Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 71/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 21 grudnia 2012 r.
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Powódka M. J. domagała się w pozwie przywrócenia do pracy w pozwanej
Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B. na dotychczasowym stanowisku.
Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w B. w
punkcie I przywrócił powódkę M. J. do pracy w pozwanej Poradni Psychologiczno-
Pedagogicznej w B. na dotychczasowe stanowisko pracy oraz odstąpił od
obciążania stron kosztami procesu.
Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach
faktycznych i rozważaniach prawnych:
Powódka M. J. ukończyła wyższe studia magisterskie na Uniwersytecie […]
w zakresie pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej o specjalności nauczycielskiej.
Pracę w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B. rozpoczęła w dniu 2 września
1991 r. na stanowisku pedagoga. Z dniem 4 lipca 1994 r. uzyskała mianowanie w
Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B. W lipcu 1996 r. ukończyła z kolei
studia podyplomowe na Uniwersytecie w zakresie logopedii. W dniu 6 października
2000 r. powódce został nadany stopień nauczyciela mianowanego magistra
pedagogiki w zakresie pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej – specjalność
nauczycielska oraz w zakresie logopedii. W czerwcu 2002 r. powódka została
wpisana na listę ekspertów z możliwością udziału w komisjach kwalifikacyjnych lub
egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy. W pracach
komisji brała udział przez 9 lat. W lipcu 2001 r. powódce nadano stopień awansu
zawodowego nauczyciela dyplomowanego.
Od dnia 1 września 2008 r., powódka została przeniesiona na zasadzie
porozumienia stron na stanowisko logopedy. Od momentu przeniesienia okresowo,
pod nieobecność innych pracowników, miała przydzielane dodatkowe obowiązki
pedagoga w godzinach ponadwymiarowych, w celu przeprowadzenia diagnozy
dzieci.
Do zadań logopedów zatrudnionych w pozwanej Poradni należy między
innymi przeprowadzanie logopedycznych badań przesiewowych, konsultacji i
diagnoz. Po objęciu stanowiska logopedy powódka uczestniczyła w pracach
zespołu orzekającego jako pedagog - logopeda. W okresie swojej pracy powódka
3
otrzymywała wyróżniające oceny pracy, a w czerwcu 2011 r. ocenę dobrą. Za
bardzo dobre osiągnięcia w pracy powódka otrzymywała też cyklicznie nagrodę
Dyrektora Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B.
W 2011 r. organ prowadzący – Starostwo Powiatowe w B. – zmniejszył
budżet Poradni na 2012 rok, w tym kwotę na wynagrodzenia osobowe pracowników
z planowanych 695.675 zł do 551.000 zł. W związku z tym dyrektor pozwanej
placówki K. L. złożyła powódce i drugiemu logopedzie ustną propozycję obniżenia
wymiaru zatrudnienia do 3/4 etatu. Obie pracownice nie wyraziły jednak zgody na
zmianę wymiaru etatu.
W Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej w B. jest zatrudnionych trzech
logopedów. Trzeci logopeda jest społecznym zastępcą dyrektora placówki.
Pismem z dnia 28 listopada 2011 r. pracodawca wypowiedział powódce
umowę o pracę w związku z restrukturyzacją zatrudnienia (koniecznością redukcji
etatów), spowodowaną sytuacją ekonomiczną Poradni Psychologiczno-
Pedagogicznej w B.
W związku z koniecznością restrukturyzacji zatrudnienia w Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w B., oprócz likwidacji etatu powódki, zlikwidowano
także 1/4 etatu pedagoga, 1/2 etatu pracownika obsługi, 1/2 etatu
administracyjnego i 37 godzin ponadwymiarowych.
W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy uznał powództwo za
uzasadnione.
Sąd Rejonowy zauważył, że do sytuacji powódki, ostatnio zatrudnionej w
Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B. na stanowisku logopedy, mają
zastosowanie przepisy Karty Nauczyciela (art. 1 ust. 1 pkt 1 tej ustawy w związku z
art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty). Zgodnie z art. 20
ust. 1 pkt 2 i 5c Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji
szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze
zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, rozwiązuje z nim stosunek
pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, materiał dowodowy zebrany w
przedmiotowej sprawie jednoznacznie wskazywał, iż w wyniku „okrojenia” przez
4
organ prowadzący budżetu Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w B. w
pozwanym zakładzie nie było możliwości dalszego zatrudniania w pełnym wymiarze
godzin trzech pracowników na stanowisku logopedy.
