Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 94/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa T. P. następcy prawnego
A. P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu - Lasom
Państwowym - Nadleśnictwu L.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w N.
z dnia 29 listopada 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego na rzecz strony pozwanej.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 29 listopada 2011 r. Sąd Rejonowy w L.
w uwzględnieniu powództwa A. P. przeciwko Skarbowi Państwa - Państwowemu
Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe Nadleśnictwo L. o uzgodnienie stanu
prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
nakazał uwidocznić w księdze wieczystej Kw nr […] prowadzonej przez Sąd
Rejonowy w L. podział działki ewidencyjnej nr 136/1 objętej tą księgą, zgodnie z
mapą sporządzoną przez biegłego geodetę J.Ż., na działki nr 136/4 i nr 136/5 i
wykreślić z powyższej księgi wieczystej działkę nr 136/5 o pow. 23,05 ha oraz
wpisać ją do nowej księgi wieczystej, w której dziale II, na podstawie kontraktu
kupna sprzedaży z dnia 5 lutego 1926 r. oraz postanowienia Sądu Powiatowego w
K. z dnia 25 marca 1958 r. i postanowienia Sądu Rejonowego w J. z dnia 14 maja
1992 r., polecił ujawnić A. P., w miejsce Skarbu Państwa, jako dotychczasowego
właściciela działki pozostającej w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasy Państwowe Nadleśnictwo L.
Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr 136/1 powstała z pgr lkat. 794 i pgr
456/1, objętych lwh 349 w D., w którym jako właściciel wpisany był B. K. P. na
podstawie kontraktu kupna sprzedaży z dnia 5 lutego 1926 r. Na podstawie
wniosku z dnia 2 maja 1958 r. i na podstawie zaświadczenia z dnia 28 kwietnia
1958 r. własność tej nieruchomości została wpisana na rzecz Skarbu Państwa.
Obecnie pgr 456/1 objęta jest księgą wieczystą Kw nr 3[…], gdzie weszła w skład
działki ewidencyjnej nr 136/1 o pow. 23,4398 ha. W dziale II tej księgi wieczystej
wpisany jest Skarb Państwa - w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasy Państwowe Nadleśnictwo L., na podstawie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia
1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15,
poz. 82 - dalej jako dekret o przejęciu lasów) oraz zarządzenia nr 127 Ministra
Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 19 września 1994 r.
Dnia 2 czerwca 1945 r. dokonano protokolarnego przejęcia na rzecz Skarbu
Państwa całego obiektu leśnego należącego do B. P., objętego lwh: 349, 46, 102,
108, 204 gminy katastralnej S. Wraz z lasami i gruntami leśnymi przejęto śródleśne
3
grunty, łąki, wody oraz nieruchomości i ruchomości położone na terenie obiektu.
Ogólna powierzchnia nieruchomości wynosiła 86,06 ha w tym powierzchnia leśna
85 ha. W protokole podano, że jest to jeden kompleks leśny. Parcele były
wyodrębnione w ewidencji, na gruncie nie były wytyczone ich granice.
Nieruchomości przekazano Nadleśnictwu L. Zarówno w chwili przejęcia jak i przed
1 września 1939 r. pgr 456/1 była wyodrębniona katastralnie i faktycznie. Według
mapy katastralnej cała pgr 456 miała powierzchnię 24,3506 ha, a według arkuszy
posiadłości gruntowej z 1 września 1943 r. powstała z niej parcela pgr 456/1 o
powierzchni 24,1130 ha. Nieruchomość stanowiąca dawną pgr 456/1 wraz z
pozostałymi nieruchomościami z lwh 349 B. P. nabył od M. D. umową z dnia 5
listopada 1926 r. Spadek po B. P. nabył A. P.
W ocenie Sądu Rejonowego, przedmiotowa nieruchomość została
bezpodstawnie przejęta na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu z dnia
12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów, ponieważ na podstawie art. 1 ust. 3 lit. b
dekretu była wyłączona spod jego działania, z uwagi na powierzchnię mniejszą niż
25 ha i fakt wyodrębnienia katastralnie i faktycznie przed dniem 1 września 1939 r.
Ocenę tę oparł Sąd Rejonowy na założeniu, że przepis art. 1 ust. 1 dekretu
z 12 grudnia 1944 r. ustalający normę obszarową lasów i gruntów leśnych
podlegających przejęciu na własność Skarbu Państwa nie może być interpretowany
rozszerzająco tj. w ten sposób, że przejęciu podlegały lasy o powierzchni łącznej
przekraczającej obszar 25 ha, niezależnie od tego, czy poszczególne parcele
katastralne przekraczają tę powierzchnię. Sąd Rejonowy przyjął nadto, że grunty B.
