Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZP 1/10
POSTANOWIENIE
Dnia 8 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
Protokolant Anna Gryżniewska
w sprawie z wniosku M. Ś., E. Ś. i P. Ś.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
o prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w
gospodarstwie rolnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 8 kwietnia 2010 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 28 stycznia 2010 r.,
„ Czy definicja śmiertelnego wypadku przy pracy zawarta w art. 3 ust.
4 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. z dnia 22.09.2009 r.
Dz.U. Nr 167 poz. 1322 ) znajduje zastosowanie poprzez treść art. 52
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (t.j. z 2008 r. Nr 50 poz. 291) do definicji wypadku przy
pracy rolniczej zawartej w art. 11 ust. 1 ostatnio cytowanej ustawy,
czy też regulacja zawarta w tym przepisie ma charakter wyczerpujący
i autonomiczny wobec treści art. 3 ust. 4 powołanej na wstępie
ustawy wypadkowej".
2
odmawia podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1
k.p.c. zagadnienie prawne powstało w następującym stanie sprawy.
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 7
stycznia 2009 r. odmówił wnioskodawczyni M. Ś. prawa do jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, jakiemu uległ jej mąż T. Ś. w
dniu 27 września 2006 r., albowiem Lekarz Rzeczoznawca KRUS orzeczeniem z
dnia 21 listopada 2008 r., a następnie Komisja Lekarska KRUS orzeczeniem z dnia
29 grudnia 2008 r. ustalili 0% uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego w
następstwie tegoż zdarzenia.
Uwzględniając odwołanie od powyższej decyzji Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z dnia 18 listopada 2009 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i zasądził od Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Placówki Terenowej w S. na rzecz M. Ś. kwotę 47.000 złotych a na rzecz E. Ś. i P.
Ś. kwoty po 9.400 złotych tytułem jednorazowego odszkodowania za śmiertelny
wypadek przy pracy rolniczej, jakiemu uległ T. Ś. w dniu 27 września 2006 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że T. Ś., podlegający z mocy ustawy
ubezpieczeniu społecznemu rolników, uległ w dniu 27 września 2006 r. wypadkowi
przy pracy rolniczej, doznają stłuczenia żeber, a w dniu 26 czerwca 2008 r. złożył w
Placówce Terenowej KRUS w W. wniosek o przyznanie mu jednorazowego
odszkodowania z tytułu tego zdarzenia. W dniu 26 września 2008 r. ubezpieczony
zmarł. Dalsze postępowanie w sprawie toczyło się z udziałem żony zmarłego M. Ś.
oraz jego dzieci E. i P. Ś. Komisja Lekarska KRUS stwierdziła, iż uszczerbek na
zdrowiu poszkodowanego w następstwie przedmiotowego wypadku wyniósł 0%, a
jego śmierć była konsekwencją nieoperacyjnego nowotworu trzustki. Na podstawie
opinii biegłego lekarza internisty diabetologa Sąd Rejonowy przyjął, że występujące
u T. Ś. zapalenie trzustki było wynikiem urazu tego organu, zaś nowotwór trzustki
3
był spowodowany operacyjnym leczeniem torbieli. Zgromadzony materiał
dowodowy upoważnia do postawienia tezy, iż istnieje związek przyczynowy
pomiędzy wspomnianym wypadkiem przy pracy rolniczej a długotrwałą choroba i
śmiercią ubezpieczonego. Swoje rozstrzygniecie Sąd pierwszej instancji oparł na
przepisach art. 9 i art. 13 ust. 6 i ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r . o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz.
291) oraz § 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 maja
2007 r. w sprawie określenia wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadków przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej oraz zasiłku chorobowego
(Dz.U. Nr 98, poz. 652 ze zm.).
Rozpoznając apelację organu rentowego od powyższego wyroku Sąd
Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. uznał, że w sprawie
występuje budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne, które przedstawił w
swoim postanowieniu wydanym na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd drugiej instancji zauważył, iż w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 59,
poz. 291) zawarto definicję wypadku przy pracy rolniczej, lecz regulacja ta nie
wyodrębnia pojęcia wypadku śmiertelnego, jak czyni to art. 3 ust. 4 ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322). Nasuwa
się zatem pytanie, czy ten ostatni przepis należy stosować posiłkowo - z mocy
odesłania zamieszczonego w art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników – do spraw z zakresu wymienionego w tytule ustawy
ubezpieczenia, czy też zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 3 i art. 13 ust. 13 tegoż aktu
określenie „ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej”
trzeba traktować jako autonomiczne i w konsekwencji przyjąć, że ustawodawca nie
zakreślając ram czasowych od daty zaistnienia wypadku przy pracy rolniczej do
daty zgony ubezpieczonego, uznał, iż okoliczność ta nie ma znaczenia dla
skutecznego ubiegania się o prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu
śmiertelnego wypadku przy pracy rolniczej.
