Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 218/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości U. Sp. z o.o.
w Z.
przeciwko Centrali Zaopatrzenia […] S.A. w K.
z udziałem interwenienta ubocznego J. U.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego J. U.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 listopada 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od interwenienta
ubocznego J. U. kwotę 3.600 ( trzy tysiące sześćset ) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r. oddalił apelację
interwenienta ubocznego J. U. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 marca
2012 r., oddalającego powództwo „U." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
upadłości likwidacyjnej skierowane przeciwko Centrali Zaopatrzenia […]o ustalenie,
że nieważna jest umowa o współpracy z dnia 12 marca 2007 r. wraz z aneksami
i załącznikami, jak i nieważne są: bliżej określone czynności naliczenia prowizji
finansowej, wstępne porozumienie o współpracy z dnia 22 lutego 2008 r., ramowa
umowa o współpracy z dnia 22 sierpnia 2008 r., umowa przechowania z dnia
1 kwietnia 2008 r., bliżej określone umowy sprzedaży w tym umowa
dokumentowana fakturą VAT z dnia 23 grudnia 2009 r. U podłoża tego
rozstrzygnięcia legło stanowisko, że powódka nie ma interesu prawnego
w rozumieniu art. 189 k.p.c. w uzyskaniu orzeczenia o żądanej przez nią treści
w odniesieniu do określonych umów i czynności prawnych, oraz że umowy z dnia
22 lutego 2008 r. i 23 grudnia 2009 r. nie są dotknięte wadą pozorności (art. 83 § 1
k.c.) prowadzącą do ich nieważności. Ponadto, aby wskazane w pozwie umowy
były nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.
Skarga kasacyjna interwenienta ubocznego J. U. od wyroku Sądu
Apelacyjnego - oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut
naruszenia art. 162 k.p.c., art.328 § 2, 217, 227 k.p.c., w zw. z art. 391 k.p.c., 381
k.p.c. w zw. z art. 316 k.p.c., 382 k.p.c. w zw. z art. 391§ k.p.c., art. 6, 65, 83, 3531
,
410 k.c., art. 189 k.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutów skargi kasacyjnej z podstawy drugiej art. 3983
k.p.c.
sprowadza się do kwestionowania poglądu Sądu Apelacyjnego, że jeśli sąd
pierwszej instancji nie dopuścił wskazanych w apelacji dowodów z uchybieniem
określonych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a strona powodowa nie
zgłosiła w terminie określonym w art. 162 k.p.c. zastrzeżeń do protokołu, to nie
może ona podnieść zarzutów dotyczących tych uchybień w apelacji.
3
Zgodnie z art. 162 k.p.c., strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były
na nim obecne - na najbliższym posiedzeniu, zwrócić uwagę sądu na uchybienia
przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu, przy
czym strona, która zastrzeżenia nie zgłosiła, traci prawo powoływania się na to
uchybienie w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy
postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu albo,
że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.
Z treści powyższego przepisu oraz z jednolitych wypowiedzi piśmiennictwa
i judykatury wynika, że skutkiem niepodniesienia przez stronę zarzutu naruszenia
przepisów postępowania w sposób w nim określony jest bezpowrotna utrata tego
zarzutu w dalszym toku postępowania, a więc także w postępowaniu wywołanym
wniesieniem zażalenia oraz w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym, chyba
że chodzi o przepisy prawa procesowego, których naruszenie sąd powinien wziąć
pod rozwagę z urzędu, albo że strona nie zgłosiła zastrzeżeń bez swej winy
(np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1935 r., O.II. 2264/34, Zb.
Urz. 1935, poz. 293, z dnia 23 października 1936 r., O.ll. 1305/36, OSP 1937,
poz. 416, z dnia 15 lipca 1947 r., C III. 1102/47, "Państwo i Prawo" 1948, nr 4,
s. 105, z dnia 21 listopada 1950 r., C 353/50, OSN 1951, nr 2, poz. 47, oraz
ostatnio wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1998 r., I PKN 322/98,
OSNAPUS 1999, nr 20, poz. 641, z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 580/00, OSNP
2003, nr 14, poz. 332, z dnia 5 stycznia 1999 r„ III CKN 83/98, z dnia 10 listopada
2000 r., IV CKN 1064/00, z dnia 30 września 2004 r., IV CK 710/03 i z dnia
10 grudnia 2004 r., III CK 90/04, nie publ.; por. też dotyczące art. 239 k.p.c.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1969 r., I CR 316/69,
OSPiKA 1971, nr 1, poz. 5 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia
1976 r., II CR 689/75, nie publ.).
Powyższe stanowisko Sąd Najwyższy podtrzymał w uchwale z dnia 27
października 2005 r., III CZP 55/05 (OSNC 2006, z. 9, poz. 144), w której
uzasadnieniu odniósł się do podnoszonego w skardze kasacyjnej zagadnienia, czy
hipotezą art. 162 k.p.c. objęte są także uchybienia popełniane w związku
z wydawaniem postanowień. Przyjął, że strona nie może skutecznie zarzucać
w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania,
4
polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone
stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku
posiedzenia, a w razie nieobecności - na najbliższym posiedzeniu, chyba
że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy. Naturalnie, co jasno wynika
z art. 162 k.p.c. i w związku z tym nie wymaga specjalnego uwypuklenia,
obostrzenie to nie może dotyczyć uchybień branych przez sąd pod rozwagę
z urzędu, tj. tych, które powodują nieważność postępowania (art. 379 i 1099 k.p.c.),
oraz tych, które zostały wymienione w art. 202 zdanie drugie k.p.c. Sąd Najwyższy
w obecnym składzie przychyla się do tego stanowiska i celem uniknięcia zbędnych
powtórzeń powołuje się w całości na wywody i argumenty zawarte w uzasadnieniu
powyższej uchwały.