P. nie były objęte uregulowaniem art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września
1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 4, poz. 17 - dalej - jako dekret o
reformie rolnej). Objęcie ich tym dekretem wyłączałoby bowiem możliwość
zastosowania do gruntów leśnych, których dotyczy pozew, art. 1 ust. 3 lit. b dekretu
z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów, przewidującego wyłączenie spod
przejęcia na własność Skarbu Państwa lasów i gruntów leśnych podzielonych na
parcele nie większe niż 25 ha. Wskazał, że twierdzenie pełnomocnika powoda, iż
wszystkie nieruchomości ziemskie, jakie posiadał jego poprzednik prawny, zostały
przejęte na podstawie dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów nie
zostało zakwestionowane przez pozwanego, co pozwoliło okoliczność tę uznać za
4
przyznaną na podstawie art. 230 k.p.c. Ustalenie, że dana nieruchomość podpada
pod art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej powinno być dokonane decyzją
administracyjną, a dowód taki, obciążający pozwanego nie został przeprowadzony.
Przytoczony stan rzeczy uzasadniał w ocenie Sądu Rejonowego wniosek,
że stan prawny przedmiotowej nieruchomości wynikający z księgi wieczystej nie
odpowiada jej rzeczywistemu stanowi prawnemu.
W apelacji od wyroku Sądu Rejonowego pozwany Skarb Państwa
zakwestionował przyjętą w nim wykładnię art. 1 ust. 3 lit b. dekretu z dnia
12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów, zgodnie z którą norma obszarowa 25 ha
dotyczy poszczególnych działek powstałych z podziału, a nie całej powierzchni
obszaru leśnego. Zarzucił błędne ustalenie przez Sąd Rejonowy, że majątek B. P.
nie został przejęty na podstawie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, mimo
nieudowodnienia przez powoda tej okoliczności.
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w N. uwzględnił
apelację i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego
z wyjątkiem ustalenia, że wszystkie należące do B. P. nieruchomości ziemskie wraz
z zabudowaniami zostały przejęte na własność Skarbu Państwa na podstawie
przepisów dekretu z 12 grudnia 1944 r o przejęciu lasów, oceniając je jako błędne i
w tym zakresie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd
Rejonowy dokonał własnych odmiennych ustaleń. Stwierdził, że brak było
przesłanek do przyjęcia przez Sąd Rejonowy w oparciu o art. 230 k.p.c., iż
pozwany przyznał ten fakt w sytuacji, gdy całokształt okoliczności sprawy, nie
dawał podstawy do uznania, że strona pozwana nie zamierzała zaprzeczyć temu
faktowi, chociaż wprost nie wypowiedziała się co do niego. Twierdzenie
pełnomocnika powoda w tej kwestii nie było kategoryczne, zaś pozwany, wnosząc
o oddalenie powództwa, powoływał się także na przepisy dekretu z dnia 6 września
1944 r. o reformie rolnej.
Na podstawie uprzednio już przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy
dowodu z akt księgi wieczystej Kw nr […] Sąd Okręgowy ustalił, że powód udzielił
pełnomocnictwa do postępowania o reprywatyzację działek nr: 15, 19/2, 13, 16,
5
17/1, 17/2, 19/3, należących do majątku S. i objętych księgą wieczystą Kw nr […]
Sądu Rejonowego w L. Stwierdził przy tym, że w odniesieniu do należącej do B. P.
