Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 388/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. spółki z o.o. w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego A. R.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 15 lipca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 19 lutego 2009 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni A. Spółki z o.o. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 2008 r. w
2
przedmiocie podlegania zainteresowanego A. R. ubezpieczeniu społecznemu w
Polsce.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że zainteresowany A. R. był zatrudniony u
strony pozwanej na podstawie umowy o pracę, a następnie oddelegowany w
okresach: od 23 października 2007 r. do 22 grudnia 2007 r., od 5 stycznia 2008 r.
do 13 marca 2008 r., od 15 marca 2008 r. do 16 marca 2008 r., 18 marca 2008 r.
do 1 maja 2008 r. i od 19 maja 2008 r. do 1 sierpnia 2008 r. do wykonywania pracy
na terenie Francji oraz na rzecz i pod kierownictwem firmy francuskiej. A. Spółka z
o.o. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy. Pracownicy
są zaś zatrudniani wyłącznie w celu delegowania ich do pracy we Francji. Żaden z
pracowników, poza administracją, nie wykonuje pracy na terenie Polski. Zarząd
Spółki nie przebywa na terenie Polski; znajduje się tutaj jedynie administracja.
Firma nie realizuje żadnych umów z klientami w Polsce i nie osiąga też
jakichkolwiek dochodów.
Sąd Okręgowy dokonał analizy prawidłowości zaskarżonej decyzji w
kontekście przepisu art. 14 ust. 1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia
14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego
w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek oraz ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L
149 z 5 lipca 1971 r. ze zm.) oraz Decyzji Komisji Administracyjnej WE d/s
Zabezpieczenia Socjalnego Pracowników Migrujących z dnia 13 grudnia 2000 r. nr
181 w sprawie oddelegowania pracowników, jak również orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i przyjął, iż pracownik nadal podlega
dotychczasowemu ustawodawstwu na podstawie tegoż przepisu, jeżeli łącznie
spełnione są następujące przesłanki: okres oddelegowania nie przekracza 12
miesięcy, pracownik nie został wysłany w zastępstwie innego pracownika,
utrzymany jest stosunek zależności wobec przedsiębiorstwa wysyłającego podczas
trwania całego okresu oddelegowania, praca jest wykonywana na rzecz i w
interesie przedsiębiorstwa oddelegowującego. Istotnym warunkiem zawartym w
Decyzji Komisji Administracyjnej nr 181, a wypływającym z wytycznych
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest, aby przedsiębiorstwo wysyłające
3
prowadziło znaczącej część działalności na obszarze państwa wysyłającego
(działalność godną odnotowania).
Z akt sprawy wynika, że A. Spółka z o.o. prowadziła działalność
polegającą wyłącznie na zatrudnianiu pracowników w celu ich natychmiastowego
oddelegowania do pracy na terytorium Francji. Wszystkie umowy zawierane były z
przedsiębiorstwami francuskimi i tylko z tego tytułu spółka uzyskiwała dochody.
Żaden z pracowników nie został skierowany do pracy u krajowego pracodawcy. Nie
ma podstaw do stwierdzenia, iż pracownicy wysyłani byli tymczasowo do pracy na
terenie innego Państwa Członkowskiego. Zakres tego pojęcia obejmuje bowiem
przypadki, gdy pracownik, stale zatrudniony w państwie siedziby przedsiębiorstwa,
jest oddelegowywany do pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego tylko
na z góry oznaczony, przemijający okres, po upływie którego wraca do pracy w
pierwszym kraju. To, iż A. Spółka z o.o. jest agencją pracy tymczasowej, nie
przesądza o tym, że można automatycznie zastosować do niej przepis art. 14 ust.
1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71.
Apelację od powyższego wyroku wniosła A. Spółka z o.o., zarzucając mu
naruszenie art. 14 ust. 1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,
osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin
przemieszczających się we Wspólnocie , poprzez przyjęcie, że apelująca nie
prowadziła działalności na terenie Polski i tym samym, iż nie spełniała warunków
delegowania pracowników umożliwiających pozostawanie tychże pracowników w
polskim systemie ubezpieczeń.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
15 lipca 2009 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji zauważył, że zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych
podlegają pracownicy, jeżeli praca wykonywana jest na terenie Polski. W
niniejszym przypadku bezspornym jest, iż zainteresowany zatrudniony przez
wnioskodawcę, świadczył pracę wyłącznie na terenie Francji. W sprawie mają
zatem zastosowanie przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14
4
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w
stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek oraz członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.
