Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 353/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z wniosku L. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 2 czerwca 2009 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2009 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił odwołanie wnioskodawczyni L. S. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 stycznia 2008 r.,
2
odmawiającej przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wobec
niespełnienia warunku niezdolności do pracy określonego w art. 57 ust. 1 pkt
1ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.).
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny: wnioskodawczyni (ur. 25
kwietnia 1957 r.), z wykształcenia pielęgniarka, pracowała jako salowa i pomoc w
sterylizatorni w Szpitalu Wojewódzkim w W. W okresie od dnia 26 sierpnia 1989 r.
do dnia 21 grudnia 2003 r. miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy. W dniu 19 października 2007 r. złożyła kolejny wniosek o przyznanie renty z
tytułu niezdolności do pracy. Lekarz Orzecznik ZUS po zbadaniu wnioskodawczyni
nie stwierdził u niej takiego zaawansowania schorzeń, które stanowiłyby o jej, co
najmniej częściowej, niezdolności do pracy. Od powyższego orzeczenia
wnioskodawczyni wniosła sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS, która w dniu 8
stycznia 2008 r. po kolejnych badaniach i analizie dokumentacji lekarskiej nie
stwierdziła niezdolności do pracy. W oparciu o to orzeczenie, organ rentowy
zaskarżoną decyzją z dnia 17 stycznia 2008 r. odmówił wnioskodawczyni prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy. Rozpoznając odwołanie wnioskodawczyni od
tej decyzji Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego lekarza kardiologa,
celem ustalenia, czy wnioskodawczyni może zostać uznana za częściowo, bądź
całkowicie niezdolną do pracy. W opinii z dnia 11 kwietnia 2008 r. biegła
stwierdziła, że wnioskodawczyni jest w obecnym stanie zdrowia zdolna do pracy. W
uzasadnieniu opinii stwierdziła, na podstawie analizy dokumentacji lekarskiej oraz
przeprowadzonego badania, iż zgłaszane przez wnioskodawczynię dolegliwości
mogą być częściowo pochodzenia czynnościowego, gdyż w aktualnych
obiektywnych badaniach układu krążenia nie wykazano objawów niedokrwienia
mięśnia serca, ciśnienie tętnicze krwi jest prawidłowe, a układ krążenia wydolny.
Wnioskodawczyni nie zgadzając się z konkluzją opinii, złożyła wniosek o
zasięgnięcie opinii biegłych lekarzy sądowych innych specjalizacji. Sąd dla
wszechstronnego wyjaśnienia aktualnego stanu zdrowia wnioskodawczyni,
uwzględnił ten wniosek, dopuszczając dowód z opinii Dolnośląskiego
Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy. W dniu 10 grudnia 2008 r. biegli z
3
zakresu medycyny pracy złożyli opinie o stanie zdrowia wnioskodawczyni,
stwierdzając że jest ona zdolna do pracy. W uzasadnieniu opinii analizując choroby,
na które wnioskodawczyni cierpi oraz ich stopień zaawansowania, stwierdzili że
wnioskodawczyni może wykorzystywać swoje niepełne, średnie wykształcenie o
kierunku medycznym wykonując lekkie prace fizyczne. Sąd pierwszej instancji,
podzielając stanowisko biegłych lekarzy i uznając sporządzone przez nich opinie za
wiarygodne i obiektywne, orzekł iż wnioskodawczyni nie spełniła ustawowej
przesłanki niezdolności do pracy z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS.
Apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 2 czerwca 2009 r., uznając że Sąd pierwszej instancji poczynił
wyczerpujące ustalenia co do stanu faktycznego sprawy a także dokonał jego
prawidłowej oceny prawnej. W uzasadnieniu wyroku wskazano, powołując się na
stanowisko biegłych, że rozpoznane u wnioskodawczyni choroby przebiegają w
takim stopniu nasilenia, że nie czynią jej choćby częściowo niezdolną do pracy,
przy zaleceniu, że wnioskodawczyni nie powinna pracować w narażeniu na
działanie silnego pola elektromagnetyczneg, a także nie powinna być zatrudniona
przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej. W ocenie biegłych nie było podstaw do
uznania wnioskodawczyni za niezdolną do pracy, nawet częściowo, co wykluczało
możliwość przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik
wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 12 ust 1 i 3 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez ich
niezastosowanie „w sytuacji gdy z całości materiału dowodowego zebranego w
sprawie, zwłaszcza dokumentacji medycznej i historii choroby wnioskodawczyni
wynika, iż cierpi ona na chorobę niedokrwienną serca, dławicę naczynioskurczową,
hipercholesterolemię, a nadto ma wszczepiony sztuczny rozrusznik serca oraz
usuniętą macicę, co winno skutkować uznaniem wnioskodawczyni za niezdolną do
pracy”, oraz naruszenie przepisów postępowania – art. 386 § 4 k.p.c., poprzez
nierozpoznanie istoty sprawy i brak ustaleń w zakresie „możliwości wykonywania
wyuczonego zawodu ze względu na stan zdrowia wnioskodawczyni (...)”, wniósł o
4
uchylenie zaskarżonego wyroku jak i poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego w całości i zmianę orzeczenia przez ustalenie, że wnioskodawczyni
jest niezdolna do pracy, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku jak i
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach wymienionych w
art. 3983
§ 1 k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutu
naruszenia przepisów postępowania i zbadania czy mogło mieć ono istotny wpływ
na wynik sprawy. W ocenianej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej, w tej części,
dotyczyły właściwie ustalenia faktów, wskazując na brak ustaleń „w zakresie
możliwości wykonywania wyuczonego zawodu ze względu na stan zdrowia
wnioskodawczyni (...)”. Zarzuty te nie mogą być uznane za zasadne. W sprawie
zostało ustalone, na podstawie przeprowadzonych dowodów, że stopień
zaawansowania schorzeń na które skarży się wnioskodawczyni nie stanowi o jej co
najmniej częściowej, niezdolności do pracy.
Nie jest więc uzasadniony zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. W świetle
tego przepisu sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać
sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd
pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W rozpoznawanej sprawie
nie było to konieczne, opinia biegłych, jak i opinia uzupełniająca złożona w sprawie
była bowiem, tak w diagnozie jak i w konkluzji, jednoznaczna, a w toku
postępowania przeprowadzone zostały wszystkie dowody dla wyjaśnienia jedynej
spornej okoliczności (stanu zdrowia wnioskodawczyni i jego oceny). Nie można
także podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego. Zgodnie z art. 57 ustawy,
renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił
łącznie trzy wymienione w tym przepisie warunki, z których doniosły – z punktu
widzenia przesłanek kasacji – jest tylko pierwszy, a mianowicie niezdolność do
pracy. Badanie, czy ubezpieczona spełnia warunki nabycia prawa do renty,
5
sprowadza się zatem do ustalenia, czy jest, czy nie jest ona zdolna do pracy.
Ustalenia niezdolności do pracy, dokonuje się na zasadach i w trybie określonych w
ustawie o emeryturach i rentach z FUS, stosując odpowiednio art. 12 – 14 tej
ustawy Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, definiując
niezdolność do pracy, stanowi, że niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie
lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i 3 wskazują, że całkowicie niezdolną do pracy
jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a
częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła
zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Natomiast
zgodnie z art. 13 przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do
pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się stopień
naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej
sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, oraz możliwość wykonywania
dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania
zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy,
poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. Dokonując analizy
pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” należy brać pod uwagę zarówno kryterium
biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego
sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy),
jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania wykonywaniem
jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która spełniła obydwa te
kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym jak i
ekonomicznym (por. niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia
2004 r., I UK 28/04). W orzecznictwie przyjmuje się również (por. wyroki z dnia 20
sierpnia 2003 r., II UK 11/03, z dnia 5 lipca 2005 r., I UK 222/04, oraz z dnia 18
maja 2006 r., II UK 156/05, niepublikowane), że decydującą dla stwierdzenia
niezdolności do pracy jest utrata możliwości wykonywania pracy zarobkowej z
powodu naruszenia sprawności organizmu przy braku rokowania odzyskania
zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Gdy więc biologiczny stan kalectwa lub
6
choroba, nie powodują naruszenia sprawności organizmu w stopniu mającym
wpływ na zdolność do pracy dotychczas wykonywanej lub innej mieszczącej się w
ramach posiadanych lub możliwych do uzyskania kwalifikacji, to brak prawa do tego
świadczenia. Prawa tego nie można w szczególności wywodzić z przewidzianych w
art. 13 ustawy przesłanek, a więc: stopnia naruszenia sprawności organizmu oraz
możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,
możliwości wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz
celowości przekwalifikowania zawodowego, przy wzięciu pod uwagę rodzaju i
charakteru dotychczas wykonywanej pracy, poziomu wykształcenia, wieku i
predyspozycji psychofizycznych, bowiem odnoszą się one tylko do ustalania
stopnia lub trwałości niezdolności do pracy. Nie mają więc znaczenia, jeżeli aspekt
biologiczny (medyczny) wskazuje na zachowanie zdolności do pracy. Obiektywna
możliwość podjęcia dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z
poziomem kwalifikacji, wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych może
być brana pod uwagę tylko wówczas, gdy ubiegający się o rentę jest niezdolny do
pracy z medycznego punktu widzenia, gdyż oba te aspekty muszą występować
łącznie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98,
OSNAPUS 2000 nr 16, poz. 624). Ustawodawca dał temu wyraz w powiązaniu
prawa do renty z rzeczywistą utratą zdolności do pracy lub znacznym jej
ograniczeniem przy uwzględnieniu możliwości i sprawności niezbędnych do
dalszego zaangażowania w procesie pracy. O niezdolności do pracy nie decyduje
więc niemożność podjęcia innej pracy, lecz koniunkcja niezdolności do pracy z
niezdolnością do przekwalifikowania się do innego zawodu. Odmienny pogląd
prowadziłby do pomijania treści art. 12 ustawy o emeryturach i rentach, który Sąd
Najwyższy wykłada stwierdzając, że częściowa utrata zdolności do pracy
zarobkowej nie jest równoznaczna z niemożliwością wykonywania
dotychczasowego zatrudnienia, ale została ograniczona do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji, oraz że dopiero konieczność zmiany zawodu i
brak rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu stanowi
podstawę do przyznania renty inwalidzkiej z tytułu częściowej niezdolności do pracy
(wyrok z dnia 10 czerwca 1999 r.. II UKN 675/98 OSNAPUS 2000 nr 16, poz. 624;
z dnia 10 maja 2000 r., II UKN 533/99, OSNAPUS 2001 nr 21, poz. 648, czy z dnia
7
25 listopada 1998 r., II UKN 326/98, OSNAPUS 2000 nr 1, poz. 36). W
rozpoznawanej sprawie istotne było, czy z powodu naruszenia sprawności
organizmu wnioskodawczyni utraciła całkowicie lub częściowo zdolność do pracy
zarobkowej. Ta ostatnia kwestia została rozstrzygnięta przez Sądy obu instancji w
oparciu o zgodne w swojej treści i wnioskach opinie lekarzy, z których wynikało, że
wnioskodawczyni nie jest obecnie osobą niezdolną do pracy, a zatem – wobec
niespełnienia warunku z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS -
nie przysługuje jej renta z tytułu niezdolności do pracy.
Okoliczności te zostały prawidłowo ocenione w toku postępowania, co biorąc
pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39814
§ 1 k.p.c.