Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 88/13
POSTANOWIENIE
Dnia 20 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa S. L.
przeciwko A. L.
o rozwód,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 20 listopada 2013 r.,
zażalenia pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2013 r., na skutek apelacji
powoda S. L. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 maja 2012 r., uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
apelacyjnego.
W zażaleniu na ten wyrok pozwana zarzuciła naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 386 § 4 k.p.c., polegające na błędnym przyjęciu przez Sąd
Apelacyjny, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy oraz nie wskazał
dowodów, w oparciu o które dokonał własnych ustaleń faktycznych, co
w konsekwencji uniemożliwia rozpoznanie sprawy przez Sąd drugiej instancji.
W konkluzji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez jego uchylenie
i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu projektu nowelizacji art. 3941
§ 11
k.p.c. dokonanej ustawą
z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) – wskazano, że kompetencja do
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania jest nadużywana przez sądy drugiej instancji i to także obecnie, gdy
obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja jest
instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić ex
novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy stronami.
Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c., uchylenie wyroku połączone z przekazaniem
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić
w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji
i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania
istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz wtedy, gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Zażalenie na
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu, czy zostało
3
ono wydane w jednej z wymienionych wyżej sytuacji. Przy jego rozpoznawaniu
Sąd Najwyższy nie bada jednak istoty sprawy, a więc tego, co w świetle
zgłoszonego żądania i jego podstawy faktycznej stanowiło przedmiot postępowania,
lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności są tymi,
które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie orzeczenia
kasatoryjnego, zamiast – co powinno być regułą – reformatoryjnego. Środek
odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej specyfice,
pozostaje zażaleniem, nie służy zatem ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie.
Kontrola Sądu Najwyższego w określonych wyżej granicach nie zmierza do
oceny zasadności żądania pozwu, ani apelacji i nie polega na merytorycznym
badaniu stanowiska sądu drugiej instancji co do przepisów prawa materialnego
mających zastosowanie w sprawie.
W przedmiotowej sprawie podstawą orzeczenia kasatoryjnego były
przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c.
W przepisie tym zostały sformułowane dwie przyczyny uchylenia wyroku
z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, mianowicie nierozpoznanie
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy i konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości.
U podstaw orzeczenia kasatoryjnego legła ocena Sądu Apelacyjnego,
według której Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, z czym jednak
nie można się zgodzić. W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się,
że nierozpoznanie istoty sprawy, jako przewidziana w art. 386 § 4 k.p.c. podstawa
wyroku kasatoryjnego, występuje wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób
nieprawidłowy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub
zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1,
poz. 22; z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003, nr 3, poz. 36; z dnia
4
17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK
568/10, OSNC 2012 – B, poz. 40). Ugruntowany jest pogląd judykatury,
że niewyjaśnienie okoliczności faktycznych nie jest równoznaczne
z nierozpoznaniem istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 172/12,
niepubl., z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.).
Oceny zatem, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje
się po przeanalizowaniu żądań pozwu i przepisów prawa materialnego
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad
postępowania wyjaśniającego i dowodowego. Zakwestionowanie przez sąd
odwoławczy poglądu prawnego sądu pierwszej instancji co do podstawy prawnej
rozpoznawanego roszczenia także nie zawsze oznacza, że sąd ten nie rozpoznał
istoty sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1999 r., II UKN 589/98,
OSNP 2000, nr 12, poz. 483).
Przedmiotem procesu było orzeczenie rozwodu, bez orzekania o sposobie
korzystania z mieszkania.
Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odniósł się do pozytywnych
przesłanek rozwodu, jakimi są zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego,
dokonał analizy zgromadzonego materiału dowodowego przez pryzmat żądań stron,
a następnie subsumcji na podstawie art. 56 §1, 57 § 1 i 60 § 2 k.r.o.
Niedostateczne, w ocenie sądu drugiej instancji, rozważenie przez sąd
pierwszej instancji prawa materialnego znajdującego zastosowanie w sprawie nie
może być kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty sprawy (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 4/13, i 23 listopada 2012 r., I CZ
152/12).
Jeśli Sąd dostrzega braki w obrębie ustaleń faktycznych poczynionych
w sprawie, to nie ma przeszkód, by braki te we własnym zakresie uzupełnił.
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, co oznacza, że sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów apelacyjnych,
5
lecz musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych własnych ustaleń,
a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego.
W przyjętym w polskim modelu apelacji (apelacja pełna), postępowanie
apelacyjne stanowi kontynuację postępowania przed sądem pierwszej instancji,
a jego przedmiotem jest także rozpoznanie zgłoszonego w pozwie żądania, nie zaś
wyłącznie kontrola zaskarżonego orzeczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów
z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55).
Wskazać należy, że po zmianie art. 386 § 4 k.p.c. z dniem 1 stycznia 2000 r.,
nawet potrzeba znacznego uzupełnienia postępowego dowodowego nie może
stanowić podstawy do wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia
kasatoryjnego; może nią być - jak wynika jednoznacznie z obecnego brzmienia
tego przepisu, oprócz nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy -
tylko konieczność przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości.
Z okoliczności niniejszej sprawy taka potrzeba jednak nie wynika.
Ze względu na zasadność zarzutu naruszenia art. 386 § 4 k.p.c., Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok, a orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego
pozostawił, zgodnie z art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c., Sądowi
Apelacyjnemu.
es
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13