W dalszej części rozważań Sąd Rejonowy stwierdził, iż podziela
ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, iż sąd pracy rozpoznający sprawę w
zakresie wypowiedzenia umowy o pracę z powodu restrukturyzacji zatrudnienia nie
może oceniać zasadności działań organizacyjnych i ekonomicznych
podejmowanych przez pracodawcę. W tym zakresie decyzja o restrukturyzacji
zakładu jest suwerennym uprawnieniem pracodawcy i nie podlega kontroli sądu.
Jednocześnie zauważył jednak, że sądowej analizie podlega ustalenie, jakimi
kryteriami kierował się pracodawca przy doborze pracownika do zwolnienia.
Podniósł też, że kryteria, którymi powinien się kierować pracodawca, dokonując
wyboru pracownika do zwolnienia, powinny być wszechstronne i sprawiedliwe.
Dodatkowymi kryteriami doboru pracowników do zwolnienia oprócz przydatności do
pracy, powinno być między innymi zaangażowanie i dyspozycyjność, sytuacja
materialna i rodzinna pracownika.
Zdaniem Sądu Rejonowego rozpoznającego przedmiotową sprawę, podana
powódce przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę, to jest „restrukturyzacja
zatrudnienia (konieczność redukcji etatów) spowodowana sytuacją ekonomiczną
Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B.”, była w sposób oczywisty nazbyt
ogólnikowa, a przez to wadliwa. W ocenie Sądu pierwszej instancji, brak wskazania
kryteriów, jakimi kierował się pracodawca, wypowiadając pracownikowi umowę o
pracę, po stronie pracownika stwarza bowiem konieczność wytoczenia powództwa,
aby móc zorientować się w motywach, którymi kierował się pracodawca.
Rozpoznając przedmiotową sprawę, Sąd pierwszej instancji doszedł
również do wniosku, iż kryteria, jakimi kierował się pracodawca, dokonując
wypowiedzenia powódce stosunku pracy, nie były wszechstronne, ponieważ
ograniczały się do porównania pracy powódki do dwóch pozostałych logopedów,
gdy tymczasem M. J., zdaniem Sądu, posiada również uprawnienia do
wykonywania pracy pedagoga. Sąd pierwszej instancji zauważył bowiem, że
powódka przez 17 lat pracowała w Poradni jako pedagog. Dopiero od dnia 1
września 2008 r. na zasadzie porozumienia stron objęła natomiast stanowisko
5
logopedy. Dlatego też, o ile jej sytuacja prawna w tym zakresie była zbliżona do
pozostałych logopedów, to w porównaniu do pedagogów była zdecydowanie
lepsza, ponieważ w tym charakterze w pozwanej jednostce zatrudnione są osoby z
niższym stażem i statusem zawodowym, w tym nawet na podstawie umowy o pracę
na czas określony.
Sąd Rejonowy podkreślił równocześnie, że powódka wykonywała obowiązki
pedagoga nieprzerwanie przez 17 lat pracy w Poradni, aż do dnia 1 września
2008 r., czyli do przeniesienia jej na stanowisko logopedy, a nawet wówczas cały
czas, na okres zastępstw za nieobecnych pracowników, obok obowiązków
logopedy wykonywała obowiązki pedagoga. Z dokumentacji znajdującej się w
aktach sprawy wynikało zaś w sposób nie budzący wątpliwości, iż M. J.
wykonywała obowiązki pedagoga w zakresie prac komisji orzekających nawet po
wejściu w życie rozporządzenia określającego kwalifikacje nauczycieli. Reasumując
powyższe, Sąd pierwszej instancji doszedł do wniosku, iż powódka posiada
uprawnienia do wykonywania pracy w charakterze pedagoga, zaś pracodawca,
dokonując wyboru pracownika do zwolnienia, nie uwzględnił tej okoliczności.
Z tych też względów Sąd Rejonowy uznał, iż kryteria doboru pracownika do
zwolnienia nie były wszechstronne i zgodnie z żądaniem pozwu przywrócił
powódkę na dotychczasowe stanowisko pracy.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z
dnia 21 grudnia 2012 roku oddalił apelację pozwanej Poradni dotyczącą punktu I
wyroku Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, a
swe ustalenia oparł na należycie zgromadzonym materiale dowodowym, którego
ocena nie wykraczała poza granice wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej
instancji wywiódł prawidłowe wnioski z poprawnie dokonanej analizy dowodów,
stąd też Sąd Okręgowy ustalenia te uznał i przyjął jako własne. Jednocześnie Sąd
odwoławczy uznał za prawidłowe zakwalifikowanie roszczeń powódki z art. 45 § 1
k.p. Podzielił również wywody Sądu Rejonowego w zakresie odnoszącym się do
warunków zastosowania powyższego przepisu oraz problematyki
nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę, w szczególności konieczności
6
wykazania w sytuacji likwidacji (redukcji etatu), jakimi kryteriami kierował się
pracodawca przy doborze pracownika do zwolnienia.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w przypadku konieczności wytypowania
pracowników do zwolnienia spośród większej grupy osób, pojawia się kwestia
oceny prawidłowości zastosowanych kryteriów selekcji, która winna być
dokonywana w oparciu o przepisy Kodeksu pracy.
W przypadku selekcji pracowników do zwolnienia, zdaniem Sądu drugiej
instancji, występują w istocie dwa etapy oceny działań pracodawcy. Najpierw
należy badać, co było zasadniczą przyczyną rozwiązania stosunku pracy
(przyczyny I stopnia), a następnie ocenić kryteria doboru pracowników do
zwolnienia (przyczyny II stopnia). Wypowiedzeniem nieuzasadnionym na gruncie
art. 45 k.p. będzie zatem takie wypowiedzenie, które narusza przyczyny I i II
stopnia łącznie lub z osobna tylko przyczyny I albo II stopnia.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwrócił
stwierdził, że z niespornych ustaleń stanu faktycznego wynikało, iż w dacie
zwolnienia powódki w wyniku „okrojenia” przez organ prowadzący budżetu Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w B. nie było możliwości dalszego zatrudniania w
pełnym wymiarze godzin trzech pracowników na stanowisku logopedy. Tym
samym, wskazaną przez pracodawcę przyczynę zwolnienia pracownika
(„restrukturyzacja zatrudnienia [konieczność redukcji etatów], spowodowana
sytuacją ekonomiczną Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B., która
uniemożliwia dalsze zatrudnienie Pani w pełnym wymiarze godzin”) Sąd ten uznał
za konkretną i prawdziwą.
Jednocześnie z uwagi na to, że w oświadczeniu pracodawcy jako jedyną
przyczynę rozwiązania z powódką umowę o pracę wskazano redukcję etatu, w
sytuacji gdy powódka nie była jedynym pracownikiem dydaktycznym zatrudnionym
w Poradni, kontroli sądu pracy w analizowanym postępowaniu podlegać musiała
ocena zasadności i słuszności przyjętych kryteriów zakwalifikowania właśnie
powódki do zwolnienia z pracy. Obowiązkiem Sądu była przy tym wyłącznie ocena,
czy decydując się na zwolnienie powódki, pozwana dokonała właściwej selekcji
podwładnych i zastosowała prawidłowe kryteria doboru pracownika do zwolnienia.
7
Sąd Okręgowy przypomniał, że pozwana w toku postępowania uzasadniała
dobór powódki (zatrudnionej ostatnio na stanowisku logopedy) do zwolnienia
wyłącznie faktem jej niższych kwalifikacji zawodowych w porównaniu do dwóch
pozostałych zatrudnionych przez pozwaną logopedów, krótszym stażem pracy na
stanowisku logopedy oraz niższą oceną pracy powódki z czerwca 2011 r.
Sąd Odwoławczy, mając na uwadze ustalenia stanu faktycznego, podzielił
natomiast stanowisko Sądu Rejonowego, że w okolicznościach niniejszej sprawy
kryterium to było niewystarczające. Zwrócił bowiem uwagę, że powódka poza
uprawnieniami do pracy w charakterze logopedy posiadała również uprawnienia do
wykonywania pracy pedagoga. Sąd odwoławczy podkreślił przy tym, że odniesienie
kryteriów doboru wskazywanych przez pozwaną (kwalifikacje, staż pracy, ocena
pracy) do pedagogów zatrudnionych przez pozwaną, nie uzasadniałoby raczej
wypowiedzenia stosunku pracy właśnie powódce.
Bez znaczenia, w opinii Sądu drugiej instancji, pozostawał natomiast kolejny
zarzut apelacji, sprowadzający się do stwierdzenia przez pozwaną, że nawet gdyby
powódka miała kwalifikacje do wykonywania zawodu pedagoga, to wobec braku
etatu pozwana nie mogłaby przenieść jej na to stanowisko. W niniejszym
postępowaniu nie było bowiem przedmiotem badania, czy pozwana miała inne
możliwości przeprowadzenia reorganizacji niż poprzez redukcję etatu logopedy.
Kontroli sądu pracy nie podlegała bowiem ocena zasadności przyjętej przez
pracodawcę decyzji o zmianie struktury organizacyjnej zakładu pracy w celu
racjonalizacji i ograniczenia zatrudnienia pracowników, lecz tylko ocena zasadności
i słuszności przyjętych kryteriów kwalifikowania pracowników do zwolnienia z pracy.
Pozwana Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w B. wniosła do Sądu
Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając ten
wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, to jest art. 30 § 4
Kodeksu pracy w związku z art. 91c Karty Nauczyciela przez jego błędną
wykładnię, art. 45 § 1 Kodeksu pracy w związku z art. 91c Karty Nauczyciela przez
jego błędne zastosowanie, art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela przez jego błędną
wykładnię oraz art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela przez jego nieuwzględnienie.
Powołując się na powyższe podstawy zaskarżenia, skarżąca wniosła o
uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 21
8
grudnia 2012 r., a także o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego w B. z dnia 2 kwietnia 2012 r. i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie w całości
obu zaskarżonych wyroków (jak w punktach 1 i 2) i oddalenie powództwa oraz
zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi zwrócono uwagę, że z treści uzasadnienia wyroku
Sądu Okręgowego wynika, że „...Sąd Okręgowy ustalenia Sądu I instancji uznał i
przyjął jako własne”. Powyższe stwierdzenie może oznaczać, że Sąd Okręgowy
podzielił również stanowisko Sądu Rejonowego co do naruszenia przez
pracodawcę przepisu art. 30 § 4 Kodeksu pracy w związku z art. 91c Karty
Nauczyciela.
Natomiast, co innego zdaje się wynikać z dalszej części uzasadnienia Sądu
drugiej instancji, w której stwierdzono, że w dacie zwolnienia powódki w wyniku
okrojenia przez organ prowadzący budżetu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
w B. nie było możliwości dalszego zatrudniania w pełnym wymiarze godzin trzech
pracowników na stanowisku logopedy. Tym samym, wskazaną przez pracodawcę
przyczynę zwolnienia pracownika uznać należało za konkretną i prawdziwą.
Z uwagi na wskazaną wyżej wątpliwość, czy w ocenie Sądu Okręgowego
pracodawca naruszył (lub nie naruszył) przepis art. 30 § 4 Kodeksu pracy, strona
pozwana - z ostrożności procesowej - wskazała tę regulację jako jedną z podstaw
skargi kasacyjnej.
Strona pozwana nie zgodziła się z kolei ze stanowiskiem Sądu
odwoławczego, że dokonując wyboru logopedy do zwolnienia powinna wziąć pod
uwagę również okoliczność, iż powódka jest także pedagogiem i dokonać
dodatkowo porównania sytuacji powódki do sytuacji zatrudnionych przez pozwaną
pedagogów. Porównanie sytuacji powódki (logopedy - nauczyciela zatrudnionego
na podstawie mianowania) do sytuacji zatrudnionych przez pozwaną pedagogów
mogłoby ewentualnie wchodzić w rachubę wówczas, gdyby pracodawca (Poradnia)
miał możliwość jednostronnego przesunięcia logopedy na stanowisko pedagoga.
Tymczasem nie pozwalają na to obowiązujące przepisy prawa. Strona pozwana,
powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazała, że nauczycielowi
9
zatrudnionemu na podstawie mianowania nie można wypowiedzieć warunków
pracy i płacy na podstawie art. 42 k.p. Możliwości przeniesienia nauczyciela
mianowanego na inne stanowisko pracy uregulowane zostały jedynie w art. 18 i 19
ustawy Karta Nauczyciela, z tym, że ten drugi przepis nie ma zastosowania w
przedmiotowej sprawie.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy nauczyciel zatrudniony na podstawie
mianowania może być natomiast przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za
jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej
miejscowości, na takie samo lub inne stanowisko. Zatem przeniesienie nauczyciela
na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, bez jego zgody, stanowi
naruszenie powyższego przepisu i uzasadnia roszczenie nauczyciela z tego tytułu.
Zatem porównywanie sytuacji M. J., w kontekście wyboru pracownika do
zwolnienia, do sytuacji zatrudnionych przez pozwaną pedagogów jest nietrafne z
tego względu, że pracodawca nie miałby możliwości jednostronnego (bez zgody
nauczyciela) przesunięcia logopedy na stanowisko pedagoga. Tym samym
pracodawca byłby pozbawiony prawa do dokonania redukcji zatrudnienia w grupie
logopedów.
Sąd Okręgowy w S., pomimo podnoszenia powyższych okoliczności przez
pozwaną, nie odniósł się do tych zagadnień. Zdaniem skarżącej, stanowi to o
naruszeniu przepisów przytoczonych w podstawach kasacyjnych.
Skarżąca wyraziła również pogląd, że orzecznictwo dotyczące zagadnienia
uzasadnionego doboru nauczycieli do zwolnienia nie jest jednolite. W wyroku z dnia
12 lipca 2001 r., I PKN 549/00 (OSNP 2003 nr 11, poz. 271) Sąd Najwyższy
wskazał bowiem, że „niemożność dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć
jako przesłankę przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny [...] należy odnosić do
przedmiotu nauczanego dotąd przez nauczyciela, a wyjątkowo tylko można brać
pod uwagę inne przedmioty, do których nauczania ma kwalifikacje, jeżeli w szkole
występuje potrzeba dokonania zmian w tym zakresie, podyktowana dobrem
uczniów lub brakami kadrowymi”. W innym wyroku (z dnia 16 maja 2001 r., I PKN
492/00, OSNP 2003 nr 5, poz. 123), Sąd Najwyższy uznał z kolei, że „przy ocenie,
czy zmiany organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1 [...] Karty Nauczyciela [...]
uzasadniają przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny, należy uwzględnić
10
wszystkie posiadane przez niego kwalifikacje nauczycielskie, a nie tylko kwalifikacje
odnoszące się do przedmiotów, których nauczał przed przeniesieniem w stan
nieczynny”. Podobnie w wyroku z dnia 29 marca 2001r., I PKN 318/00 (OSNP 2003
nr 2, poz. 31), Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż „możliwość dalszego
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć [...] należy odnosić do tych wszystkich
nauczycieli, którzy mają wymagane kwalifikacje do nauczania po dokonaniu w
szkole zmian organizacyjnych, niezależnie od tego, jakich przedmiotów i w jakich
klasach (oddziałach) dotychczas nauczali”. W wyroku z dnia 6 lutego 1997 r. (I PKN
70/96, OSNP 1997/19, poz. 374), dotyczącym logopedy, Sąd Najwyższy uznał zaś,
że „na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela
[...] dyrektor szkoły może rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy, gdy nie jest
możliwe dalsze zatrudnienie wszystkich nauczycieli danej specjalności”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona, a podniesione w niej zarzuty
naruszenia prawa materialnego są nietrafne.
Wyrok Sądu drugiej instancji z uwagi na jego merytoryczną poprawność
odpowiada prawu, aczkolwiek argumentacja zawarta w jego pisemnych motywach
wymaga dodatkowego uzasadnienia dokonanego przez pryzmat art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela oraz art. 20 tej ustawy w związku z art. 45 § 1 k.p.
Na wstępie trzeba zauważyć, iż priorytetowe znaczenie dla rozstrzygnięcia
sporu ma ustalenie, że powódka była pracownikiem zatrudnionym na podstawie
mianowania. Z tym bowiem łączą się dalsze konsekwencje prawne w zakresie
możliwości rozwiązania stosunku pracy.
Jeśli chodzi o zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia prawa
materialnego, to należy stwierdzić, że Sąd Najwyższy jest związany stanem
faktycznym sprawy, ustalonym w toku postępowania przed Sądami obu instancji
(art. 39813
§ 2 k.p.c.), stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku,
zwłaszcza wobec niesformułowania przez skarżącą dopuszczalnych zarzutów
naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 i § 3 k.p.c.). W stanie
faktycznym rozpoznawanej sprawy ustalonym przez Sąd drugiej instancji nie budzi
11
natomiast jakichkolwiek wątpliwości fakt, że strony postępowania wiązał stosunek
pracy oparty na mianowaniu. Sądy obu instancji ustaliły też, że w pozwanej Szkole
nastąpiła restrukturyzacja zatrudnienia i konieczność redukcji etatów. Zdaniem
Sądu Najwyższego, zasadnie przyjął więc Sąd Okręgowy, że są to zmiany
organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.
W judykaturze Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, że w razie
zmian organizacyjnych w szkole, w rozumieniu art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, przyjęte przez pracodawcę kryteria wyboru
nauczyciela do zwolnienia z pracy podlegają kontroli sądowej w celu dokonania
oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione. (w tym
zakresie por: wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 kwietnia 1997 r., I PKN 72/97,
OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 8; z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 399/97,
OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 541; z dnia 24 lutego 1998 r., I PKN 545/97,
OSNAPiUS 1999 nr 4, poz. 118; z dnia 7 września 1994 r., I PRN 56/94
(OSNAPiUS 1995 nr 1, poz. 5; z dnia 1 października 1999 r., I PKN 289/99,
OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 108).
Kluczowy zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej jest oparty na
zakwestionowaniu przez stronę pozwaną stanowiska Sądu, że dokonując wyboru
logopedy do zwolnienia pozwana powinna wziąć pod uwagę okoliczność, iż
powódka jest także pedagogiem i w związku z tym dokonać dodatkowo porównania
sytuacji powódki do sytuacji zatrudnionych przez pozwaną pedagogów. Zdaniem
pozwanej, nie pozwalają na to obowiązujące przepisy prawa, gdyż nauczycielowi
zatrudnionemu na podstawie mianowania nie można wypowiedzieć warunków
pracy i płacy na podstawie art. 42 k.p. Dla uzasadnienia swojego stanowiska
skarżąca przytacza również artykuł 18 ust. 1 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym
nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na
własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej
szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie samo lub inne stanowisko.
Zatem, w opinii pozwanej, przeniesienie nauczyciela na inne stanowisko w tej
samej lub innej szkole, bez jego zgody, stanowi naruszenie powyższego przepisu i
uzasadnia roszczenia nauczyciela z tego tytułu.
12
Rozważając podniesiony zarzut należy na wstępie zauważyć, że istotnie
powszechnie przyjmuje się, iż wobec nauczyciela mianowanego nie jest
dopuszczalne wypowiedzenie zmieniające (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 595/98, OSNP z 2000 nr 8, poz. 300, z dnia 11
kwietnia 2001 r., I PKN 343/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 34 i z dnia 25 stycznia
2007 r., I PK 195/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 62). Jednakże wymaga podkreślenia,
że Karta Nauczyciela zawiera inne instrumenty prawne, które pozwalają na
modyfikacje stosunku pracy opartego na mianowaniu, który z istoty i charakteru jest
bardziej ochronny dla pracownika (w zakresie możliwości jego zwolnienia z pracy),
ale odmienne od dotyczących umownego stosunku pracy innych grup zawodowych,
w zakresie ciążących na nauczycielu obowiązków z racji zajmowanego stanowiska.
Szczególny sposób takiej zmiany został określony w art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Dotyczy on kilku sytuacji, z których w rozpoznawanej sprawie chodzi o
potencjalną możliwość przeniesienia powódki na inne stanowisko w tej samej
Poradni, zamiast dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia stosunku pracy.
Jak trafnie stwierdzono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN
849/00 (OSNP-wkł. 2002 nr 18, poz. 5), Karta Nauczyciela używa pojęcia
„stanowisko” w różnych znaczeniach. W najszerszym tego słowa rozumieniu
posługuje się tym pojęciem dla oznaczenia stanowiska nauczyciela w ogólności
(np. art. 9 ust. 1), w nieco węższym w odniesieniu do podstawy zatrudnienia. Te
pojęcia są jednak nieadekwatne dla określenia stanowiska pracy w rozumieniu
art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela. Z jego treści wynika bowiem, że zmiana
stanowiska pracy następuje w ramach wykonywania zatrudnienia przez nauczyciela
mianowanego. Stanowisko pracy w rozumieniu tego przepisu jest, więc pojęciem
szczególnym i węższym niż wykonywanie zatrudnienia nauczyciela mianowanego.
Inaczej mówiąc, z treści tego przepisu wynika, wprost, że nauczyciel mianowany
może być zatrudniony na różnych stanowiskach i przeniesienie z jednego
stanowiska na inne w tej samej szkole może nastąpić z urzędu za jego zgodą lub
na jego prośbę. Znaczenie pojęcia stanowisko pracy z art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela nie może być też wyprowadzone z art. 11 i art. 14 Karty Nauczyciela.
Według tych przepisów dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy
odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym
13
z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez
nauczyciela stopniem awansu zawodowego (art. 11) oraz akt mianowania lub
umowa o pracę powinny w szczególności określić stanowisko i miejsce pracy
(art. 14 pkt 1). Sugerują więc one, że „stanowisko” to stanowisko nauczyciela o
określonych kwalifikacjach (np. nauczyciel biologii). Nie jest to jednak interpretacja
prawidłowa, gdyż w innych przepisach Karta Nauczyciela nie wiąże już ze
szczegółowo określonym przedmiotem nauczania (kwalifikacji) skutków prawnych,
z jednym wyjątkiem dotyczącym „stanowiska nauczyciela religii” (por. art. 28 ust.
2a).
Rozumieniem pojęcia stanowisko pracy z art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela,
Sąd Najwyższy zajmował się również w wyroku z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 217/98
(OSNAPiUS 1999 nr 15, poz. 479), słusznie stwierdzając, że należy je
interpretować zgodnie z art. 42 Karty Nauczyciela. Przepis ten dotyczy
tygodniowego wymiaru zajęć, który odnosi do poszczególnych stanowisk pracy. W
przepisie tym wyróżnia się stanowiska nauczycielskie w różnych typach (rodzajach)
szkół, np. nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych, kolegiów nauczycielskich,
praktycznej nauki zawodu, wychowawcy w świetlicach i internatach itp. Zatem
przeniesienie z jednej do drugiej z kategorii stanowisk wymienionych w tym
przepisie jest przeniesieniem na inne stanowisko w rozumieniu art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela.
Taka zmiana w przypadku powódki nie miałaby jednak miejsca. Zgodnie z
pkt 11 tabeli zawartej w ust. 3 art. 42 Karty Nauczyciela tygodniowa liczba
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych dla
nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych wynosi 20
godzin, niezależnie od tego czy pracują w charakterze pedagoga, czy też logopedy.
Tym samym należy uznać w kontekście przywołanych rozważań, że w rozumieniu
art. 18 Karty Nauczyciela stanowisko logopedy i pedagoga jest tożsame i tym
samym rotacja pomiędzy tymi stanowiskami nie wymaga zgody nauczyciela.
Podkreślenia wymaga fakt, że przedstawione wyżej poglądy prawne zyskały
aprobatę również w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, którego
przykłady mogą bez wątpienia stanowić wyroki: z dnia 25 stycznia 2007 r., I PK
195/06 (OSNP 2008 nr 5-6, poz. 62); z dnia 3 grudnia 2009 r., II PK 104/09; z dnia
14
16 lipca 2013 r., II PK 334/12 i z dnia 23 maja 2013 r., III PK 57/12
(niepublikowane). Można więc stwierdzić, iż mają one utrwalony charakter.
Oznacza to, że uprawnione jest stanowisko Sądu Okręgowego, iż skoro
powódka ma kwalifikacje zarówno logopedy jak i pedagoga, to pozwana Poradnia
przed wypowiedzeniem powódce stosunku pracy zobowiązana była rozważyć jej
sytuację nie tylko pod kątem możliwości dalszego wykonywania zawodu logopedy,
ale również pedagoga w odniesieniu do pozostałych osób zatrudnionych w tym
charakterze.
W tym miejscu rozważań Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę podkreśla, że przychyla się do stanowiska, iż przy ocenie, czy
zmiany organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela uniemożliwiają
dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, należy uwzględnić
wszystkie posiadane przez niego kwalifikacje nauczycielskie, a nie tylko kwalifikacje
odnoszące się do przedmiotów, których nauczał lub do konkretnych obowiązków,
które wykonywał przed podjęciem decyzji o przeniesieniu go w stan nieczynny bądź
o wypowiedzeniu mu stosunku pracy. Dopiero w ramach takich całościowych
ustaleń i porównania kwalifikacji wszystkich zatrudnionych nauczycieli daje się
bowiem prawidłowo ocenić, czy wybór konkretnego nauczyciela do przeniesienia w
stan nieczynny albo do wypowiedzenia mu stosunku pracy był uzasadniony, a w
szczególności, czy nie dyskryminował go w stosunku do nauczycieli o niższych
kwalifikacjach. Pogląd ten jest przeważający w orzecznictwie Sądu Najwyższego, o
czym świadczą wyroki powołane w uzasadnieniu Sądu Okręgowego, a także w
skardze kasacyjnej. Sąd Najwyższy uważa przy tym za nieuprawnioną wyrażoną w
skardze sugestię o rzekomej rozbieżności orzecznictwa w tym względzie, o czym
świadczyć ma porównanie wyroku z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 549/00 (OSNP
2003 nr 11, poz. 271) z wyrokami z dnia 16 maja 2001 r., I PKN 492/00 (OSNP
2003 nr 5, poz. 123) i z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 318/00 (OSNP 2003 nr 2,
poz. 31). Sformułowania zawartego w pierwszym z tych wyroków o wyjątkowości
sytuacji polegającej na uwzględnianiu wszystkich przedmiotów, do których
nauczyciel ma kwalifikacje, zamiast ograniczenia się do aktualnie nauczanego
przedmiotu (jako kryterium wyboru nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny),
nie można z pewnością uznać za sprzeczne z poglądem wyrażonym w dwóch
15
pozostałych wyrokach o uwzględnianiu co do zasady wszystkich posiadanych
kwalifikacji nauczycielskich, a nie tylko tych odnoszących się do nauczanych
przedmiotów.
Dodatkowo warto powołać również wyrok z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN
771/00, zbieżny z powołanymi wyżej, w którym Sąd Najwyższy zauważył, że
porównanie kwalifikacji zawodowych wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego
poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu przedmiotu.
W przypadku powódki warunek ten został zaś z całą pewnością spełniony.
Zgodnie bowiem z ustalonym w sprawie stanem faktycznym ma ona nie tylko
formalne kwalifikacje pedagoga (ukończyła wyższe studia magisterskie w zakresie
pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej o specjalności nauczycielskiej), ale ponadto
posiada aż 17-letnią praktykę w pracy pedagoga. Co więcej, także w okresie pracy
w charakterze logopedy wykonywała (choć jedynie okresowo) obowiązki pedagoga.
Tym samym należy uznać, że w odniesieniu do niej określona w art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela przesłanka niemożności dalszego zatrudnienia w pełnym
wymiarze zajęć jako uzasadniająca rozwiązanie stosunku pracy faktycznie nie
została spełniona. Zarzut naruszenia tego przepisu, a w konsekwencji także zarzut
naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 91c Karty Nauczyciela, należy więc
uznać za nieusprawiedliwiony.
Skarżąca podnosi również zarzut naruszenia art. 30 § 4 k.p., uzasadniając
go niekonsekwencją Sądu Okręgowego, który w jednej części uzasadnienia
przyjmuje ustalenia Sądu pierwszej instancji jako własne, natomiast w innej
stwierdza, że wskazaną przez pracodawcę przyczynę zwolnienia pracownika uznać
należało za konkretną i prawdziwą. W opinii wnoszącej skargę jest to
niezrozumiałe, gdyż „może oznaczać, iż Sąd Okręgowy podzielił również
stanowisko Sądu Rejonowy co do naruszenia przez pracodawcę przepisu art. 30 §
4 Kodeksu pracy w związku z art. 91c Karty Nauczyciela”.
Zarzut ten jest w oczywisty sposób nieuzasadniony. Zdaniem Sądu
Najwyższego, czym innym jest bowiem podzielenie przez Sąd drugiej instancji
ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, a czym innym
ocena prawna owego stanu faktycznego dokonywana w ramach subsumcji. Z
pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynika zaś jednoznacznie, że o ile Sąd
16
Okręgowy uznał za prawidłowy stan faktyczny ustalony przez Sąd Rejonowy, co
spowodowało, że ustalenia te „przyjął jako własne”, to w zakresie oceny prawnej
owego stanu faktycznego wyraził pogląd, iż wskazana przez pracodawcę przyczyna
zwolnienia pracownika („restrukturyzacja zatrudnienia [konieczność redukcji etatów]
spowodowana sytuacją ekonomiczną Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w B.,
która uniemożliwia dalsze zatrudnienia Pani w pełnym wymiarze godzin”) była
konkretna i prawdziwa. Tym samym Sąd drugiej instancji, w odróżnieniu od Sądu
pierwszej instancji, nie przypisał postępowaniu pozwanej naruszenia art. 30 § 4 k.p.
w związku z art. 91c Karty Nauczyciela. Wypada ponadto zauważyć, że tak
uzasadniany zarzut nie może być oparty na podstawie naruszenia prawa
materialnego, gdyż ewentualny błąd Sądu w konstruowaniu pisemnych motywów
wyroku może co najwyżej stanowić podstawę do postawienia zarzutu naruszenia
odpowiedniego przepisu postępowania. Skarżąca takiego zarzutu jednak nie
formułuje.
Niepowołanie w skardze zarzutów odnoszących się do ewentualnego
naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów postępowania wyklucza również
jakiekolwiek dalsze rozważania Sądu Najwyższego co do, wzmiankowanego
jedynie w uzasadnieniu skargi, zarzutu, że „pomimo podnoszenia powyższych
okoliczności przez pozwaną (to jest braku możliwości jednostronnego, bez zgody
nauczyciela, przesunięcia logopedy na stanowisko pedagoga), Sąd Okręgowy w S.
nie odniósł się do tych zagadnień”.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści
art. 39814
k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 99 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 pkt 1 w
związku z § 12 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych …, Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji.