Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 323/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania I. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o wysokość składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 marca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 8 kwietnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w B.
ustalił dla ubezpieczonej I. K. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w
okresie od 2 listopada 2006 r. do 29 lutego 2008 r. wysokość składki na
2
ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy w wysokości 60% przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale podnosząc, że
ubezpieczona podlega wyłączeniu, o którym mowa w art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i nie jest
uprawniona do zastosowania preferencyjnej podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy, stanowiącej 30% minimalnego
miesięcznego wynagrodzenia.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z
dnia 29 lipca 2008 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił podstawę wymiaru
składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej
pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 2 listopada 2006 r. do dnia 29
lutego 2008 r. w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia. Sąd Okręgowy
ustalił, że ubezpieczona od dnia 1 października 2005 r. do dnia 30 września 2006
r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas określony w
charakterze lekarza dentysty stażysty i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniu
społecznemu. Z dniem 12 października 2006 r. ubezpieczona dokonała wpisu do
ewidencji działalności gospodarczej, a w dniu 13 października 2006 r. uzyskała
prawo wykonywania zawodu lekarza stomatologa i z dniem 10 listopada 2006 r.
uzyskała prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty i została wpisana do
indywidualnych praktyk lekarskich.
W dniu 2 listopada 2006 r. odwołująca zawarła umowę o współpracy ze
Spółką NZOZ Poliklinika Stomatologiczna „P. " Sp. z o.o. w B., a jej przedmiotem
jest świadczenie usług stomatologicznych.
Sąd Okręgowy wskazał na uregulowanie art. 18 ust. 8 i art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
określających zasady ustalania podstawy wymiaru składek na obowiązkowe
ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą oraz art. 18a ust. 1 będący odstępstwem od tej generalnej zasady,
a który ustala preferencyjną podstawę wymiaru składek w okresie pierwszych 24
miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności
gospodarczej na kwotę zadeklarowaną, nie niższą jednak niż 30% minimalnego
wynagrodzenia. Dobrodziejstwo tego przepisu nie dotyczy jednak osób, które
3
wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy w zakresie
czynności objętych wykonywaną działalnością gospodarczą (art. 18a ust. 2 pkt 2).
W ocenie Sądu pierwszej instancji istota rzeczy w niniejszej sprawie sprowadza
się zatem do ustalenia jaki zakres czynności ubezpieczona wykonywała w
oparciu o umowę o pracę jako lekarz stomatolog stażysta, a jaki zakres czynności
obejmuje świadczenie przez nią usług w ramach umowy o współpracy z Spółką
NZOZ Poliklinika Stomatologiczna „P. " sp.z o.o. w B. w ramach pozarolniczej
działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy stwierdził, że jako lekarz stażysta
ubezpieczona mogła wykonywać tylko ściśle określone czynności pod nadzorem
lekarza nadzorującego, dysponującego stosownymi uprawnieniami, a w
przypadku przekroczenia ich zakresu podlegała konsekwencjom określonym w
ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza. Szczegółowe zasady
odbywania stażu zawodowego określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24
marca 2004 r. wskazując, iż celem odbycia stażu dyplomowego jest
przygotowanie zawodowe, pogłębienie wiedzy teoretycznej oraz praktyczna
nauka udzielania świadczeń zdrowotnych. Staż trwa 12 miesięcy, a
wynagrodzenie za pracę w tym okresie wynosi 1.403 zł i jest refundowane przez
Skarb Państwa. Natomiast lekarz dentysta posiada pełnię praw do wykonywania
zawodu wraz z konsekwencjami zawodowymi, określonych w rozdziale 5 ustawy
o zawodzie lekarza, po uprzednim uzyskaniu prawa wykonywania zawodu. Sąd
Okręgowy podkreślił, że powołane przepisy w sposób jasny określają zakres
pojęcia lekarz dentysta i lekarz dentysta stażysta, a zakres ten nie jest tożsamy.
Wskazanie pewnych czynności o zbliżonym charakterze, wykonywanych pod
nadzorem i po konsultacji z opiekunem, który ponosi pełną odpowiedzialność za
ich konsekwencje, nie może przesądzać o świadczeniu przez odwołującą się
czynności wchodzących w zakres działalności gospodarczej.
Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
24 marca 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. W ocenie Sądu
spełnione zostały przesłanki, wyłączające ubezpieczoną z możliwości
zastosowania preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne i Fundusz Pracy. Wedle uregulowania ust. 2 art. 18a ustawy
4
systemowej przepisy ust. 1 nie mają zastosowania do osób, które: prowadzą lub
w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia
wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność;
wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz
którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w
poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub
spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej
działalności gospodarczej. Sąd stwierdził, że dla spełnienia warunku
wykonywania czynności wchodzących w zakres prowadzonej działalności
gospodarczej wystarczającym jest realizowanie jakichkolwiek czynności, które
były uprzednio wykonywane podczas świadczenia pracy na podstawie umowy o
pracę i - wbrew stanowisku Sądu Okręgowego - bez znaczenia jest okoliczność,
że realizując obowiązki pracownicze ubezpieczona wykonywała pracę pod
nadzorem i po konsultacji z opiekunem oraz, że jako lekarz dentysta stażysta
posiadała ograniczone prawo wykonywania zawodu. Istotne jest, że charakter
wykonywanych czynności w ramach stosunku pracy był tożsamy z czynnościami
wchodzącymi w zakres działalności gospodarczej wykonywanej na rzecz byłego
pracodawcy.