nieruchomości objętej tą księgą wieczystą, pełnomocnik powoda podał w piśmie
procesowym z dnia 15 maja 2012 r., iż przeszła ona na własność Skarbu Państwa
na podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej i obecnie toczy się
przed Wojewodą […] postępowanie o reprywatyzację działek ewidencyjnych nr 16,
nr 17/1, nr 17/2, nr 19/3. Sąd Okręgowy wskazał, że fakty te potwierdza treść
dokumentów zgromadzonych w sprawie przez Sąd Rejonowy. Jak wynika z akt i
dokumentów księgi wieczystej Kw nr […] została ona założona dnia 8 stycznia 1991
r. dla nieruchomości położonej w S., składającej się z wcześniej wymienionych
działek o łącznej powierzchni 7,03 ha powstałych z parcel objętych zamkniętym lwh
103, stanowiących grunty rolne wraz z zabudowaniami, których własność wpisano
na rzecz Skarbu Państwa - w użytkowaniu Muzeum Narodowego. Jako podstawę
wpisu ujawniono (po przepisaniu z lwh 103) art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie
rolnej i zaświadczenie Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w K. z dnia 28 czerwca
1946 r. Z księgi tej odłączono następnie działkę nr 13, a powierzchnia pozostałych
działek w tej księdze zmniejszyła się do 6,94 ha. W aktach postępowania
toczącego się przed Wojewodą z wniosku A. P. o ustalenie, że nieruchomość
położona w S. należąca do B. P., stanowiąca obecnie działki nr 16, nr 17/1, nr 17/2,
nr 19/3, nie podlegała uregulowaniu art. 2 ust. 1 pkt e dekretu z dnia 6 września
1944 o reformie rolnej, znajdują się zaświadczenia Wojewódzkiego Urzędu
Ziemskiego w K. z dnia 28 czerwca 1946 r. o przejęciu na własność Skarbu
Państwa na podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 o reformie rolnej
należących do B. P. parcel objętych lwh 46, 102, 108 (art. 2 ust. 1 lit. e), z 28
czerwca 1946 r o przejęciu parcel objętych lwh 349 (na podstawie art. 2 ust.1 lit. b,
po sprostowaniu lit. e), z dnia 30 września 1946 r. o przejęciu na tej samej
podstawie parcel objętych lwh 349, z dnia 27 czerwca 1946 r. o przejęciu na tej
samej podstawie parcel z lwh 200 i 204. W oparciu o te dowody Sąd Okręgowy
ustalił, że należące do B. P. nieruchomości ziemskie zostały przejęte na własność
Skarbu Państwa na podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzaniu reformie rolnej. Przejście to nastąpiło z mocy prawa z dniem
wejścia dekretu w życie. Tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze
6
hipotecznej własności nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. e
było zaświadczenie Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego stwierdzające, że
nieruchomość jest przeznaczona na cele reformy rolnej. Po ujawnieniu
w postępowaniu apelacyjnym takich zaświadczeń, powód wezwany do zajęcia
stanowiska, co do faktu ich wydania oraz przejęcia na tej podstawie na własność
Skarbu Państwa nieruchomości należących do B. P. oświadczył jedynie, że w
żadnym z tych zaświadczeń nie figuruje objęta pozwem parcela nr 456/1. Powód
nie wykazał jednocześnie, że przejęcie to było bezprawne. Ustalenie, że B. P.
podlegał art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej,
doprowadziło Sąd Okręgowy do wniosku że należący do niego las objęty pozwem
podlegał nacjonalizacji, a co za tym idzie powództwo nie zasługiwało na
uwzględnienie, z pominięciem zbędnego w tej sytuacji rozważania prawidłowości
dokonanej przez Sąd Rejonowy wykładni art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia
1944 r. o przejęciu lasów.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego, powód zarzucił:
1) w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania:
- naruszenie art. 386 § 1 k.p.c. przez przyjęcie zasadności apelacji
i nieuzasadnioną zmianę wyroku Sądu Rejonowego oraz art. 385 k.p.c.
przez jego niezastosowanie,
- naruszenie art. 382 w zw. z art. 381 k.p.c., art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. przez
prowadzenie postępowania dowodowego w drugiej instancji na okoliczność
przejęcia nieruchomości B. P. w trybie przepisów dekretu z dnia 6 września
1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej,
- naruszenie art. 382 w zw. z art. 381, art. 233 i 231 k.p.c. przez przyjęcie,
że działka 136/5 odpowiadająca dawnej parceli 456/1 została przejęta przez
Skarb Państwa na podstawie art. 2 ust.1 lit. e dekretu o przeprowadzeniu
reformy rolnej z dnia 6 września 1944 r., w zw. z art. 328 § 2 i art. 391 § 1
k.p.c. z uwagi na niejasność pisemnych motywów wyroku w tym zakresie,
- art. 207, 232, 235 § 1, 382 i 381 k.p.c. przez prowadzenie postępowania
dowodowego w drugiej instancji, w sytuacji braku aktywności strony
pozwanej przed Sądem pierwszej instancji,
7
2) w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego
- naruszenie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej i art. 1 ust. 3 lit. b dekretu PKWN z dnia
12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu
Państwa przez przyjęcie, że normy te mają zastosowanie w sprawie,
- art. 46, 461
k.c. i § 297 powszechnej księgi ustaw cywilnych (ABGB) przez
przyjęcie, że wszystkie grunty jednego właściciela stanowią jedną
nieruchomość, do której ma zastosowanie jeden reżim prawny.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie jego zmianę (uchylenie)
i oddalenie apelacji, przy uwzględnieniu kosztów postępowania poniesionych
przez skarżącego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą dokonanej przez Sąd Okręgowy zmiany wyroku Sądu
Rejonowego było ustalenie w postępowaniu apelacyjnym, odmiennie niż
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, że poprzednik prawny powoda
podlegał przepisowi art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej, a w jego
następstwie przyjęcie, iż zgodnie z art. 1 ust. 3 lit. b dekretu z dnia 12 grudnia
1944 r. o przejęciu lasów objęta pozwem nieruchomość podlegała przejęciu na
własność Skarbu Państwa niezależnie od obszaru. Ustalenie, że doszło do
przejścia na własność Skarbu Państwa należącej do B. P. nieruchomości objętej
księgą wieczystą Kw nr […] na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6
września 1944 r. o reformie rolnej jest zgodne ze stanowiskiem powoda, które
przedstawione zostało w powołanym przez Sąd Okręgowym piśmie procesowym
jego pełnomocnika i nie jest ono w skardze kasacyjnej kwestionowane. Z
oczywistych względów, jako korzystne dla strony pozwanej nie było też przez nią
podważane i nie było przedmiotem sporu między stronami.
W ramach zarzutów wypełniających podstawę naruszenia przepisów
postępowania powód podważa natomiast, jako nieznajdujące oparcia w materiale
dowodnym, w tym także w dowodach przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy,
ustalenie, którego - jak podaje - można domyślać się z pisemnych motywów
8
zaskarżonego wyroku, że także objęta pozwem działka nr 136/5, odpowiadająca
dawnej pgr 456/1, przejęta została na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 2
ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej. Ustalenie tego faktu
w pełni trafnie sam skarżący charakteryzuje jako pozostające w domyśle, gdyż nie
zawiera go uzasadnienie zaskarżonego wyroku, a oba Sądy orzekające zgodne
były co do tego, że podstawą przejścia tej parceli na własność Skarbu Państwa były
przepisy dekretu z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów. Bezprzedmiotowe są więc
podnoszone w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy
przepisów o postępowaniu dowodowym, które do takiego ustalenia miało
doprowadzić, oraz zarzut naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez
jego niedostateczne uzasadnienie.
Bezpodstawnie też skarżący przypisuje temu ustaleniu rozstrzygające
znaczenie w sprawie. Ocena, czy określony fakt ma istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia, zależy przede wszystkim od treści i przyjętej wykładni normy
prawa materialnego, która została w sprawie zastosowana. Dokonane przez sąd
ustalenia są oceniane przez pryzmat określonego przepisu prawa materialnego,
który wyznacza ich konieczny zakres i ma rozstrzygające znaczenie, czy określone
fakty jako przedmiot dowodu mają wpływ na treść orzeczenia (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 357/11, niepubl.). W sprawie
niniejszej punktem odniesienia dla takiej oceny jest przepis art. 1 ust. 3 lit. b dekretu
z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów.
Na podstawie art. 1 ust. 1 dekretu o przejęciu lasów, na własność Skarbu
Państwa przeszły lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha stanowiące własność
lub współwłasność osób fizycznych i prawnych. Przejście to nastąpiło z mocy
prawa z dniem wejścia w życie dekretu. Zgodnie z art. 1 ust. 3 lit. b tego dekretu,
przejęciu na rzecz Skarbu Państwa nie podlegały lasy i grunty leśne podzielone
faktycznie lub prawnie przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż
25 ha, lecz tylko stanowiące własność osób fizycznych, których grunty nie były
objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że lasy i grunty leśne należące do osób,
których grunty objęte były przepisem art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej
podlegały nacjonalizacji niezależnie od obszaru (wyroki Sądu Najwyższego z dnia
9
26 maja 2006 r., V CSK 97/06, niepubl., z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 310/07
niepubl., z dnia 22 kwietnia 2005 r. , II CSK 653/04, OSNC 2006, nr 3, poz. 56
i z dnia 20 września 2013 r., II CSK 4/13, niepubl.). Pogląd ten Sąd Najwyższy
w obecnym składzie podziela, nie znajdując w uzasadnieniu podstaw wniesionej
skargi przekonujących argumentów na rzecz odstąpienia od dotychczas
ukształtowanej wykładni art. 1 ust. 3 lit b dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r.
o przejęciu lasów.