W konsekwencji tego stanowiska zarzuty skargi kasacyjnej z podstawy
drugiej art. 3983
k.p.c., oparte na sprzecznych z powyższą zasadą wywodach,
nie są uzasadnione.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, że powódka
nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa ustalającego nieważność bliżej
określonych umów i czynności prawnych godzi się przypomnieć, że przesłanką
powództwa opartego na art. 189 k.p.c. jest "interes prawny". Powszechnie
przyjmuje się, że interes prawny nie zachodzi, gdy możliwe jest wniesienie
powództwa o zasądzenie świadczenia (np. brak jest interesu prawnego w żądaniu
ustalenia, że pozwany jest dłużnikiem powoda z tytułu udzielonej pożyczki
w sytuacji, gdy powód może żądać zwrotu pożyczki). Podobnie należy ocenić
powództwo o ustalenie, że powód jest właścicielem nieruchomości, gdy jego prawo
własności zostało naruszone i może wystąpić przeciwko pozwanemu
z roszczeniem, którego źródłem jest naruszenie prawa własności (orzeczenie SN
z 13 kwietnia 19650 r., II CR 266/64, OSPiKA 1966, nr 7-8, poz. 166).
Reguła ta jednak nie zawsze ma zastosowanie, mimo bowiem możliwości
żądania zasądzenia świadczenia z określonego stosunku prawnego, powód może
skutecznie żądać ustalenia takiego stosunku prawnego, gdy wynikają z niego
dalsze skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o zasądzenie świadczenia
nie jest możliwe lub na razie nie jest aktualne (por. orzeczenia SN z 11 września
5
1953 r., I C 581/53, OSN 1954, nr III, poz. 65, z 9 marca 1960 r., I CR 642/59, OSN
1961, nr IV, poz. 110). Powołane judykaty wskazują, że ocena w zakresie
istnienia bądź nieistnienia interesu prawnego, jako przesłanki powództwa
przewidzianego w art. 189 k.p.c. nie może być dokonywana w sposób
schematyczny, lecz z uwzględnieniem konkretnych okoliczności sprawy.
Stąd sąd rozstrzygający takie powództwo powinien dysponować precyzyjnie
wskazanymi przez powoda okolicznościami, które składają się na treść tego
interesu.
W świetle tak rozumianego interesu prawnego nie można podzielić zarzutu
skarżącego, że zakwestionowany przez niego wyrok zapadł z naruszeniem art. 189
k.p.c. Nie budzi bowiem wątpliwości - wbrew odmiennym poglądom wyrażonym
w skardze kasacyjnej - zgodne stanowisko Sądów obu instancji, że powódka
nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności wskazanych przez Sąd
Apelacyjny umów i czynności prawnych objętych pozwem.
Co się zaś tyczy zarzutu naruszenia art. 83 k.c. w odniesieniu do umów
z dnia 22 lutego 2008 r. i 22 sierpnia 2008 r., to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
23 stycznia 1997 r., I CKN 51/96 (OSNC 1997 nr 6-7, poz. 79), akceptowanym
przez skład rozpoznający niniejszą sprawę, stwierdził, że pozorność umowy jest
okolicznością faktyczną i jako taka podlega ustaleniu przez sądy merytorycznie.
W ramach podstawy kasacyjnej, o której mowa w art. 3983
pkt 1 k.p.c. ustalenie
to nie podlega kontroli w jakimkolwiek aspekcie. Naruszenie prawa materialnego
przez błędną jego wykładnię (na co powołuje się skarżący), tylko wówczas może
odnieść zamierzony skutek, jeżeli przepisu prawa materialnego i to zresztą
za przyzwoleniem ustawodawcy, nie można tak zinterpretować, jak to uczynił Sąd
w zaskarżonym wyroku (taki pogląd wyraził też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
10 lutego 1997 r., I CKN 68/96, nie publ.).
Istota zaskarżonego rozstrzygnięcia tkwi zatem w czym innym.
Sąd Apelacyjny przedstawił swoją ocenę złożonych i udokumentowanych
oświadczeń woli zawartych w powyższych umowach, stwierdzając, że zmierzały
one do powstania wynikającego z nich stosunku prawnego. Było to ustalenie
faktyczne, ponieważ przez fakty należy tu rozumieć stany i zdarzenia, a wola stron
6
była właśnie pewnym stanem. Inaczej mówiąc, do zawarcia tych umów doszło
zgodnie rzeczywistymi oświadczeniami woli ich stron. Wbrew bowiem stanowisku
skarżącego te oświadczenia, które znalazły swój wyraz w pisemnej umowie,
nie były złożone dla pozoru.
Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c. już tylko dlatego,
że powoływana przez skarżącego dyrektywa zawarta w tym przepisie dotyczy tylko
wykładni i nie można przy jej wykorzystaniu, tak jak tego w istocie chciałby
skarżący, zmieniać treści umowy.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.

V CSK 218/13

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia