Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 221/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. Ż.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ustalenie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 maja 2009 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej podlegania
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej po dniu 8 maja 2008 r. i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
2. w pozostałej części skargę kasacyjną oddala.
Uzasadnienie
2
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 11 sierpnia 2008 r. wydaną
na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) stwierdził, że W. Ż.
podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i
wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w
okresach od 12 lutego 2000 r. do 16 czerwca 2002 r., od 1 grudnia 2002 r. do 9
marca 2003 r. oraz od 1 września 2004 r. do nadal.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z dnia
5 lutego 2009 r. oddalił odwołanie, mając na uwadze następujące ustalenia
faktyczne: w dniu 24 sierpnia 1999 r. wnioskodawca został zarejestrowany w
Powiatowym Urzędzie Pracy w S. po zakończeniu prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie transportu osobowego Taxi. Od następnego dnia
przyznano mu prawo do zasiłku przedemerytalnego. W dniu 12 lutego 2000 r.
wnioskodawca zgłosił podjęcie działalności gospodarczej - transport osobowy Taxi.
Wnioskodawca posiada zezwolenie z dnia 7 lutego 2000 r. na wykonywanie
krajowego zarobkowego przewozu osób taksówką osobową na obszarze miasta S.
na czas nieoznaczony oraz licencję z dnia 10 grudnia 2003 r. na wykonywanie
transportu drogowego taksówką na obszarze miasta S., ważną do dnia 31 grudnia
2018 r. Działalności tej nie wyrejestrował. Od dnia 1 lipca 2000 r. wypłata zasiłku
przedemerytalnego W.Ż. została zawieszona ze względu na zmianę przepisów
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
wykluczającą możliwość pobierania zasiłku i prowadzenia działalności
pozarolniczej. W okresie od 17 czerwca 2002 r. do 30 listopada 2002 r.
wnioskodawca był zatrudniony w A. w S. Za powyższy okres wykazywana była
podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości najniższego
wynagrodzenia. W okresie od 10 marca 2003 r. do 30 maja 2008 r. pracował w
firmie M. – E.K. w W. Za okres od 10 marca 2003 r. do 31.08.2004 r. E. K.
wykazała minimalną podstawę wymiaru składek. Od września do grudnia 2004 r.,
za styczeń i luty 2005 r. oraz za lipiec 2007 r. E. K. wykazała przerwy w opłacaniu
składek - urlop bezpłatny. W pozostałych miesiącach podstawa wymiaru składek
była niższa od najniższego wynagrodzenia. Od dnia 8 maja 2008 r. wnioskodawca
3
nabył prawo do emerytury. W latach 2000-2007 wnioskodawca zgłosił Urzędowi
Skarbowemu w S. przychody z tytułu stosunku pracy i z tytułu działalności
gospodarczej. Te ostatnie przychody kształtowały się: w 2000 r. - 2.683 zł, 2001 r. -
18.196 zł, 2002 r. - 4.324 zł, 2003 r. - 4.897 zł, 2004 r. - 6.373,50 zł, 2005 r. - 7.464
zł, 2006 r. - 8.778,50 zł, 2007 r. - 12.253 zł.
Analizując zgromadzony materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał, iż brak
jest podstaw aby przyjąć, iż wnioskodawca od 2002 r. nie prowadził działalności
gospodarczej. Z jednej strony wnioskodawca za pomocą zeznań świadków […]
udowadniał, iż zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej od 2002 r., z
drugiej - wykazywał przychody z działalności gospodarczej, by - jak twierdził -
zachować licencję. Za nieprzekonujące Sąd pierwszej instancji uznał twierdzenia
W. Ż., iż gdyby nie odprowadzał podatku, to utraciłby licencję na wykonywanie
transportu. Zezwolenie wnioskodawcy nr 2/2000 zostało bowiem wydane na czas
nieoznaczony, zaś licencja 24/2003 ważna jest do 31 grudnia 2018 r. Sąd
Okręgowy uznał, iż wprawdzie świadkowie zeznali, iż od 2002 r. nie widzieli
wnioskodawcy na postoju, to jednak nie wyklucza to, że mógł on zabierać
pasażerów z innych miejsc poza postojem. Mając zaś na względzie, iż do chwili
obecnej wnioskodawca nie wykreślił z ewidencji działalności gospodarczej, w tym
czasie nie chorował, nie przebywał w szpitalu, oraz deklarował przychody z
prowadzonej działalności gospodarczej do opodatkowania, zatem od 12 lutego
2000 r. do nadal nieprzerwanie prowadzi usługi transportowe. W związku z
powyższym stwierdził, iż zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem, ale jedynie do
daty przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury, bowiem po dniu 8 maja 2008 r.
wnioskodawca podlegał dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł W. Ż.
Wyrokiem z dnia 6 maja 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji, iż wobec nie wykazania przez wnioskodawcę, iż w spornych okresach
miało miejsce rzeczywiste zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej
przy braku wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej, przyjąć
należało, iż w tym czasie prowadził działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegał
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Należy bowiem zauważyć, iż
4
zawieszenie bądź wyrejestrowanie działalności gospodarczej jest stanem
faktycznym, a nie prawnym, albowiem ani przepisy ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ani ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych nie przewidują takiego stanu. Instytucję
zawieszenia działalności gospodarczej wprowadzono dopiero od 20 września 2008
r. w związku ze zmianą przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej
wskutek wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej oraz zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 888), co jednakże nie wpływa na sytuację prawną
wnioskodawcy wynikającą z zaskarżonej decyzji. Analizując zgromadzony materiał
dowodowy Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, iż brak było
przekonujących dowodów, iż wnioskodawca w spornym okresie faktycznie nie
prowadził działalności gospodarczej. Do połowy czerwca 2002 r. wykazywał w
księdze przychodów i rozchodów zdarzenia gospodarcze, co - w ocenie Sądu
Apelacyjnego - jednoznacznie potwierdza, iż wykonywał czynności w ramach
zarejestrowanej działalności gospodarczej. Także w kwestionariuszu wypełnionym
przy ubieganiu się o pracę w firmie M. wnioskodawca opisując przebieg
dotychczasowego zatrudnienia zaznaczył, iż działalność gospodarczą prowadził do
17 czerwca 2002 r. O ile skarżący ostatecznie nie kwestionował objęcia go
ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej od
dnia 12 lutego 2000 r. do 16 czerwca 2002 r., to nie można przyjąć - jak wywodzi
apelujący - że w pozostałych okresach objętych zaskarżoną decyzją zaniechał
wykonywania czynności usługowych taksówką. Wprawdzie słuchani w sprawie
świadkowie wskazywali, iż nie widzieli wnioskodawcy na postoju taksówek, czy też
poruszającego się oznakowanym emblematami taksówki pojazdem na terenie S.,
lecz biorąc pod uwagę fakt, że świadkowie przyznali, iż możliwe było zabieranie
pasażerów z innych miejsc niż postój taksówek, jak również wykonywanie usług w
porach nocnych lub dziennych, to możliwe jest uznanie, iż ich twierdzenia nie mogą
być przesądzające w sprawie. Nie można bowiem pominąć okoliczności, iż za
sporne okresy W. Ż. odprowadzał podatek z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej. Jednocześnie za nieprzekonujące należało uznać jego wyjaśnienia,
że kwoty „takie zmyślił" dla potrzeb utrzymania uprawnień licencyjnych, skoro
5
kwestia uiszczania podatku nie wpływała w żadnej mierze na zachowanie licencji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie bez znaczenia prawnego była okoliczność, iż
wnioskodawca posiadając zezwolenie na wykonywanie zarobkowego przewozu
osób taksówką na czas nieokreślony, mimo tego ubiegał się o kolejną licencję, przy
czym miało to miejsce w czasie, gdy stanowczo twierdził, iż zaprzestał prowadzenia
działalności gospodarczej w tym zakresie. Racjonalność takiego zachowania w
świetle wyjaśnień wnioskodawcy budzi poważne wątpliwości. Biorąc pod uwagę
fakt, iż wnioskodawca w tym czasie podjął zatrudnienie w firmie M., a z umowy
sporządzonej z pracodawcą wynikało, iż wyraził zgodę na używanie własnego
samochodu osobowego w jazdach lokalnych oraz zamiejscowych w związku z
działalnością gospodarczą pracodawcy podzielić należało stanowisko Sądu
Okręgowego, iż wykonywał na rzecz tej firmy działalność transportową. W
konsekwencji oznacza to, że W. Ż. zobowiązany był do uregulowania należnych
składek ubezpieczeniowych wraz z odsetkami. Organ prawidłowo wyliczył
wysokość zobowiązania z powyższego tytułu opierając się na treści art. 18 i art. 20
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 53 ust. 2 ustawy o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, jak również art. 104 ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Na powyższe orzeczenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczony wniósł skargę
kasacyjną powołując się na naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: - art. 13
pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz.887 ze zm.), poprzez błędną jego wykładnię, iż wpis do
ewidencji działalności gospodarczej oraz zgłoszenie do urzędu skarbowego,
wskazuje na prowadzenie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej, a co za
tym idzie w myśl art. 13 pkt 4 powołanej ustawy winien podlegać obowiązkowemu
ubezpieczeniu społecznemu, co miało istotny wpływ na treść wyroku, bowiem wpis
do ewidencji, jak również fakt niewyrejestrowania działalności z urzędu
skarbowego, nie może stanowić o tym, iż wnioskodawca faktycznie prowadził
działalność gospodarczą; - art. 23 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie przez Sąd, iż W. Ż.
zobowiązany jest do uiszczenia odsetek od należnych składek na ubezpieczenie,
pomimo tego, iż zwłoka w uiszczeniu składek mogła jedynie być spowodowana
6
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który posiadając wiedzę na temat wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej W. Ż., nie wystąpił wcześniej o zapłatę
składek, a nadto wbrew art. 9 k.p.a. nie pouczył wnioskodawcę o obowiązku
uiszczania tychże składek z uwagi na zgłoszenie działalności gospodarczej, co
miało istotny wpływ na treść orzeczenia, bowiem jeśli wnioskodawca miał
obowiązek uiszczania tych składek, to brak informacji (naruszenie art. 9 k.p.a.) i
zwłoka organu rentowego w podjęciu decyzji (naruszenie zasady szybkości
postępowania, art. 12 k.p.a.), nie powinna skutkować negatywnymi skutkami dla W.
Ż. i powodować obciążaniem go odsetkami za zwłokę. Ponadto powołał naruszenia
przepisów postępowania, tj.: - art. 316 § 1 k.p.c. i art. 47714
§ 2 k.p.c., a
polegającego na nieuwzględnieniu odwołania wnioskodawcy w części, mimo
przyjęcia przez Sąd, iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest zgodna z
prawem, ale jedynie do daty przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury, co
miało istotny wpływ na treść orzeczenia, gdyż po 8 maja 2008 r. wnioskodawca nie
podlegał już obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, a co za tym idzie Sąd
winien uwzględnić odwołanie W. Ż. w tej części i zmienić zaskarżoną decyzję w ten
sposób, że obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym trwał do 8 maja
2008 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania – wbrew twierdzeniom skargi
kasacyjnej – nie doszło do naruszenia prawa w związku z niewłaściwym
zastosowaniem art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skoro
przepis ten nie budzi wątpliwości, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu od dnia
rozpoczęcia wykonywania takiej działalności i ubezpieczenie to trwa do dnia
zaprzestania jej wykonywania. Nie kwestionując poglądu wyrażonego w
orzecznictwie sądowym, że obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność – w tym działalność gospodarczą - wynika z faktycznego
prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności
gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne
zaprzestanie tej działalności, przy czym kwestie związane z formalnym
zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności
7
mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej, i nie przesądzają one same w
sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego - stwierdzić należy, iż
faktyczne zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej może skutkować
uchyleniem obowiązku ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005/13/198 oraz wyrok z dnia 14
września 2007r. , III UK 35/07, niepublikowany, a także wyrok z dnia 12 listopada
2007 r., I UK 147/07, niepublikowany). Niemniej jednak oceniając niniejszą sprawę
należy podzielić stanowisko Sądu drugiej instancji – że poczynione ustalenia nie
dają podstaw do twierdzenia, iż skarżący zaprzestał prowadzenia takiej działalności
w okresach przez siebie wskazanych. W istocie więc, mimo podniesionego w
skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia prawa materialnego, skarga ta kwestionuje
wyłącznie ustalenia faktyczne Sądu drugiej instancji, sprowadzające się do
przesądzenia, że ubezpieczony pomimo istnienia obligatoryjnego obowiązku
ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i odprowadzania z
tego tytułu należnych składek, powyższych obowiązków nie spełniał. Przy czym
skarżący nie był wstanie dowieść okoliczności, iż zaprzestał prowadzenia takiej
działalności, w ręcz przeciwnie jego zachowanie w spornym okresie dowodziło
słuszności podjętej decyzji organu rentowego z dnia 11 sierpnia 2008 r., a
podnoszone przez niego argumenty w jego ocenie świadczące o faktycznym
zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej nie miały jakiegokolwiek
racjonalnego uzasadnienia prawnego, gospodarczego, czy też zgodnego z
zasadami „doświadczenia życiowego” bądź „zdrowego rozsądku”. Biorąc pod
uwagę powyższe okoliczności oraz mając na względzie fakt, że uzasadnienie
podstaw skargi nie zwiera w tym zakresie zarzutu naruszenia przepisów procedury
cywilnej stwierdzić należy, że skład orzekający Sądu Najwyższego jest związany
stanem faktycznym niniejszej sprawy, będącym podstawą wydania zaskarżonego
wyroku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie jest kwestionowany pogląd, iż w
przypadku, gdy skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, bądź gdy zarzut taki okaże się nieuzasadniony, Sąd Najwyższy jest
związany stanem faktycznym sprawy stanowiącym podstawę wydania
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Stanowisko takie zawierają między
innymi wyroki z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 6/96 oraz II UKN 9/96 (OSNAPiUS
8
1997/11/199 i 201) a także z dnia 12 października 1999 r., II UKN 140/99
(OSNAPiUS 2001/1/28 – notka i orzecznictwo tam wskazane). W tym miejscu
wskazać należy, że z treści art. 1 k.p.c. wynika jasno, iż przedmiotem sądowego
postępowania cywilnego mogą być jedynie sprawy cywilne. Za takie uznaje się
sprawy wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i
opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń
społecznych oraz inne, do których przepisy kodeksu cywilnego stosuje się z mocy
ustaw szczególnych. Tym samym zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia
art. 9 i 12 kodeksu postępowania administracyjnego przez Sąd Apelacyjny przy
wydawaniu zaskarżonego wyroku jest całkowicie chybiony, albowiem przepisy ko-
deksu postępowania administracyjnego nie miały w ogóle zastosowania, w sprawie
której wyrok ten dotyczy.
Mając na uwadze, że Sąd Apelacyjny pomimo prawidłowego ustalenia, iż
zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem, ale jedynie do daty przyznania
wnioskodawcy prawa do emerytury - bowiem po dniu 8 maja 2008 r. wnioskodawca
podlegał dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, nie rozstrzygnął o tym w
sentencji wyroku oddalając w całości apelację - zasadna jest część skargi
kasacyjnej, w której ubezpieczony wskazał naruszenie przepisów postępowania art.
316 § 1 k.p.c. i art. 47714
§ 2 k.p.c., polegające na nieuwzględnieniu odwołania
wnioskodawcy w części, mimo przyjęcia wskazanego wyżej ustalenia o
dobrowolnym podleganiu ubezpieczeniom społecznym po dniu 8 maja 2008 r.
Dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej podlegania
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej po
dniu 8 maja 2008 r. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu od
ponownego rozpoznania na podstawie art. 38915
§ 1 k.p.c. W pozostałej części
skargę kasacyjną oddalił na podstawie art. 39814
k.p.c.