejście zakładu pracy ze skutkiem
określonym w art. 231
k.p. następuje także, gdy nowy pracodawca przejmuje
zadania i składniki majątkowe zakładu dotychczasowego pracodawcy na podstawie
umowy z podmiotem trzecim, do którego należało dysponowanie tymi zadaniami i
składnikami.
6
Tak więc w końcowym rezultacie, kwestia przejścia zakładu pracy lub jego
części na nowego pracodawcę w wyniku współdziałania trzech podmiotów nie
różni się w sposób istotny od tego przejścia w następstwie działania tylko dwóch
podmiotów: przekazującego i przejmującego. W sytuacjach złożonych,
dotyczących zwłaszcza przejęcia części zakładu pracy, musi być dokonana
całościowa analiza ustalonego stanu faktycznego, zarówno w odniesieniu do
przyjętych zadań, jak i składników majątkowych.
W rozpoznawanej sprawie nowy usługodawca zobowiązał się do
wykonywania usługi sprzątania w szerszym zakresie niż jego poprzednik (strona
pozwana). Ta okoliczność nie jest przeszkodą do uznania, że mógłby on stać się
następcą pozwanej jako nowy pracodawca na podstawie art. 231
k.p. Przyjęte
zadania nie muszą być dokładnie takie same, co wykonywane uprzednio.
Wprowadzenie takiego wymogu praktycznie przekreśliłoby znaczenie przepisu art.
231
k.p. i było sprzeczne z celem tej regulacji. Poszczególne sytuacje mogą się
różnić, i to znacznie, ale należy kierować się wytyczną, że chodzi tu o zadania
zbliżone co do rodzaju i funkcji.
Przyczyną oddalenia skargi kasacyjnej było nieprzejęcie przez nowego
wykonawcę usług składników majątkowych, przy pomocy których była ona
uprzednio wykonywana. Do stosowania art. 231
k.p. w takiej sytuacji, jak w
rozpoznawanej sprawie, niezbędne jest przejęcie przez nowego wykonawcę usługi
istotnych składników majątkowych używanych przez poprzedniego jej wykonawcę.
Pogląd o konieczności przejęcia nie tylko zadań, ale także istotnych
składników majątkowych służących ich wykonaniu w razie zmiany wykonawcy
usługi, jest ugruntowany w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,
wydanym na podstawie art. 1 obecnie obowiązującej dyrektywy Rady 2001/23 z
dnia 21 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia
przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. Urz. WE L
82 dnia 22 marca 2001 r., s. 16 – Dz. Urz. UE – sp. 05, t. 4, s. 98), jak i na
podstawie poprzedniej dyrektywy 77/187 o tym samym tytule. Należy w tym
zakresie powołać wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r., C – 172/99 w sprawie z
powództwa Oy Liikenne Ab (ECR 2001, s. I – 745), w którym przyjęto, że dyrektywa
7
77/187 może mieć zastosowanie w przypadku przejęcia obsługi lokalnych
przewozów autobusowych na podstawie przetargu, ale nie stosuje się jej, jeżeli
nowy przewoźnik nie przejął znaczących składników majątkowych od poprzednika.
Podobnie w wyroku z dnia 20 listopada 2003 r., C – 340/01 w sprawie z powództwa
Carlito Abler i in. (ECR 2003, s. I – 14023) Trybunał stwierdził, że art. 1 dyrektywy
77/187 ma zastosowanie, gdy szpital zleca przygotowanie posiłków nowemu
wykonawcy, jeżeli używa on istotnych składników majątkowych używanych przez
poprzednika. Ta linia orzecznictwa została podtrzymana w wyroku z dnia 15
grudnia 2005 r., w sprawach połączonych C – 232/04 i C – 233/04 z powództwa
Nurten Güney – Görres i Gul Demir (ECR 2005, s. I – 11237) którego treść łatwo
może być źle zrozumiana, jeżeli nie zna się jego uzasadnienia. Trybunał stwierdził
w nim, że art. 1 doktryny 2001/23 należy interpretować w taki sposób, że przy
stosowaniu tego przepisu do oceny przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu w
sytuacji ponownego udzielenia zamówienia oraz w ramach całościowej oceny,
stwierdzenie, że przejęcie składników przedsiębiorstwa nastąpiło w celu
samodzielnego gospodarczego wykorzystania, nie stanowi warunku koniecznego
dla stwierdzenia, że nowy wykonawca przejął te składniki od wykonawcy
pierwotnego. W tej sprawie nie było przedmiotem pytania Sądu Pracy w
Düsseldorfie, ani rozważań Trybunału, czy w ogóle przejęcie mienia jest
warunkiem przejęcia zakładu pracy od poprzedniego wykonawcy usługi. Chodziło
w niej o zakres dysponowania mieniem przejętym przez kolejnego wykonawcę
usługi (dotyczyło to urządzeń służących do kontroli pasażerów na lotnisku). Nie
miał on możliwości wykorzystania przejętego mienia dla wybranych przez siebie
celów i osiągnięcia dodatkowych korzyści, a jego konserwacji dokonywał
zleceniodawca. Należy więc rozumieć omawiany wyrok nie w ten sposób, że
przejęcie mienia nie stanowi warunku koniecznego do przejęcia zakładu pracy na
nowego pracodawcę, lecz że do nastąpienia tego skutku nie jest wymagane, aby to
przejęcie polegało na uzyskaniu możliwości samodzielnego korzystania z niego.
Odmienny pogląd odnośnie do warunku przejęcia mienia wypowiedział
Trybunał w powołanym w skardze kasacyjnej wyroku z dnia 14 kwietnia 1994 r., C
– 392/92 w sprawie z powództwa Christel Schmidt. Stwierdził, że zgodnie z art. 1
ust. 1 dyrektywy 77/187 sytuacja, w której przedsiębiorca powierza innemu
8
przedsiębiorcy, w drodze umowy, odpowiedzialność za wykonywanie prac
związanych ze sprzątaniem realizowanych wcześniej bezpośrednio, jest objęta
stosowaniem dyrektywy, nawet jeśli prace te były wykonywane przed
przeniesieniem przez jednego pracownika. Z uzasadnienia wynika, że przejęcie
określonych składników mienia nie jest w takiej sytuacji konieczne, bo bez niego i
tak nie ma wątpliwości, że nastąpił transfer określonego zadania, zaś stosowanie
dyrektywy jest uzasadnione jej funkcją ochronną. Trzeba jednak zauważyć, że
wyrok ten odnosi się do innej sytuacji niż w rozpoznawanej sprawie. Dotyczy on
wprawdzie także sprzątania, ale chodzi w nim o przejście części zakładu pracy w
następstwie działania tylko dwóch podmiotów: przekazującego część własnej
działalności ubocznej i przejmującego ją.
Te rozważania prowadzą do wniosku, że przepis art. 231
k.p. ma
zastosowanie w razie zmiany przez przedsiębiorcę wykonawcy usługi, jeżeli nowy
wykonawca przejmuje istotne składniki mienia związane z wykonywaniem tej usługi
przez jego poprzednika.
Także bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten
określa sposób oceny przez sąd wiarygodności i mocy dowodów, a więc zarzut
jego naruszenia nie może być wykazywany – tak jak w skardze kasacyjnej – przy
pomocy twierdzeń o niepełnym przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Z tych względów na podstawie art. 39814
i art. 98 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.