W świetle powyższego, rozstrzygające znaczenie w sprawie ma kwestia,
czy do B. P. należały jakiekolwiek nieruchomości objęte działaniem dekretu z dnia 6
września 1944 r. o reformie rolnej, które na podstawie tego dekretu zostały przejęte
na rzecz Skarbu. Ukształtowany od strony podmiotowej przepis art. 1 ust. 3 lit. b
dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu lasów ustanawia bowiem wyłączenie
spod nacjonalizacji lasów - ze względu na ich obszar nie przekraczający 25 ha -
jedynie w stosunku do osób fizycznych, których grunty nie podlegały reformie
rolnej. W stanie niniejszej sprawy, w której fakt, że do poprzednika prawnego
powoda należały nieruchomości podlegające reformie rolnej, przejęte na własność
Skarbu Państwa na podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 r., został przyznany
przez powoda, jest on wystarczający dla przyjęcia, zgodnie ze stanowiskiem
zaskarżonego wyroku, że B. P. nie był objęty wyłączeniem spod działania dekretu o
przejęciu lasów, odnoszącym się do lasów i gruntów leśnych podzielonych przed
dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha.
Niezależnie od tego, wbrew zarzutom wniesionej skargi dokonane w tym
przedmiocie przez Sąd Okręgowy ustalenia, są niewadliwie z punktu widzenia
przepisów postępowania, których naruszenie zarzuca skarżący, a to z przyczyn
poniżej wskazanych.
Sąd Apelacyjny rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia,
dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo
poprzestając na materiale zebranym w pierwszej instancji (art. 381 i 382 k.p.c.),
ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych
w apelacji oraz kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej
instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są
10
dopuszczalne i biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co
do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania, nie wykraczając poza
wniosek zawarty w apelacji i nie naruszając zakazu reformationis in peius (uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 31 stycznia
2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Merytoryczny charakter
postępowania apelacyjnego, podkreśla uchwała składu siedmiu sędziów - zasada
prawna z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124)
wskazując, że oznacza to między innymi, iż sąd drugiej instancji nie może
poprzestać na ustosunkowaniu się do zarzutów skarżącego, lecz musi - niezależnie
od ich treści - dokonać ponownych, własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie
pod kątem prawa materialnego.
Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa przede wszystkim
na stronach, przy czym ciężar udowodnienia faktów mających istotne znaczenie
spoczywa na tej ze stron, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Sąd nie jest
jednak pozbawiony inicjatywy dowodowej, która oparta jest na jego uznaniu,
a nie obowiązku ustawowym. Także w obecnym modelu postępowania cywilnego,
przy istotnym wzmocnieniu zasady kontradyktoryjności, sąd nie jest zwolniony od
przestrzegania form postępowania cywilnego, tak by doprowadziły do prawidłowych
ustaleń faktycznych. Zachowany też został cel postępowania cywilnego w postaci
dążenia do wydania orzeczenia zgodnego z zastosowaną normą prawną, czyli
odpowiadającego rzeczywistym okolicznościom sprawy. Dopuszczenie przez sąd
dowodu z urzędu nie może być więc uznane za działanie naruszające zasady
bezstronności sądu i równości stron, nie można bowiem sądowi zrzucić,
że działając w ramach przysługującego mu uprawnienia, realizuje cel wydania
słusznego wyroku, zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 czerwca 2005 r., V CSK 806/04, niepubl.).
W przyjętym systemie apelacji, w którym celem postępowania apelacyjnego
jest ponowne wszechstronne zbadanie sprawy pod względem faktycznym
i prawnym, regułą jest dopuszczalność nowego materiału procesowego przed
sądem apelacyjnym z ograniczeniem jednak, wynikającym art. 381 k.p.c.
Sąd apelacyjny jest zobowiązany na wniosek strony materiał ten uzupełnić, jeżeli
jest to konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy, może jednak pominąć nowe fakty
11
i dowody zgłoszone dopiero w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli strona mogła je
powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba
powołania się na nie powstała później. Przewidziane w art. 381 k.p.c. ograniczenie
zgłoszenia nowych faktów i dowodów przez stronę nie ma jednak żadnego
znaczenia dla podjęcia przez sąd apelacyjny inicjatywy dowodowej z urzędu,
w czym skarżący upatruje naruszenia tego przepisu.
Nie może odnieść skutku pozbawiony uzasadnienia i z tej przyczyny nie
poddający się kontroli kasacyjnej zarzut uchybienia przepisom - art. 46, 461
k.c.
i § 297 powszechnej księgi ustaw cywilnych (ABGB).
W tym stanie rzeczy nie zachodzi podnoszone przez skarżącego uchybienie
przez Sąd Okręgowy przepisom art. 385 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. mające być
następstwem wcześniej omówionych zarzutów, które jednak okazały się
nieuzasadnione.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną, odstępując w oparciu o art. 102 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. od obciążenia powoda kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz
strony pozwanej.