Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 213/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku G. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego […]
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 lutego 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 2 i sprawę w tym zakresie
przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 5 lutego 2009 r., w punkcie I i II oddalił apelacje G. B. oraz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 27 marca 2008 r., zmieniającego decyzje
organu rentowego z dnia 24 stycznia 2005 r., z dnia 13 lipca 2007 r. i z dnia 16
października 2007 r., w ten sposób, że stwierdził, iż G. B. jako jedyny członek
zarządu Spółki z o.o. „B." nie odpowiada za zobowiązania Spółki z tytułu składek
na ubezpieczenie zdrowotne za miesiące: grudzień 1999 r., od maja 2000 do lipca
2000 r., od października 2000 r. do października 2004 r. w wysokości 8.351,63 zł
plus odsetki oraz nie odpowiada za zobowiązania Spółki z tytułu składek na
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za miesiące
grudzień 1999 r., od kwietnia 2000 r. do czerwca 2000 r., od listopada 2000 r. do
listopada 2003 r. w wysokości 2.976,76 zł z odsetkami, a także nie jest
zobowiązana do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz
Fundusz Pacy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wyżej
wskazanych okresach (I tego wyroku), oddalającego odwołanie w pozostałym
zakresie (punkt II tego wyroku).
W decyzji z dnia 24 stycznia 2005 r. organ rentowy uznał, że G. B. jako
członek zarządu Spółki z o.o. „B." odpowiada solidarnie wraz z pozostałymi
członkami zarządu całym swoim majątkiem za zobowiązania tej spółki w okresie
pełnienia przez nią funkcji członka zarządu z tytułu nieopłaconych składek: na
ubezpieczenie społeczne za okres od stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r. i od
sierpnia 2000 r. do października 2004 r. w wysokości 70.204,81 zł z odsetkami w
kwocie 57.648,30 zł, na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 1999 r. do
grudnia 1999 r., od maja 2000 r. do lipca 2000 r., od października 2000 r. do
października 2004 r. w wysokości 12.705,62 zł z odsetkami kwocie 10.083,20 zł
oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
okres od stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r., od kwietnia 2000 r. do czerwca 2000
r., od listopada 2000 r. do listopada 2003 r. w wysokości 4.383,70 zł z odsetkami w
kwocie 3.811,20 zł. Jednocześnie wezwano G. B. do zapłaty należności z tytułu
składek. Decyzja ta została uzupełniona decyzją z dnia 13 lipca 2007 r. ten sposób,
że jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazano art. 23 ust. 1, art. 31, art. 32
3
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst Dz.U. z 2007 r. Nr 11 poz. 74 ze zm., zwana dalej ustawą o s.u.s.)
oraz art. 107 § 1 i 2 pkt. 2, art. 108 § 1, art. 116, art. 118 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jednolity tekst Dz.U. z 2005 r. Nr 8 poz. 60
ze zm., zwanej dalej Ordynacją podatkową). Kolejną decyzją z dnia 16 października
2007 r. zmieniono sentencję decyzji z dnia 24 stycznia 2005 r. w ten sposób, że G.
B. jako jedyny członek zarządu Sp. z o.o. „B." odpowiada za zobowiązania spółki z
tytułu składek powstałe w okresie pełnienia przez nią tej funkcji.
W sprawie tej ustalono, że udziały w kapitale zakładowym „B.” Spółki z o.o.
powstałej na mocy aktu notarialnego z dnia 14 października 1996 r., zostały objęte
przez G. B., która była jednocześnie prezesem jednoosobowego zarządu Spółki.
Spółka została wpisana do Rejestru Handlowego w dniu 30 października 1996 r. w
dziale B pod nr […]. Spółka nie została do Krajowego Rejestru Sądowego i nadal
figuruje w Rejestrze Handlowym. Przedmiotem działalności Spółki była sprzedaż
mebli biurowych.
W 1999 r. Spółka utraciła płynność finansową. G. B. nigdy nie złożyła
wniosku o ogłoszenie upadłości ani wniosku wszczęcie postępowania układowego
z wierzycielami. W dniu 13 lutego 2004 r. wystawiono przeciwko Spółce 27 tytułów
wykonawczych obejmujących należności składkowe za okres objęty zaskarżoną
decyzją, które skierowano do Naczelnika Urzędu Skarbowego P. celem
prowadzenia egzekucji. Upomnienia dotyczące zapłaty należności objętych tytułami
wykonawczymi doręczono zainteresowanej Spółce w dniu 14 listopada 2003 r.
Naczelnik Urzędu Skarbowego w oparciu o te tytuły wykonawcze dokonał zajęcia
wierzytelności z rachunku bankowego zainteresowanej Spółki w Banku […] w dniu
1 marca 2004 r. Pismem z dnia 11 marca 2004 r. i 4 lutego 2004 r. bank ten
poinformował organ egzekucyjny, że saldo na rachunku zainteresowanej Spółki nie
wykazuje środków. Nadto rachunek bankowy spółki został zajęty przez komornika
Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w K. w sprawie I KM …/03 i Rewiru II
przy Sądzie Rejonowym w P. w sprawie II KM - …/00. Postanowieniem z dnia 31
marca 2004 r. i dnia 1 kwietnia 2004 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego P. umorzył
postępowanie egzekucyjne wobec bezskuteczności egzekucji, ponieważ Spółka nie
prowadzi działalności pod wskazanym adresem, a pomieszczenia dotąd przez nią
4
zajmowane zostały wynajęte innemu podmiotowi. Egzekucja z rachunku
bankowego okazała się bezskuteczna z uwagi na brak środków, a organowi
egzekucyjnemu nie jest znany inny majątek spółki, z którego można prowadzić
egzekucję.
Jednocześnie przeciwko Spółce prowadzono postępowanie egzekucyjne
przez Komornika Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w K. (sygn. akt I Km
…/03), Komornika Sądowego Rewiru VIII przy Sądzie Rejonowym w P. (sygn. akt
VIII Km …/04) oraz Komornika Rewiru II przy Sądzie Rejonowym w P. (w sprawie II
Km …/00).
Postanowieniem z dnia 9 marca 2004 r. Sąd Rejonowy w P. rozstrzygnął
zbieg egzekucji sądowej z egzekucją administracyjną prowadzoną przez Dyrektora
ZUS w ten sposób, że dalsze prowadzenie egzekucji przekazał Komornikowi
Sądowemu Rewiru VIII przy Sądzie Rejonowym w P. w trybie egzekucji sądowej.
Postępowanie w sprawie VIII Km …/04 w dniu 27 marca 2006 r., a w sprawie
II Km …/00 w dniu 21 stycznia 2004 r. umorzono z powodu bezskuteczności
egzekucji. W sprawie VIII Km …/04 dokonano egzekucji z ruchomości uzyskując
kwotę 2.257,50 zł, którą przeznaczono na częściowe pokrycie kosztów
egzekucyjnych w sprawach prowadzonych w zbiegu przeciwko zainteresowanej
Spółce.
Na dzień wydania zaskarżonych decyzji zainteresowana Spółka posiadała
następujące zaległości z tytułu składek: na ubezpieczenie społeczne za okres od
stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r. i od sierpnia 2000 r. do października 2004 r. w
wysokości 70.204,81 zł z odsetkami w kwocie 57.648,30 zł; na ubezpieczenie
zdrowotne za okres od stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r., od maja 2000 do lipca
2000 r., od października 2000 r. do października 2004 r. w wysokości 12.705,62 zł z
odsetkami kwocie 10.083,20 zł; na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r., od
kwietnia 2000 r. do czerwca 2000 r., od listopada 2000 r. do listopada 2003 r. w
wysokości 4.383,70 zł, z odsetkami w kwocie 3.811,20 zł.
Po rozpoznaniu odwołania G. B. od decyzji organu rentowego z dnia 24
stycznia 2005 r., uzupełnionej decyzją z dnia 13 lipca 2007 r. i zmienionej decyzją z
16 października 2007 r. ,Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie istnieją wymienione w
5
art. 116 Ordynacji podatkowej podstawy do przeniesienia na odwołującą
odpowiedzialności za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne oraz że nie wykazała ona okoliczności egzoneracyjnych
wymienionych w tym przepisie, pozwalających na uwolnienie jej od takiej
odpowiedzialności. Dlatego Sąd Okręgowy w pkt II wyroku oddalił odwołanie w tym
zakresie. Sąd ten uznał równocześnie, że brak jest wyraźnego przepisu, który
rozciągałby odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
na osoby trzecie, ze względu na wyjątkowy charakter odpowiedzialności, jaką jest
odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. Podstawy takiej nie
stanowi art. 32 ustawy o s.u.s., który określa ustawowy zakres odpowiedniego
stosowania do zaległych składek przepisów o składkach na ubezpieczenie
społeczne. Dlatego Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżone decyzje w ten
sposób, iż stwierdził, że odwołująca nie odpowiada za zobowiązania Spółki z tytułu
składek na ubezpieczenie zdrowotne za okresy: grudzień 1999 r., od maja 2000 do
lipca 2000 r., od października 2000 r. do października 2004 r. w wysokości 8.351,63
zł oraz z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych za okres: grudzień 1999 r., od kwietnia 2000 r. do czerwca 2000 r.,
od listopada 2000 r. do listopada 2003 r. w wysokości 2.976,76 zł i nie jest
zobowiązana do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz
Fundusz Pacy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wyżej
wskazanych okresach (I tego wyroku).
Sąd Apelacyjny oddalił apelacje obu stron od tego wyroku, uznając je za
bezzasadne. Ustosunkowując się do zarzutów zawartych w apelacji organu
rentowego Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji w
kwestii wykładni art. 31 i 32 ustawy o s.u.s. oraz art. 116 Ordynacji podatkowej. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że w art. 32 ustawy o s.u.s. enumeratywnie wymieniono
zakres, w jakim przepisy dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne mają
zastosowanie do składek na FP i FGŚP. Zakres ten obejmuje pobór, egzekucję,
wymierzanie odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych,
dokonywanie zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i
prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowanie ulg i umorzeń. Poza zakresem
6
wymienionym w art.32 „znalazła się zatem regulacja dotycząca odpowiedzialności
osób trzecich za zaległe zobowiązania”. Sąd wskazał, że obowiązki na osoby
trzecie mogą być nakładane wyłącznie na podstawie wyraźnego przepisu ustawy i
nie mogą być wynikiem stosowania wykładni rozszerzającej. Dlatego zasadnie
przyjął Sąd pierwszej instancji, że ramach odpowiedzialności członka zarządu na
podstawie o art. 116 Ordynacji podatkowej nie mieści się odpowiedzialność za
niezapłacone składki na ubezpieczenie zdrowotne i FP i FGŚP.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik organu rentowego zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej jego apelację (punkt II wyroku), zarzucając
naruszenie art. 31 i 32 ustawy o s.u.s. w związku z art. 116 Ordynacji podatkowej,
w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji, przez przyjęcie,
że art. 32 ustawy o s.u.s. nie dotyczy sytuacji opisanej w art. 31 tej ustawy w
związku z art. 116 Ordynacji podatkowej, tj. nie daje podstawy do obciążenia
członka zarządu spółki z o. o. (przez odesłanie zawarte w art. 31) należnościami z
tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, skutkiem czego było błędne
przyjęcie, że odwołująca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu tych składek. Jako
okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący wskazał na jej
oczywiste uzasadnienie, utrzymując, że zaskarżony wyrok w sposób oczywisty
narusza przepisy powołane w podstawie skargi, a ich wykładnia dokonana przez
Sąd Apelacyjny jest w sposób oczywisty nieprawidłowa. Z ostrożności procesowej
wskazano również na potrzebę wykładni przepisów powołanych w podstawie skargi
jako budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
orzecznictwie sądów.
Skarżący argumentował, że wykładnia Sadu Apelacyjnego stoi w oczywistej
opozycji do jednolitej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 4
czerwca 2008 r., II UZP 3/08, w sposób niebudzący żadnych wątpliwości stwierdził,
iż członkowie zarządu spółki z o.o. mogą, na podstawie art. 116 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 32 ustawy o s.u.s. oraz w związku z art. 31 tej ustawy,
zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę
składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i
na ubezpieczenie zdrowotne.
7
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę wyroku Sądu
Okręgowego w Poznaniu w zaskarżonej apelacją skarżącego części i stwierdzenie,
że odwołująca ponosi odpowiedzialności za należności z tytułu nieopłaconych
składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okresy i w wysokości wymienionej w tym wyroku i
jest zobowiązana do ich zapłaty (a tym samym o oddalenie odwołania), ewentualnie
o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od odwołującej si€
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik odwołującej wniósł o jej oddalenie ze
względu na brak uzasadnionych podstaw do jej uwzględnienia oraz o odmowę
przyjęcia jej do rozpoznania ze względu na brak przesłanek z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 4
k.p.c., a także o zasądzenie od skarżącego na rzecz odwołującej się kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna organu rentowego jest usprawiedliwiona, ponieważ
występujące rozbieżności w orzekaniu dotyczące odpowiedzialności za zaległe
składki także na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne i wykładni art. 116 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy systemowej były przedmiotem uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP 3/08 (OSNP 2009 nr 11-12,
poz. 148), z której wynika, że na podstawie tych przepisów członkowie zarządu
spółki z o.o. mogą być obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie
przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne. Dokonując takiej wykładni Sąd
Najwyższy nie znalazł argumentów, które mogłyby wyłączać z zakresu
odpowiedzialności członków zarządu spółek z o.o. za zaległości składkowe -
niezapłacone składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne, uznając, że wykładnia językowo-
8
logiczna art. 32 ustawy systemowej nie uzasadnia „wybiórczego” stosowania tylko
niektórych przepisów Ordynacji podatkowej, ponieważ taka interpretacja
pozostawałaby w sprzeczności z wykładnią systemową. Ta interpretacja uzyskała
potwierdzenie i wzmocnienie w uchwale składu powiększonego siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2008 r., II UZP 3/09 (dotychczas
niepublikowana). W tej uchwale Sąd Najwyższy uznał, że art. 32 ustawy
systemowej, także w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 stycznia 20010 r. przed
zmianą dokonaną przez art. 45 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o
emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656) - stanowi podstawę
odpowiedniego stosowania do składek na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne
przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne o odpowiedzialności
osób trzecich za zaległości składkowe. Mając na uwadze to, że z tak dokonanej
wykładni językowo-logicznej i funkcjonalno-systemowej wymienionych przepisów
wynika potrzeba i konieczność uzyskania lub zabezpieczenia składek także na
Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na
ubezpieczenie zdrowotne, które służą realizacji celów społecznych i indywidualnych
równie doniosłych jak składki na ubezpieczenia społeczne, Sąd Najwyższy
wyrokował jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c. w celu zweryfikowania
wysokości zaległości składkowych wraz z odsetkami na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne, którymi
została obciążona wnioskodawczyni jako członek zarządu spółki z o.o.,
pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu orzeczenie o kosztach postępowania
kasacyjnego.