Od powyższego orzeczenia wnioskodawczyni złożyła skargę kasacyjną
powołując się w niej na naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez wadliwe uzasadnienie zaskarżonego
wyroku - nie posiada ono wszystkich koniecznych elementów oraz zawiera braki,
które uniemożliwiają analizę motywów wyroku i kontrolę kasacyjną w zakresie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz na naruszenie prawa materialnego - art.
18a ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń
społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 11 poz. 74 ze zm.) w związku z
art. 2 ust. 2 i art. 15 ust. 3a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i
lekarza dentysty (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.)
poprzez niewłaściwą wykładnię, tj. przyjęcie, że „czynności" wykonywane przez
lekarza dentystę i lekarza dentystę stażystę w ramach ich praw i obowiązków
zawodowych są tożsame.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z dnia 1 lipca 2005 r.
(Dz.U. z 2005 Nr 150, poz. 1248) dodanie art. 18a miało na celu wprowadzenie
preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz
pierwszy podejmują działalność gospodarczą na własny rachunek. Opłacanie
przez okres 24 miesięcy składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy
wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia miało służyć zmniejszeniu
ryzyka związanego z podejmowaniem po raz pierwszy działalności gospodarczej,
co pozwoliłoby na przeznaczenie tak zwolnionych środków na prowadzenie i
rozwój działalności. Powyższe preferencje adresowane były do osób, które nie
miały dotychczas stałych źródeł dochodów (stałej pracy), od których byłyby
opłacane składki, i które decydują się na podjęcie własnej działalności. Powyższa
zmiana miała na celu zachętę do rozpoczęcia działalności i do przeznaczania
zaoszczędzonych w ten sposób kwot na zakup maszyn bądź surowców do
produkcji. W chwili wejścia w życie art. 18a najniższe składki na ubezpieczenia
emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe dla osób podejmujących
działalność gospodarczą wynosiły w skali roku 5.926,08 zł, stosując powyższy
przepis wnosiłyby 1.094,64 zł. Oceniając niniejszy stan faktyczny w wyżej
wskazanym kontekście okoliczność, iż lekarz stażysta udziela świadczeń
zdrowotnych na podstawie umowy o pracę na podstawie art. 15 ustawy z dnia 5
grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty a następnie po uzyskaniu
kwalifikacji do samodzielnego wykonywania zawodu lekarza dentysty podejmuje
indywidualną praktykę lekarską na rzecz tego samego podmiotu - Spółki NZOZ
Poliklinika Stomatologiczna „P. " w B. sama w sobie nie przesądza o zaistnieniu
przesłanki wyłączającej stosowanie preferencyjnej podstawy składki z art. 18a
ustawy systemowej. Jednakże wykonywanie, przez lekarza prowadzącego
indywidualną praktykę lekarską działalności gospodarczej (zawodowej) na rzecz
byłego pracodawcy, w postaci świadczenia usług zdrowotnych nie może być
uznane, z powodu uzyskania kwalifikacji do samodzielnego wykonywania tych
czynności, za nieodpowiadające czynnościom wykonywanym przez tego lekarza
w ramach stosunku pracy, w sytuacji, gdy zakres obowiązków wynikających z
umowy cywilnoprawnej i wcześniej wykonywanej umowy o pracę są tożsame.
6
Dopiero ustalenie, że świadczone w ten sposób usługi na rzecz byłego
pracodawcy, nie odpowiadają czynnościom wykonywanym w ramach stosunku
pracy, umożliwia skorzystanie z preferencyjnych składek na ubezpieczenie
społeczne. W realiach niniejszej sprawy stosunek pracy obejmował czynności
polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych lekarza dentysty. Jedynie ze
względu na okoliczność braku uprawnień wnioskodawczyni do wykonywania
niektórych tych czynności samodzielnie, wobec ustawowego wymogu odbycia
stażu będącego niezbędnym elementem doskonalenia zawodowego lekarzy,
usługi medyczne świadczone były pod nadzorem lekarza dentysty posiadającego
pełne uprawnienia do wykonywania zawodu. Okoliczność ta nie przesądza o tym,
iż wnioskodawczyni wykonywała inne czynności z zakresu opieki zdrowotnej –
stomatologicznej. Warto przy tym zauważyć, że usługi w zakresie ochrony
zdrowia ludzkiego świadczone przez lekarza stomatologa prowadzącego
indywidualną praktykę lekarską, jak i lekarza stomatologa stażysty na podstawie
umowy o pracę należy kwalifikować zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o
zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Tym samym lekarz stomatolog prowadzący
indywidualną praktykę nie świadczy innych usług z zakresu ochrony zdrowia od
lekarza dentysty stażysty, jeżeli czynności podejmowane przez nich z zakresu
ochrony zdrowia są tożsame. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996
r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze
zm.) wykonywanie zawodu lekarza polega na udzieleniu przez osoby posiadające
wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń
zdrowotnych, w szczególności: badań stanu zdrowia, rozpoznawania chorób i
zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a
także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich. W myśl art. 50 ust. 1 tej ustawy
lekarz może wykonywać indywidualną praktykę lekarską (...) po uzyskaniu wpisu
(...) do rejestru indywidualnych praktyk lekarskich, zaś prowadzenie indywidualnej
praktyki lekarskiej jest działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (art. 49a pkt 1
powołanej ustawy). W rejestrze dokonuje się wpisu dotyczącego określenia
rodzaju prowadzonej działalności m.in. indywidualnej praktyki lekarskiej. Tym
samym ustawa względem lekarzy i lekarzy stażystów różnicuje jedynie formy
7
prawne wykonywania zawodu, prawo do podejmowania czynności medycznych
lekarz uzyskuje już w momencie uzyskania dyplomu lekarza. Z kolei art. 15 ust.
3b ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
potwierdza uprawnienie lekarza stażysty do wykonywania czynności z zakresu
ochrony zdrowia w postaci: przedmiotowego i podmiotowego badania pacjenta
oraz udzielania porad lekarskich po konsultacji z opiekunem; wydawania, po
konsultacji z opiekunem, zleceń lekarskich; wydawania, po konsultacji z
opiekunem, skierowań na badania laboratoryjne oraz inne badania
diagnostyczne, z wyjątkiem badań wymagających metod diagnostycznych i
leczniczych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta; samodzielnego
stosowania, na zlecenie opiekuna, metod diagnostycznych i leczniczych, których
praktyczna umiejętność została potwierdzona przez opiekuna; wykonywania
wspólnie z opiekunem zabiegów operacyjnych oraz wspólnie stosowania metod
leczniczych i diagnostycznych objętych programem stażu; prowadzenia, pod
nadzorem opiekuna, historii choroby i innej dokumentacji medycznej; udzielania
informacji o stanie zdrowia pacjenta, po skonsultowaniu z opiekunem treści tych
informacji; zlecania czynności pielęgnacyjnych; w stanach nagłych do doraźnego
podania lub zlecenia podania pacjentowi leków, a jeżeli są to leki silnie lub bardzo
silnie działające - po zasięgnięciu, w miarę możliwości, opinii jednego lekarza.
Zwrot „wykonywały w ramach stosunku pracy czynności wchodzące w zakres
wykonywanej działalności gospodarczej” z art. 18a ustawy systemowej należy
zatem odnieść do czynności zatrudnienia (obowiązków) powierzonych przez
pracodawcę i wykonywanych faktycznie przez pracownika na konkretnym
stanowisku pracy, a nie do wszystkich czynności jakie pracownik może
wykonywać np.: z racji posiadanych przez niego kwalifikacji, bądź też do działań
o takim samym lub podobnym charakterze. Tym samym usługi zdrowotne (w
zakresie ochrony zdrowia ludzkiego) świadczone przez lekarza prowadzącego
działalność gospodarczą (zawodową) w formie indywidualnej praktyki lekarskiej
na rzecz podmiotu, w którym był zatrudniony jako stażysta, wyłączają możliwość
preferencyjnego ustalenia wysokości składki na zasadach opisanych w art. 18a
ustawy systemowej wówczas, gdy usługi te odpowiadają czynnościom
wykonywanym w ramach istniejącego stosunku pracy, a więc obowiązkom
8
wynikającym z łączącej lekarza jako pracownika i zakład opieki zdrowotnej jako
pracodawcę umowy o pracę. W ustalonym stanie faktycznym czynności z
zakresu opieki dentystycznej w czasie stażu wnioskodawczyni i później w ramach
wykonywanej praktyki lekarskiej w przeważającym zakresie się pokrywały. Mając
powyższe na uwadze oraz cel jakiemu służyło wprowadzenie art. 18a ustawy
systemowej stwierdzić należy, że wnioskodawczyni wykonywała praktykę
lekarską w ramach działalności gospodarczej “na majątku” byłego pracodawcy i
nie była zmuszona do ponoszenia ryzyka związanego z podejmowaniem
działalności w postaci wydatkowania wysokich kwot na zakup sprzętu
medycznego oraz surowców potrzebnych do świadczenia usług opieki
dentystycznej. Tym samym nie jest uzasadnione zmniejszenie ryzyka
związanego z podejmowaniem takiej działalności poprzez przeznaczenie
zwolnionych na podstawie art. 18a ustawy systemowej środków na prowadzenie i
rozwój działalności gospodarczej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.