Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 311/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania B. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 grudnia 2012 r.,
1. oddala skargę,
2. przyznaje adwokatowi A. K., Kancelaria Adwokacka od
Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 120 zł (sto
dwadzieścia)powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług
tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w
postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 30 września 2011 r. Sąd Okręgowy w Ł. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 23 sierpnia 2010 r. i przyznał B. M.
dalsze prawo do pobieranej od dnia 1 marca 1994 r. renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy do dnia 31 grudnia 2011 r. Ustalenie utrzymywania się
niezdolności do pracy Sąd pierwszej instancji oparł na dowodzie z opinii biegłych
lekarzy neurologa, kardiologa oraz urologa, opartych na rozpoznaniu przebytego w
1993 r. udaru krwotocznego z objawami niedowładu lewej kończyny górnej oraz
padaczki z napadami uogólnionymi. Sąd ocenił, że ubezpieczona nie jest
niezdolna do wykonywania prac niewymagających pełnej sprawności fizycznej oraz
prac biurowych, lecz do cięższej pracy fizycznej oraz pracy na wysokości, przy
maszynach w ruchu ciągłym, przy środkach żrących i parzących oraz nie może
kierować pojazdami mechanicznymi. Może wykonywać prace lekkie,
niewymagające pełnej sprawności ruchowej albo w charakterze pracownika
umysłowego bez kwalifikacji.
Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił apelację
organu rentowego i wyrokiem z dnia 7 grudnia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok,
oddalając odwołanie. Za trafny uznał zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. przez
wydanie wyroku na podstawie nieprzekonującej i nierzetelnej opinii biegłego
neurologa i niedopuszczenie wnioskowanego przez organ rentowy dowodu z opinii
innego biegłego tej specjalności. Po uzyskaniu ustnej opinii uzupełniającej biegłego
z zakresu neurologii, który wskazał, że główną przyczyną niepełnosprawności
ubezpieczonej nie jest padaczka, lecz niedowład lewej ręki, i jednocześnie
stwierdził, że nie oceniał dokładnie jej funkcji, biorąc pod uwagę dotychczasowe
stanowisko tego biegłego, Sąd Apelacyjny uwzględnił wniosek apelacyjny i dopuścił
dowód z opinii innego biegłego neurologa oraz z urzędu dopuścił dowód z opinii
biegłego z zakresu ortopedii na sporną w sprawie okoliczność częściowej
niezdolności ubezpieczonej do pracy.
Na podstawie uzyskanych dowodów, z pominięciem pisemnej i
uzupełniającej ustnej opinii biegłego neurologa w całości, dokonał odmiennych niż
Sąd pierwszej instancji ustaleń. Stwierdził, że ubezpieczona jest zdolna do pracy
zarobkowej zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji, uwzględniając brak
3
wyuczonego zawodu, ukończenie liceum ogólnokształcącego oraz dotychczasowe
doświadczenie zawodowe w pracy sprzedawcy i pracownika biurowego. Na
podstawie uzyskanych w postępowaniu apelacyjnym opinii biegłych stwierdził, że
ubezpieczona przystosowała się i zaadaptowała do niepełnosprawności ręki, której
niedowład nie upośledza czynności tego narządu w stopniu dającym podstawę do
orzekania o niezdolności do pracy zarobkowej zgodnie z kwalifikacjami (art. 12 ust.
1 i art. 13 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.).
Skarga kasacyjna ubezpieczonej, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji
w całości, zawierała wniosek o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. Została oparta na podstawie obrazy przepisów
postępowania „przez nieuwzględnienie dyrektywy wynikającej z art. 162 k.p.c. i
rozpoznanie zarzutu apelacji dotyczącego naruszenia art. 233 k.p.c. pomimo
sprekludowania tego zarzutu, w tym przeprowadzenia postępowania
dowodowego przekraczającego inicjatywę dowodową organu rentowego w
kierunku potwierdzenia zarzutu apelacji, z naruszeniem zasady
kontradyktoryjności procesu oraz zasady równego traktowania jego stron”.