Urz. WE L 1971/149/2). W myśl art. 13 ust. 2a rozporządzenia zasadą jest, że
pracownik najemny podlega ubezpieczeniu według przepisów tego Państwa
Członkowskiego, na terytorium którego jest zatrudniony, nawet jeżeli zamieszkuje
na terytorium innego Państwa Członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo bądź
pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce
prowadzenia działalności na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Wyjątki
od tej reguły w przedmiocie określenia właściwego ustawodawstwa są
przewidziane w przepisie art. 14 rozporządzenia. Z treści ust. 1a tegoż artykułu
jednoznacznie wynika, że podleganie zainteresowanego ustawodawstwu polskiemu
byłoby możliwe tylko w sytuacji, gdyby jako pracownik zwykle zatrudniony przez
przedsiębiorstwo, został przez pracodawcę skierowany do wykonywania pracy na
terytorium innego Państwa Członkowskiego i to pod warunkiem, że przewidziany
okres wykonywania tej pracy nie przekraczałby dwunastu miesięcy i że
zainteresowany nie zostałby skierowany w miejsce innej osoby, której okres
skierowania upłynął. Tylko zatem pracownik, który jest zatrudniony na terenie
Państwa Członkowskiego w ramach trwającej umowy o pracę wykonywanej np. na
terenie Polski i zawartej z danym pracodawcą, w razie czasowego oddelegowania
do pracy na terytorium innego Państwa, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego
Państwa. Zainteresowany nie spełnia wymagania uznania go za osobę zwykle
zatrudnioną u wnioskodawcy, bowiem nie wykonywał ani nawet nie było zamiarem
stron powierzenie mu realizacji obowiązków pracowniczych na terenie Polski.
Strony zawarły jedynie umowę o pracę, której przedmiotem była realizacja
obowiązków pracowniczych za granicą. W tej sytuacji w stosunku do
zainteresowanego nie ma możliwości stwierdzenia, że był pracownikiem
oddelegowanym w rozumieniu analizowanego przepisu. Trudno mówić o
podleganiu zainteresowanego ustawodawstwu pierwszego Państwa
Członkowskiego ( Polski), skoro na podstawie umowy z wnioskodawczynią w ogóle
nie świadczył on pracy w tym Państwie. Warunkiem powołania się przez
pracodawcę na możliwość oddelegowania pracownika jest również prowadzenie
5
znaczącej części działalności na terenie państwa wysyłającego. Tymczasem z
umowy spółki wnioskodawczyni wynika wprawdzie bardzo szeroki i różnorodny
przedmiot działalności, jednakże na terenie Polski działalność była ukierunkowana
wyłącznie na rekrutację i udostępnianie pracowników. Nie zachodzi zatem wyjątek
przewidziany w art. 14 ust. 1a rozporządzenia. Oceny tej nie zmienia pozycja
instytucjonalna wnioskodawczyni w polskim systemie prawnym, postrzegana przez
pryzmat przepisów ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnieniu pracowników
tymczasowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1608), gdyż akt ten reguluje tylko zasady
zatrudniania pracowników tymczasowych przez pracodawcę będącego
pracownikiem agencji pracy tymczasowej do wykonywania pracy tymczasowej na
rzecz pracodawcy użytkownika.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
wnioskodawczyni. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 14 ust. 1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 w
sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników
najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich
rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, polegającą na przyjęciu, że A.
Spółka z o.o. nie prowadziła działalności na terenie Polski i tym samym, że nie
spełnia warunków delegowania pracowników umożliwiających pozostawanie tychże
pracowników w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Jako przesłankę
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano występowanie w sprawie
istotnego zagadnienia prawnego dotyczącego interpretacji pojęcia „prowadzenie
działalności godnej odnotowania w kraju wysyłającym” oraz potrzebę wykładni art.