Zdaniem Sądu Okręgowego należy opowiedzieć się za tym drugim
rozwiązaniem. Z treści art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
4
rolników wynika, że w sprawach nieuregulowanych w tym akcie stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące pracowników do przyznania świadczeń z
ubezpieczenia i do ich wypłaty. Unormowanie to nie może stanowić podstawy do
posiłkowego stosowania w sprawach z zakresu ubezpieczenia społecznego
rolników definicji śmiertelnego wypadku zawartej w art. 3 ust. 4 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Regulacja art. 52 ust. 1 pkt 2 nie jest w tej materii wystarczającym odesłaniem do
przepisu tego ostatniego aktu prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne, stanowiące przedmiot pytania sądu drugiej instancji,
postawionego Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1 k.p.c., chociaż musi być
sformułowane w oparciu o okoliczności mieszczące się w stanie faktycznym sprawy
wynikającym z dokonanych przez sąd ustaleń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17
kwietnia 1996 r., II UR 5/96, OSNP 1997 nr 3, poz. 39 i postanowienie z dnia 7
czerwca 2001 r., III CZP 33/01, LEX nr 52571) i powinno być zredagowane w
sposób ogólny i abstrakcyjny tak, by umożliwić Sądowi Najwyższemu udzielenie
uniwersalnej odpowiedzi, niesprowadzającej się do samej subsumcji i
rozstrzygnięcia konkretnego sporu (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15
października 2002 r., III CZP 66/02, LEX nr 57240, z dnia 22 października 2002 r.,
III CZP 64/02 LEX nr 77033 i z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, LEX nr
478179), to jednocześnie powinno ono pozostawać w związku z rozpoznawaną
sprawą tak, by udzielenie odpowiedzi na postawione pytanie umożliwiło sądowi
odwoławczemu podjęcie decyzji jurysdykcyjnej co do istoty sprawy ( postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., III CZP 35/98, LEX nr 519292, z dnia
30 maja 2003 r., III CZP 30/03, LEX nr 109444, z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP
49/08, LEX nr 437197, z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 10/09, LEX nr 496383, z
dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, LEX nr 518116, z dnia 12 sierpnia 2009 r., II
PZP 8/09, LEX nr 529760 i z dnia 22 października 2009 r., III CZP 75/09, LEX nr
532090) i wreszcie musi dotyczyć zagadnienia budzącego rzeczywiście poważne
wątpliwości, gdyż użycie przez ustawodawcę przymiotnika kwalifikującego oznacza,
5
że w razie powstania wątpliwości pierwszego stopnia, tj. zwykłych, sąd drugiej
instancji obowiązany jest rozwiązać je we własnym zakresie (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 października 2005 r., III CZP 68/05, LEX nr 175457).
W rozpoznawanej sprawie sformułowane przez Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. zagadnienie prawne nie spełnia powyższych
kryteriów.
Przedmiotem niniejszego sporu jest prawo żony i dzieci rolnika zmarłego w
wyniku wypadku przy pracy rolniczej do jednorazowego odszkodowania.
Regulujący tę kwestię art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291
ze zm.) stanowi, że jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom rodziny
ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej
choroby zawodowej. Dla rozstrzygnięcia sporu wystarczającą jest zwykła wykładnia
i zastosowanie tegoż unormowania. Cytowany przepis nie wiąże wszak prawa do
spornego świadczenia z wypadkiem śmiertelnym. Powołana ustawa, definiując w
art. 11 pojęcie wypadku przy pracy rolniczej, nie rozróżnia kwalifikowanej postaci
owego wypadku, jaką jest wypadek śmiertelny. Akt ten nie tylko nie wyjaśnia istoty
tego pojęcia, ale w ogóle nie posługuje się nim i z pojęciem tym nie łączy żadnych
skutków prawnych na gruncie ubezpieczenia społecznego rolników i to w
odniesieniu do obydwu stron stosunku ubezpieczenia( tak w zakresie zobowiązań
składkowych ubezpieczonych jak i obowiązku wypłaty przez Kasę Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego należnych świadczeń). Nieco odmienna sytuacje
występuje na płaszczyźnie unormowań ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.). W art. 3 ust. 4 ustawy
zamieszczono definicję wypadku śmiertelnego. Jednakże pojęcie to ma znaczenie
wyłącznie dla klasyfikacji wypadków przy pracy dla celów statystycznych,
niezbędnych w związku ze zróżnicowaniem składki na ubezpieczenie wypadkowe.
Zgodnie bowiem z art. 30 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych stopę procentową składki na ubezpieczenie
wypadkowe ustala się dla danej grupy działalności w zależności od określonej dla
niej kategorii ryzyka. Kategorię ryzyka dla grupy działalności ustala się zaś w
6
zależności od ryzyka określonego wskaźnikami częstości m. in. poszkodowanych w
wypadkach śmiertelnych i ciężkich. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników
nie różnicuje składki na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe z zastosowaniem
tych wskaźników.
Wypada podkreślić, że pojęcie wypadku śmiertelnego nie odgrywa żadnej
roli w ocenie prawa do świadczeń przysługujących z mocy przepisów ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Art. 13 ust. 1 tego aktu stanowi bowiem, iż jednorazowe odszkodowanie
przysługuje członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy
pracy i chorób zawodowych. Redakcja przepisu jest zatem podobna do tej, jaką
posłużono się przy konstruowaniu art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników. W obydwu przypadkach prawo do świadczenia wiąże się nie
z wypadkiem śmiertelnym, lecz z śmiercią ubezpieczonego wskutek wypadku przy
pracy (wypadku przy pracy rolniczej). Upływ czasu pomiędzy datą zdarzenia
wypadkowego i datą zgonu poszkodowanego, istotny w definicji wypadku
śmiertelnego w rozumieniu art. 3 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nie przesądza więc o zasadności
roszczeń odszkodowawczych członków rodziny zmarłego ubezpieczonego na
płaszczyźnie obydwu cytowanych aktów. Istnienie związku przyczynowego
pomiędzy zdarzeniem wypadkowym a zgonem ubezpieczonego jest zaś
okolicznością stanu faktycznego, ustalaną przez lekarza orzecznika i komisję
lekarską Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bądź lekarza rzeczoznawcę i komisję
lekarską Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, a w razie odwołania od
decyzji organu rentowego – przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy postanowił odmówić
rozstrzygnięcia zagadnienia przedstawionego niezgodnie z wymaganiami art. 390 §
1 k.p.c.