Skarżąca podkreśliła, że Sąd drugiej instancji dopuścił dowody z opinii biegłych
zarówno na wniosek strony skarżącej, jak i z urzędu, prowadząc postępowanie w
kierunku uzasadnienia zarzutu apelacji naruszenia art. 233 k.p.c., a jednocześnie
oddalił wniosek dowodowy pełnomocnika ubezpieczonej, mimo że nie wszystkie
okoliczności zostały rozstrzygnięte. Wskazała również na naruszenie prawa
materialnego – art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że nie jest
częściowo niezdolna do wykonywania pracy.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Uchybienie przez Sąd pierwszej instancji przepisom postępowania,
polegające na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone
stosownie do okoliczności, może być skutecznie zarzucane w dalszym toku
4
postępowania, a więc także w postępowaniu wywołanym wniesieniem zażalenia
oraz w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym, tylko wówczas, gdy strona
zwróciła na nie uwagę sądu w toku posiedzenia, a w razie nieobecności - na
najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej
winy albo chodzi o przepisy prawa procesowego, których naruszenie sąd powinien
wziąć pod rozwagę z urzędu (art. 162 k.p.c.; por. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05, OSNC 2006 nr 9, poz. 144 i powołane
tam orzecznictwo oraz uchwałę z dnia 27 czerwca 2008 r., OSNC 2009 nr 7-8, poz.
103). Jeżeli przyjmuje się, że jednym z celów tej regulacji jest zapobieganie
nielojalności procesowej i niedopuszczenie do celowego tolerowania przez strony
uchybień procesowych sądu, z zamiarem późniejszego wykorzystania ich w
środkach odwoławczych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października
2006 r., II CSK 229/06, niepubl. i z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 234/09, niepubl.),
to należy przyjąć, że możliwość, a właściwie konieczność zgłoszenia zastrzeżeń do
czynności sądu w trybie przewidzianym w art. 162 k.p.c. obejmuje również
postanowienia o odmowie przeprowadzenia dowodu, którymi - zgodnie z art. 240 §
1 k.p.c., sąd nie jest związany i stosownie do okoliczności może je uchylić lub
zmienić (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2010 r., II PK 127/09, Monitor
Prawa Pracy 2011 nr 1, s. 33).
Zaskarżenie wyroku w całości oznaczało, że sąd drugiej instancji, jako sąd
merytoryczny powinien ponownie rozpoznać sprawę w granicach apelacji (art. 378
§ 1 k.p.c.), bez pozostawiania poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących
przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą wniosku.
Spełniając ten postulat, obowiązany był dokonać ustaleń faktycznych spójnych z
przepisami prawa materialnego; mógł ich dokonywać na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym
(art. 382 k.p.c.), jak też mógł uwzględnić nowe fakty oraz przeprowadzić także te
dowody, które strona mogła powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji (art. 381 k.p.c.; por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 r.,
I PKN 28/00, OSNAPiUS 2002 nr 7, poz. 161). Dokonując własnych ustaleń i
dopuszczając dowody z urzędu (art. 232 in fine k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c.), Sąd drugiej instancji nie był ograniczony – dotyczącym stron – zakazem
5
wynikającym z niezwrócenia uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania
(art. 162 k.p.c.; por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r., II PK 215/11,
OSNP 2013 nr 9-10, poz. 106 i z dnia 2 lipca 2009 r., I UK 37/09, Lex nr 529678).
W skardze kasacyjnej nie postawiono zarzutu opierającego się na
naruszeniu art. 232 k.p.c. (skarżąca odwołała się do tego przepisu tylko we wniosku
o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania), natomiast ujęty w podstawie skargi
zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. był niedopuszczalny (art. 3833
§ 3 k.p.c.).
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.), zasądzając na rzecz pełnomocnika skarżącej z tytułu kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej wynagrodzenie według norm przepisanych (§ 19 w związku z § 12
ust. 2 i 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, jednolity tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 461).