14 ust. 1a rozporządzenia w zakresie znaczenia powyższego pojęcia, które
wywołało niepożądaną dla praktyki sądowej rozbieżność orzecznictwa. Skarżąca
wniosła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego oraz poprzedzającego go wyroku
Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania, w tym
kosztach zastępstwa procesowego za wszystkie instancje lub o zmianę
zaskarżonego wyroku i uwzględnienie apelacji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej jej autor wyraził pogląd, że
zainteresowany spełnia wszystkie kryteria zastosowania doń przepisu art. 14 ust.
6
1a powołanego rozporządzenia, gdyż został zatrudniony przez A. Spółkę z o.o. na
podstawie umowy o pracę i oddelegowany do pracy za granica na okres
nieprzekraczający dwunastu miesięcy, a oddelegowanie nie dotyczyło zastąpienia
innej osoby, której okres skierowania upłynął. Sądy obydwu instancji powołują się
jednak na Decyzję Komisji Administracji d/s Zabezpieczenia Społecznego z dnia 13
grudnia 2000 r. w sprawie interpretacji m. in. art. 14 ust. 1 i 2 oraz art. 14a ust. 1 i
art. 14b rozporządzenia, a nadto na „Praktyczny przewodnik w dziedzinie
oddelegowania do krajów Unii Europejskiej, EOG i Szwajcarii” i wskazują na szereg
warunków, jakie brane są pod uwagę przy poświadczaniu formularzy E 101 dla
pracowników delegowanych. Tymczasem publikacja ta nie jest aktem prawnym,
stąd na jej podstawie nie można wywodzić żadnych praw i obowiązków oraz
wyłączać pracowników z ubezpieczenia społecznego. Chybioną jest też teza Sądu
Apelacyjnego, iż aby przedsiębiorstwo mogło posługiwać się przepisami
dotyczącymi oddelegowania, powinno prowadzić znaczną część działalności na
obszarze państwa wysyłającego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z
dnia 10 lutego 2000 r. stwierdził bowiem, że użycie przez europejskiego
prawodawcę pojęcia „prowadzić działalność godną odnotowania w kraju
wysyłającym”, nie oznacza, iż w kraju oddelegowującym działalność
przedsiębiorstwa musi mieć charakter przeważający. Nie jest zresztą prawdą, że
działalność A. Spółki z o.o. na terenie Polski sprowadza się tylko do
administrowania sprawami wewnętrznymi spółki. Wnioskodawczyni posiada w
Polsce dwa biura, a pracownicy zatrudnieni w Kraju zajmują się także
pozyskiwaniem nowych klientów i rozwijaniem działalności gospodarczej. Należy
podkreślić, iż A. Spółka z o.o. jest agencją pracy tymczasowej i zgodnie z art. 7
ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych ( Dz. U. Nr
166, poz. 1608) nie może wykorzystywać zatrudnianych przez siebie pracowników
tymczasowych do wykonywania pracy na jej rzecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu, albowiem nie ma usprawiedliwionych
podstaw.
Na wstępie wskazać należy, że stosownie do art. 398¹³§ 1 i 2 k. p. c. Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
7
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia, jeżeli skarga nie zwiera – tak jak w niniejszej sprawie - zarzutu
naruszenia przepisów postępowania. Z niebudzących wątpliwości ustaleń
faktycznych Sądu Apelacyjnego wynika zaś, iż odwołująca się A. Spółka z o. o.,
której zarząd nie przebywał na terenie Polski, prowadziła w kraju działalność
polegająca wyłącznie na zatrudnianiu pracowników w celu ich natychmiastowego
oddelegowania do pracy na terenie Francji i uzyskiwała dochody jedynie z tego
tytułu, nie realizując żadnych kontraktów z klientami w Polsce i nie osiągając z tej
racji jakichkolwiek dochodów. Również występujący w sprawie w charakterze
zainteresowanego pracownik skarżącej się świadczył pracę wyłącznie na terenie
Francji. Zawierając umowę o pracę strony były w pełni świadome tego, że na
terytorium Polski nie będą wykonywane jakiekolwiek czynności związane z jej
realizacją. Skarżąca agencja zatrudniała zainteresowanego wyłącznie w celu
wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem francuskiego
pracodawcy użytkownika.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy istota niniejszego sporu
sprowadza się do pytania o właściwe ustawodawstwo, któremu powinien podlegać
pracownik odwołującej się Spółki w zakresie objęcia obowiązkowym
ubezpieczeniem społecznym.
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu ma prawidłowa interpretacja
przepisów Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w
sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników
najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz członków ich
rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. U.E.L. 71.149.2.ze zm.) zwane
dalej rozporządzeniem 1408/71. Całokształt unormowań zawartych w tym akcie
uzasadnia przyjęcie tezy, że koordynacja systemów ubezpieczeń państw
członkowskich oparta jest na uprzednim stwierdzeniu odrębności i niemożliwej do
usunięcia różnorodności krajowych systemów zabezpieczenia społecznego.
Ustanowiona przepisami powołanego rozporządzenia koordynacja prowadzi do
współistnienia tych systemów w układzie poziomym przez zastosowanie jednolitych
i mających charakter nadrzędny zasad postępowania oraz wspólnych łączników,
takich jak miejsce pracy, miejsce zamieszkania, siedziba pracodawcy, miejsce
8
położenia filii przedsiębiorstwa lub jego stałego przedstawicielstwa i innych.
Przepisy tego akty służą do rozstrzygnięcia kolizji, w razie sprzeczności wynikającej
z zastosowania różnych ustawodawstw, bądź ustalają właściwe podmioty
zobowiązane do świadczenia, w przypadku sporu negatywnego. Powyższe normy
są adresowane do pracowników podejmujących pracę w różnych państwach
członkowskich, przy czym pojęcie pracownika jest definiowane na podstawie
ustawodawstwa mającego zastosowanie w sprawie. Zgodnie z generalną regułą
wspólnotowej koordynacji ustalanie ustawodawstwa właściwego odbywa się według
zasad: podlegania jednemu ustawodawstwu i miejsca wykonywania pracy (lex loci
laboris). Z art. 13 ust. rozporządzenia wynika bowiem, że osoby, do których
znajduje ono zastosowanie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa
Członkowskiego, które to ustawodawstwo określa się według zasad zawartych w
art. 13 – 17 powołanego aktu. Podstawowym łącznikiem do określenia
ustawodawstwa właściwego jest miejsce wykonywania pracy. Zgodnie z art. 13 ust.
2 lit.a rozporządzenia pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego
Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli
zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego lub jeżeli
przedsiębiorstwo bądź pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną
siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego Państwa
Członkowskiego. Norma ta wyraźnie stwierdza, że nie jest niczym szczególnym
podleganie pracownika ustawodawstwu państwa, w którym jest zatrudniony, a nie
ustawodawstwu innego państwa, w którym zatrudniające go przedsiębiorstwo lub
pracodawca ma zarejestrowaną siedzibę bądź miejsce prowadzenia działalności.
Tego rodzaju rozwiązanie eliminuje konflikty w ustalaniu właściwego
ustawodawstwa związane z tzw. dumpingiem ekonomicznym ( socjalnym),
wynikającym z mniejszych kosztów ubezpieczenia społecznego w państwie
siedziby pracodawcy niż w państwie miejsca wykonywania zatrudnienia.
Od ogólnej zasady eksponującej właściwość ustawodawstwa państwa
zatrudnienia są jednak wyjątki wymienione w art. 14 – 17 rozporządzenia, które są
efektem specyfiki zatrudnienia lub wykonywania zawodu. W niniejszej sprawie
decydujący dla rozstrzygnięcia sporu jest wyjątek wynikający z art. 14 ust. 1 lit.a
tegoż aktu. W myśl powołanego przepisu pracownik najemny zatrudniony na
9
terytorium Państwa Członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle
zatrudniony i przez które został skierowany do wykonywania pracy na terytorium
innego Państwa Członkowskiego, w dalszym ciągu podlega w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego ustawodawstwu państwa wysyłającego, pod
warunkiem, że przewidywany okres wykonywania pracy za granicą nie przekracza
dwunastu miesięcy i że pracownik nie został skierowany w miejsce innej osoby,
której okres skierowania upłynął. W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości,
że zainteresowany pracownik A. Spółki z o.o. został wysłany do pracy na terytorium
Francji na okres nieprzekraczający dwunastu miesięcy, a oddelegowanie nie
nastąpiło w miejsce osoby, której upłynął okres skierowania. Stwierdzenie to nie
przesadza jednak o ostatecznym wyniku niniejszego sporu. Istota problemu polega
bowiem na tym, że przedmiotowa umowa o pracę została zawarta wyłącznie w celu
oddelegowania zainteresowanego do pracy za granicą.
Instytucja tymczasowego delegowania pracowników, o jakiej mowa w
cytowanym przepisie, została doprecyzowana w Decyzji Komisji Administracyjnej
do spraw Zabezpieczenia Społecznego Pracowników Migrujących Nr 181 z dnia 13
grudnia 2000r. w sprawie interpretacji art. 14 (1), art. 14a(1) oraz art. 14b (1) i (2)
rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 w zakresie ustawodawstwa właściwego
dla pracowników delegowanych oraz osób pracujących na własny rachunek
tymczasowo wykonujących pracę poza terytorium Państwa właściwego (Dz. Urz.
WE z 14 grudnia 2001r., L 329, s. 73- dalej nazywana Decyzją). Dodatkowo w
2004r. na podstawie wyżej wskazanej Decyzji Nr 181, Komisja Administracji
opracowała tzw.„ Praktyczny Przewodnik w Dziedzinie Oddelegowania
Pracowników w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego
Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii”.
Zgodnie z punktem 1 Decyzji o oddelegowaniu pracownika można mówić
wtedy, gdy praca wykonywana jest na rachunek przedsiębiorstwa
oddelegowującego oraz gdy istnieje między stronami więź pracownicza. Jeśli
chodzi o pierwszą przesłankę, to jest ona spełniona, gdy praca jest wykonywana
dla przedsiębiorstwa oddelegowującego, czyli w dalszym ciągu – mimo
oddelegowania – istnieje stosunek pracy pomiędzy pracownikiem oddelegowanym
a przedsiębiorstwem oddelegowującym. Co zaś się tyczy drugiego warunku, to
10
konieczne jest uwzględnienie okoliczności związanych z odpowiedzialnością z
tytułu postępowania kwalifikacyjnego, zawarcia umowy o pracę, ustania stosunku
pracy, uprawnień do składania oświadczeń woli w przedmiocie obowiązków
wynikających z takiego stosunku. Punkt 3 Decyzji dotyczy szczególnej sytuacji, w
której pracownik – podobnie jak miało to miejsce w rozpoznawanej sprawie -
zostaje zatrudniony przez pracodawcę wyłącznie w celu oddelegowania do pracy w
przedsiębiorstwie na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Wówczas poza
istnieniem więzi pracowniczej wymaga się, aby przedsiębiorstwo delegujące
„zwykle” prowadziło działalność na terenie państwa wysyłającego, a działalność ta
powinna być „godna odnotowania” w kraju delegującym. W kwestii pojęcia
działalności „zwykle” prowadzonej w kraju wysyłającym wyjaśniono, że istotne w
tym zakresie jest określenie miejsca siedziby i administracji przedsiębiorstwa, liczby
osób zatrudnionych w administracji, miejsca zatrudnienia wysyłanych pracowników,
miejsca, w którym zawierana jest większość umów o pracę, prawa, któremu
podlegają zawierane umowy, oraz obrotów osiągniętych w każdym Państwie
Członkowskim. Jeżeli zatem przedsiębiorca oddelegowujący, posiada w danym
Państwie Członkowskim siedzibę, ale wykonuje w nim wyłącznie czynności
administracyjne (kadry, księgowość), wówczas pracownik wysłany przez takie
przedsiębiorstwo do innego Państwa Członkowskiego nie może być uznany za
pracownika oddelegowanego. Warunek, według którego przedsiębiorca
oddelegowujący zwykle prowadzi działalność na terytorium kraju
oddelegowującego nie oznacza, że w kraju tym działalność przedsiębiorstwa musi
mieć charakter przeważający. Nie chodzi też o kryterium ilościowe, dotyczące
osiąganego obrotu. Konieczne jest przede wszystkim faktyczne prowadzenie
działalności w państwie wysyłającym. Wymaganie to dotyczy także agencji pracy
tymczasowej. Decydujące jest, czy agencja prowadzi swoją zasadniczą działalność
w kraju oddelegowującym. Podobnie we wspomnianym „Przewodniku praktycznym”
stwierdzono, że prowadzenie znaczącej części działalności na obszarze państwa
wysyłającego nie może sprowadzać się wyłącznie do działań związanych z
zarządzaniem wewnętrznym przedsiębiorstwa.
Wprawdzie zarówno Decyzja jak i „Przewodnik praktyczny” nie są aktami
normatywnymi, ale są traktowane jako źródło wykładni autentycznej przepisów
11
rozporządzenia 1408/71. I chociaż z jednej strony stwierdza się, że
zaprezentowana w nich wykładnia nie jest wiążąca (wyroki ETS z dnia 5 grudnia
1967 r. Nr 19/67 w sprawie Bestuur der sociale Verzekeringsbank c. Van der Vecht
i z dnia 14 maja 1981 r. Nr 98/80 w sprawie Giuseppe Romano c. Institut national
d' assurance maladie – invalidite), to z drugiej interpretacja rozporządzenia przez
Komisję jest akceptowana w praktyce, czego przykładem jest orzecznictwo ETS
(wyrok z dnia 26 stycznia 2006 r., C-2/05 w sprawie Rijksdienst voor Sociale
Zekerheid c. Herbosch Kiere i z dnia 10 lutego 2000r., C-202/97 w sprawie
Fitzwilliam; także T. Bińczycka – Majewska, Koordynacja systemów zabezpieczenia
społecznego w Unii Europejskiej, Zakamycze 1999r., s. 487 i następne). Zgodnie
bowiem z art. 81a rozporządzenia 1408/71 uprawnienia w zakresie wykładni są
wykonywane bez uszczerbku dla władz, instytucji i osób zainteresowanych do
korzystania z procedur i sądownictwa przewidzianych przez ustawodawstwo
Państw Członkowskich, przez niniejsze rozporządzenie i przez Traktat. Nie stoi to
jednak na przeszkodzie możliwości przyjęcia przez sąd krajowy interpretacji
przepisów rozporządzenia zaprezentowanej w Decyzji czy w „Przewodniku
praktycznym ” i powołania jej w uzasadnieniu swego orzeczenia.
W kwestii przesłanek stosowania art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71
wypowiadał się również Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE).
Już w wyroku TSUE z dnia 17 grudnia 1971 r. w sprawie Manpower (35/70,
ECR 197/1251), wydanym na gruncie poprzedniego rozporządzenia Nr 3,
rozstrzygnięto o możliwości delegowania, na podstawie art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71, pracowników agencji pracy tymczasowej. W ocenie
Trybunału przyjęcie takiego rozwiązania uzasadnia usunięcie trudności, jakie
związane są z krótkotrwałym przemieszczaniem się pracowników delegowanych i
zmianą systemu zabezpieczenia społecznego. Trzeba jednak zauważyć, że ze
względu na różnice w systemach zabezpieczenia społecznego poszczególnych
Państw Członkowskich UE (różne obciążenia składkowe oraz różna wysokość
świadczeń) powoływanie się wyłącznie na trudności z krótkotrwałym
przemieszczaniem się pracowników mogłoby być nadużywane przez
przedsiębiorstwa, które zajmowałyby się wyłącznie delegowaniem pracowników do
innych Państw Członkowskich i wykorzystywaniem różnic pomiędzy
12
poszczególnymi systemami zabezpieczenia społecznego. Ten aspekt sprawy
eksponowano w późniejszych orzeczeniach TSUE. W wyroku z dnia 10 lutego 2000
r. w sprawie Fitzwilliam (C- 202/97, ECR 2000/2/I-OO883) Trybunał stwierdził, że
art. 14 ust. 1 rozporządzenia 1408/71, w wersji skodyfikowanej rozporządzeniem nr
2001/83, powinien być interpretowany w ten sposób, iż w celu skorzystania z
przywileju przyznanego przez ten przepis (który, ustanawiając odstępstwo od
reguły, zgodnie z którą osoba podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego,
na którego terytorium jest zatrudniona, zezwala przedsiębiorstwu, w którym jest ona
zwykle zatrudniona, na utrzymanie rejestracji tej osoby w systemie zabezpieczenia
społecznego Państwa Członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorstwo ma
siedzibę) przedsiębiorstwo pracy tymczasowej, które przekazuje czasowo
pracowników z jednego Państwa Członkowskiego do dyspozycji przedsiębiorstwom
mającym siedziby w innym Państwie Członkowskim, musi zwykle wykonywać swą
działalność w tym pierwszym Państwie. Warunek ten jest spełniony, jeżeli
przedsiębiorstwo stale wykonuje znaczącą działalność w Państwie, w którym ma
siedzibę. Chybiony jest zatem podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut, że z
cytowanego orzeczenia nie wynika, aby działalność ta musiała mieć charakter
przeważający. Sąd Apelacyjny nie przyjął bowiem, że działalność agencji
delegującej pracowników do pracy za granicą powinna mieć przeważający
charakter w kraju oddelegowującym, lecz iż ma to być prowadzenie znaczącej
działalności na terenie państwa wysyłającego. Także w wyroku TSUE z dnia 9
listopada 2000 r. w sprawie Plum (C – 404/98, ECR 2000/11A/I –
09379)podkreślono, że zastosowanie art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71 ,
zmienionego i uaktualnionego przez rozporządzenie nr 2001/83, nie dotyczy
pracowników przedsiębiorstwa z siedzibą w jednym Państwie Członkowskim,
wysyłanych do pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego, w którym
poza czysto wewnętrznymi działaniami zarządzającym, to przedsiębiorstwo
prowadzi całą swoją działalność. Pracownicy takiego przedsiębiorstwa podlegają
zatem ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego tego Państwa
Członkowskiego, na którego terytorium rzeczywiście pracują.
W świetle przedstawionego wyżej stanowiska TSUE można uznać za trafny
pogląd Sądu drugiej instancji, iż skarżąca A. Spółka z o. o. nie spełnia tego
13
warunku zastosowania do zainteresowanego przepisu art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71 ,jakim jest prowadzenie „zwykle” znaczącej działalności na
terytorium Polski.
Za trafnością tegoż stanowiska przemawia regulacja rozporządzeń Parlamentu
Europejskiego i Rady Europy (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L.04.166.1
– dalej nazywanego rozporządzeniem 883/2004)oraz rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady Europy (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r.
dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U.UE.L.09.248.1 – dalej nazywanego
rozporządzeniem 987/2009), które weszły w życie z dniem 1 maja 2010 r. Zgodnie
z art. 12 ust. 1 pierwszego z powołanych aktów osoba, która wykonuje działalność
jako pracownik najemny w Państwie Członkowskim w imieniu pracodawcy, który
normalnie tam prowadzi swą działalność, a która jest delegowana przez tego
pracodawcę do innego Państwa Członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu
tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa
Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza
24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić innego pracownika.
Możliwość zastosowania wyjątku od zasady lex loci laboris został zatem
przewidziany wyłącznie w przypadku pracodawcy, który normalnie prowadzi swoją
działalność w państwie wysyłającym. W art. 14 ust. 2 rozporządzenia 987/2009
skonkretyzowano, iż przedmiotowe sformułowanie odnosi się do pracodawcy
zazwyczaj prowadzącego znaczną część działalności, innej niż działalność
związana z samym zarządzaniem wewnętrznym, na terytorium Państwa
Członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę, z uwzględnieniem wszystkich
kryteriów charakteryzujących działalność prowadzoną przez dane przedsiębiorstwo.
Odnośne kryteria musza zostać dopasowane do specyficznych cech każdego
pracodawcy i do rzeczywistego charakteru prowadzonej działalności. Przedmiotowe
unormowania potwierdzają więc dotychczasowe rozumienie uprzednio
obowiązujących przepisów odnoszących się do interesującego nas zagadnienia.
W tej sytuacji należy uznać, że przepisy nowych rozporządzeń nie zmieniły
dotychczasowego stanu prawnego, a jedynie go potwierdziły i doprecyzowały.
14
Wobec bezzasadności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, Sąd Najwyższy z mocy
art. 398¹4
k.p.c. orzekł jak w sentencji.