Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 419/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 listopada 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił w punktach I i III wyrok Sądu
Okręgowego w W. z dnia w 12 kwietnia 2012 r., którym zasądzona została na rzecz
powódki od pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody M. kwota 1 184 969 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2011 r., w ten sposób, że oddalił
powództwo.
Przyjęte zostały przez ten Sąd ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego:
Poprzednicy prawni powódki A. i S. małżonkowie C. byli właścicielami
nieruchomości położonej w W. przy ulicy G. 13, która z dniem wejścia w życie
dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na
obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm., dalej: „dekret”) stała się
własnością Gminy m. W., a następnie Skarbu Państwa. Orzeczeniem
administracyjnym z dnia 24 kwietnia 1951 r. Prezydium Rady Narodowej m. W.
odmówiło przyznania im prawa własności czasowej do gruntu tej nieruchomości,
podając w uzasadnieniu, że zgodnie z opracowywanym planem zagospodarowania
przestrzennego teren nieruchomości jest przeznaczony pod użyteczność publiczną.
A. C. zmarła w dniu 12 maja 1949 r., a S. C. w dniu 7 lipca 1953 r.; powódka jest
ich spadkobierczynią. Obecnie nieruchomość wchodzi w skład działki będącej
własnością Skarbu Państwa w użytkowaniu wieczystym Polskich Kolei
Państwowych S.A. Decyzją z dnia 6 lipca 2007 r. Minister Budownictwa,
po rozpatrzeniu wniosku powódki, stwierdził nieważność orzeczenia
administracyjnego z dnia 24 kwietnia 1951 r. W uzasadnieniu wskazał, że przed
wydaniem orzeczenia organ powinien ocenić, czy zachodzi negatywna przesłanka
przyznania prawa własności czasowej przez odniesienie się do „Ogólnego planu
zabudowania m.st. Warszawy, zatwierdzonego przez Ministerstwo Robót
Publicznych w dniu 11 sierpnia 1931 r.”, w którym działka przeznaczona była pod
przemysł. Organ nadzoru uznał, że prowadzenie postępowania administracyjnego
w odniesieniu do nieżyjącej strony i wydanie decyzji, stanowiło rażące naruszenie
prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Decyzja Prezydium Rady Narodowej
nr …6-39/51 przeznaczała nieruchomość pod budowę stacji ładunkowej „W.”,
przekazano ją w dniu 28 kwietnia 1951 r. w zarząd i użytkowanie Polskim Kolejom
3
Państwowym. Minister Budownictwa uznał, że korzystanie przez byłych właścicieli z
nieruchomości nie mieściło się w założonym przeznaczeniu. Mimo niepowołania w
kwestionowanym orzeczeniu podstawy odmowy przyznania prawa własności
czasowej, to jednak mógł ją stanowić wskazany plan. Organ nadzoru uznał
również, że nabycie prawa wieczystego użytkowania gruntu przez inny podmiot nie
wywołało nieodwracalnego skutku prawnego.
Po rozpatrzeniu wniosku Polskich Kolei Państwowych o ponowne
rozpatrzenie sprawy, Minister Infrastruktury decyzją z dnia 10 czerwca 2009 r.
utrzymał w mocy decyzję Ministra Budownictwa. Wojewódzki Sąd Administracyjny
w W. wyrokiem z dnia 9 grudnia 2009 r. oddalił skargę Polskich Kolei Państwowych.
Prezydent m. W. decyzją z dnia 9 maja 2011 r. odmówił powódce
ustanowienia użytkowania wieczystego wymienionej nieruchomości.
W uzasadnieniu podał, że nieruchomość nie jest objęta planem zagospodarowania
przestrzennego, a zgodnie ze Studium Uwarunkowań i Kierunków
Zagospodarowania Przestrzennego m. W. z dnia 10 października 2006 r., znajduje
się w strefie przeznaczonej pod zabudowę wielorodzinną. Ponadto wskazał, że
decyzją z dnia 19 listopada 1999 r., wydaną z upoważnienia Wojewody M.,
stwierdzone zostało nabycie przez Przedsiębiorstwo Państwowe „Polskie Koleje
Państwowe” prawa użytkowania wieczystego nieruchomości objętej sporem, z
dniem 5 grudnia 1990 r. Wobec tego, mimo spełnienia przesłanek określonych w
art. 7 dekretu, nie jest możliwe ustanowienie prawa użytkowania wieczystego tej
nieruchomości na rzecz powódki, ponieważ doszło do trwałego rozdysponowania
gruntu.
Aktualna rynkowa wartość nieruchomości obejmuje kwotę 1 184 969 zł.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego, że na skutek
nieuzyskania przez poprzednich właścicieli nieruchomości prawa własności
czasowej gruntu lub wieczystej dzierżawy, wywołanego wydaniem orzeczenia
administracyjnego w dniu 24 kwietnia 1951 r. z rażącym naruszeniem prawa,
ustalona wartość nieruchomości stanowi stratę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.
i jednocześnie szkodę w rozumieniu art. 160 § 1 k.p.a. Uznał, że nie było podstawy
do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego, przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a.,
4
z uwagi na brak związku przyczynowego między wydaniem nieważnej decyzji
a szkodą. Stwierdził, że o zrealizowaniu przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej przez wydanie wadliwej decyzji można mówić dopiero wtedy,
gdy przesądzone zostanie, że w miejsce wadliwej decyzji strona uzyskałaby
ostateczne prawidłowe orzeczenie, uwzględniające jej wniosek. Należało ustalić
jakie byłoby alternatywne zachowanie właściwego organu po rozpoznaniu wniosku
poprzedników prawnych powódki. Z uzasadnienia decyzji nadzorczej wynika,
że odmowa przyznania własności czasowej do gruntu nastąpiłaby także wówczas,
gdyby decyzja nie była obarczona wadami; poprzednicy prawni powódki nie
uzyskaliby praw do gruntu.
Wskazane orzeczenie administracyjne dotknięte było jedynie wadami
formalnymi, a nie merytorycznymi. Przyczyną odmowy przyznania własności
czasowej było przeznaczenie nieruchomości na cele użyteczności publicznej oraz
uznanie, że nie można było pogodzić korzystania z niej przez poprzedników
prawnych powódki pogodzić z tym wskazaniem. Realizację tego celu potwierdzały
również przepisy ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa
podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Powódka nie wykazała, że gdyby nie
uchybienia formalne, to doszłoby do uwzględnienia wniosku jej poprzedników
prawnych, a zatem nie było związku przyczynowego między wadliwą decyzją
a wyliczoną szkodą. Ustalenie rozmiaru szkody dokonane zostało według
aktualnego przeznaczenia nieruchomości, z pominięciem stanu prawnego, czyli
przeznaczenia jej w planie zagospodarowania w dacie wyrządzenia szkody -
wydania decyzji odmawiającej uwzględnienia wniosku. Odszkodowanie powinno
być określone, stosownie do art. 363 § 2 k.c., na poziomie wartości utraconego
prawa do nieruchomości, według jej stanu na dzień wydania orzeczenia
administracyjnego. Na wysokość szkody nie powinny wpływać dalsze zmiany
przeznaczenia nieruchomości.
Powódka powołała w skardze kasacyjnej obie podstawy przewidziane w art.
3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie prawa materialnego połączyła z niewłaściwym
zastosowaniem art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 160 § 1 i 2 k.p.a. i art. 5 ustawy
z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692, dalej: „ustawa zmieniająca”), polegającym na
5
wadliwym przyjęciu, że dla ustalenia związku przyczynowego między nieważnym
orzeczeniem administracyjnym a szkodą istotne znaczenie ma przyczyna
wyeliminowania go z obrotu prawnego, a dla stwierdzenia istnienia związku
przyczynowego należało badać, jakie rozstrzygnięcie powinno zapaść, gdyby
prawidłowo rozpoznano wniosek. Niewłaściwe zastosowanie dotyczy także art. 363
§ 1 i 2 k.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c., art. 160 § 2 k.p.c. i art. 5 ustawy
zmieniającej, art. 7 ust. 1 i 2 dekretu oraz art. 4 pkt 17 i art. 154 ust. 1 i 2 u.g.n.
i polega na uznaniu, że rozmiar szkody został nieprawidłowo ustalony, ponieważ
stan nieruchomości z daty zdarzenia wywołującego szkodę, istotny dla określenia
odszkodowania, obejmuje również przeznaczenie nieruchomości w planie
zagospodarowania przestrzennego. Naruszenie przepisów postępowania odniosła
do art. 2 § 3 k.p.c. w związku z art. 16 § 1 k.p.c. przez błędne przyjęcie związania
sądu motywami zawartymi w ostatecznej decyzji nadzorczej w przedmiocie
stwierdzenia nieważności orzeczenia administracyjnego. Skarżąca domagała się
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony wyrok jest konsekwencją przyjęcia, że nie zachodzi związek
przyczynowy, w rozumieniu art. 361 § 1 k.c., między orzeczeniem administracyjnym
odmawiającym przyznania poprzednikom prawnym powódki prawa własności
czasowej - pierwotnie prawa wieczystej dzierżawy z czynszem symbolicznym lub
prawa zabudowy za opłatą symboliczną, następnie prawa własności czasowej,
zgodnie z art. XXXIX dekretu z dnia 11 października 1946 r.- Przepisy
wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz.U. Nr 57,
poz. 321 ze zm.) i prawa użytkowania wieczystego – art. 40 ustawy z dnia 14 lipca
1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz.U. Nr 32, poz. 159
ze zm.), w dalszych wywodach określane jako „prawo własności czasowej” -
a uszczerbkiem majątkowym, wynikłym z niezaspokojenia uprawnienia do
przyznania tego prawa. Sąd Apelacyjny uznał, iż powódka nie wykazała, że gdyby
nie uchybienia formalne orzeczenia administracyjnego z dnia 24 kwietnia 1951 r.,
to nie nastąpiłby skutek w postaci nieustanowienia prawa własności czasowej do
gruntu na podstawie art. 7 ust. 2 dekretu. Decyzja nadzorcza z dnia 6 lipca 2007 r.
przesądziła, że możliwa była odmowa przyznania prawa własności czasowej.
6
Zgodnie z art. 7 ust. 1 dekretu dotychczasowy właściciel gruntu, prawni
następcy właściciela, będący w posiadaniu gruntu, lub osoby prawa jego
reprezentujące, a jeżeli chodzi o grunty oddane na podstawie obowiązujących
przepisów w zarząd i użytkowanie - użytkownicy gruntu, mogli w ciągu sześciu
miesięcy od dnia objęcia w posiadanie gruntu przez gminę zgłosić wniosek
o przyznanie na tym gruncie jego dotychczasowemu właścicielowi prawa wieczystej
dzierżawy z czynszem symbolicznym lub prawa zabudowy za opłatą symboliczną.
Z treści ust. 2 tego artykułu wynika, że gmina, a po wejściu w życie ustawy z dnia
20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U.
Nr 14, poz. 130) - Państwo, uwzględniała wniosek, jeżeli korzystanie z gruntu przez
dotychczasowego właściciela będącego osobą fizyczną dało się pogodzić
z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania. Ugruntowany został
w orzecznictwie, akceptowany także w piśmiennictwie, pogląd, że na gminie,
a później na Państwie, ciążył obowiązek przyznania byłemu właścicielowi prawa
własności czasowej albo użytkowania wieczystego gruntu, jeżeli nie zachodziły
przeszkody wskazane w przytoczonych przepisach. Obowiązkowi temu
odpowiadało prawo majątkowe, uprawnienie byłego właściciela i roszczenie
o ustanowienie prawa własności czasowej gruntu (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 21 marca 2003 r., III CZP 6/03, OSNC 2004, nr 1, poz. 4, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 lutego 1995 r., III ARN 83/94, OSNAPUS 1995, nr 12,
poz. 142 oraz uchwałę składu pięciu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 23 października 2000 r., OPK 11/00, OSNA 2001, nr 2, poz. 60).
Uprawnienie byłych właścicieli i obowiązek gminy lub Państwa mają charakter
cywilnoprawny. Realizacja tego uprawnienia dokonywana była w toku
postępowania administracyjnego, przez wydanie konstytutywnej decyzji
administracyjnej. Niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie obowiązku przez gminę
lub Państwo, naruszające uprawnienie byłego właściciela i pozbawiające go
wartości lub obniżające jego wartość, uznawane jest za zdarzenie powodujące
straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. i tym samym szkodę rzeczywistą w znaczeniu
art. 160 § 1 k.p.a. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r.,
III CZP 6/03), jeżeli szkoda wyrządzona została do czasu wejścia w życie
Konstytucji. Dla dochodzenia roszczenia o odszkodowanie będącego
7
konsekwencją niewykonania lub niewłaściwego wykonania obowiązku gminy lub
Państwa przewidziana została droga sądowa przed sądem powszechnym.
Podstawą prawną tego roszczenia był art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a., jeżeli ostateczna
decyzja administracyjna będąca źródłem szkody została wydana przed dniem 1
września 2004 r., przed wejściem w życie ustawy nowelizującej (por. uchwałę
pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10, OSNC
2011, nr 7-8, poz. 75). Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej
odmawiającej przyznania byłemu właścicielowi prawa własności czasowej albo
wydanie jej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. następuje w drodze decyzji
administracyjnej (art. 158 k.p.a.).
Utrwalone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego trafne stanowisko,
że sąd w postępowaniu cywilnym jest związany ostateczną decyzją administracyjną.
Oznacza to, że sąd jest obowiązany uwzględnić stan prawny wynikający z osnowy
ostatecznej decyzji administracyjnej, który stanowi element stanu faktycznego
sprawy. Nie może go pominąć ani inaczej odnieść się do tego stanu niż uczynił
to organ administracyjny. Treść decyzji, czyli rozstrzygnięcie (osnowa)
zawiera ustalenie konsekwencji stosowanego przepisu prawa materialnego.
Uzasadnienie, nie jest częścią składową rozstrzygnięcia (art. 107 § 1 k.p.a.).
W postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia
decyzji administracyjnej, w szczególności czy istniały przesłanki, które w świetle
przepisów prawa materialnego, stanowiły podstawę jej podjęcia. Związanie to ma
miejsce niezależnie od treści uzasadnienia decyzji, ponieważ w zakresie objętym
treścią rozstrzygnięcia jest ona - bez względu na motywy jej podjęcia - wyrazem
stanowiska organu administracji publicznej. Wynika to z przewidzianego
w obowiązującym prawie rozgraniczenia między drogą sądową i drogą
administracyjną, którego konsekwencją jest niemożność rozstrzygania przez sąd
powszechny wszelkich kwestii należących do drogi administracyjnej
W tym znaczeniu sąd orzekający o roszczeniu odszkodowawczym, przewidzianym
w art. 160 § 1 k.p.a. jest związany decyzją nadzorczą, stwierdzającą nieważność
decyzji lub jej wydanie z naruszeniem prawa (por. uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNCP 1971, nr 7-8,
poz. 121; z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64;
8
postanowienie z dnia 4 czerwca 2009 r., III CZP 28/09, niepubl. oraz wyroki: z dnia
6 lutego 2004 r., II CK 433/02; z dnia 6 czerwca 2009 r., I CSK 504/08
niepublikowane; z dnia 26 sierpnia 2009 r., I CSK 26/09, OSNC ZD, 2010, nr 1,
poz. 22; z dnia 16 grudnia 2009 r., I CSK 175/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 115;
z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 380/09; z dnia 19 maja 2011 r., I CSK 202/11,
niepublikowane).
Do przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną
osobie fizycznej wydaniem decyzji administracyjnej z naruszeniem przepisu art.
156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji należą, stosownie do art.
160 § 1 i 2 k.p.a., stwierdzenie przez organ nadzorczy niezgodności decyzji
z prawem lub jej nieważności, wykazanie przez poszkodowanego zaistnienia
szkody i jej rozmiaru oraz związku przyczynowego między szkodą a wydaniem
decyzji uznanej za nieważną lub za wydaną z naruszeniem prawa. Stwierdzenie
nieważności wadliwej decyzji ostatecznej, odmawiającej przyznania byłemu
właścicielowi prawa własności czasowej do gruntu objętego działaniem dekretu,
wyczerpuje przesłankę bezprawności działania organu administracji publicznej oraz
powoduje wyeliminowanie tej decyzji z obrotu prawnego. W tej sytuacji wniosek
poprzedniego właściciela powinien być ponownie rozpoznany (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 949/00, OSNC 2000, nr 12,
poz. 228; uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 20 marca 2000 r., OPS 14/99, ONSA 2000, nr 3, poz. 93; uchwałę składu
pięciu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 października 2000 r.,
OPK 12/00, ONSA 2001, nr 2, poz. 61.; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
21 marca 2003 r., III CZP 6/03). Uszczerbek majątkowy wynikły z wydania
nieważnej decyzji ostatecznej stanowi stratę określoną w art. 361 § 1 k.c. i szkodę
w znaczeniu art. 160 § 1 k.p.c. Kwalifikacja, czy szkoda jest normalnym
następstwem niezaspokojenia uprawnienia przewidzianego w art. 7 ust. 2 dekretu,
dokonywana być powinna, zgodnie z art. 361 § 1 k.c., na podstawie całokształtu
okoliczności sprawy, mających znaczenie dla tej oceny. Koncepcja adekwatnego
związku przyczynowego, w rozumieniu tego przepisu, oparta jest na założeniu,
iż normalne następstwo między określonym zdarzeniem a szkodą zachodzi
wówczas, gdy w konkretnych okolicznościach oraz normalnym biegu zdarzeń,
9
szkoda jest normalną konsekwencją tego rodzaju zdarzeń. Sąd, dokonując oceny
adekwatności powiązań przyczynowo – skutkowych, powinien kierować się wiedzą
o tych zdarzeniach, obiektywnymi kryteriami wynikającymi z zasad doświadczenia
życiowego, osiągnięć nauki oraz własnym poczuciem prawnym. Punktem wyjścia
powinno być ustalenie, czy fakt wskazany jako sprawcza przyczyna stanowi
conditio sine qua non jej wystąpienia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
21 marca 2003 r. III CZP 6/03, wyroki: z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 334/03 z dnia
19 maja 2011 r., I CSK 202/11). Rozważenia wymagało zatem, czy uszczerbek
w postaci nieuzyskania prawa własności czasowej do gruntu powstałby również,
gdyby została wydana decyzja zgodna z prawem tj. uwzględniająca wniosek.
W rozpoznawanej sprawie decyzja nadzorcza stwierdzająca nieważność
orzeczenia administracyjnego ma przesądzające znaczenie, ponieważ stworzyła
stan prawny, w którym nie ma decyzji odmawiającej poprzednikom prawnym
powódki przyznania prawa własności czasowej do gruntu.
Za nietrafne uznać należało stanowisko Sądu Apelacyjnego, zmierzające do
traktowania stwierdzonej nieważności decyzji jako nie mającej bezwzględnego
charakteru, dopuszczające wartościowanie jej skutków, czy nawet przyjmowanie,
że mimo stanowczej natury decyzji nadzorczej, istnieje możliwość oceny zgodności
z prawem wyeliminowanej decyzji sprawczej. Kwestia badania, czy odmowa
przyznania własności czasowej była uzasadniona w świetle uregulowań planu
zabudowania obowiązującego w chwili wydania orzeczenia administracyjnego,
uznanego następnie za nieważne, należy do drogi postępowania administracyjnego.
Nie ma prawnie przewidzianych podstaw do analizowania jej w postępowaniu
sądowym. Prowadziłoby to do niedopuszczalnego wkraczania w kompetencję
zastrzeżoną dla drogi postępowania administracyjnego i do pozbawionej
ustawowego umocowania kontroli przez sąd powszechny decyzji nadzorczej.
Sąd nie mógł badać i ustalać, czy odmowa przyznania własności czasowej była
uzasadniona.
Kolejną decyzją, wydaną po ponownym rozpoznaniu wniosku, organ
administracji publicznej odmówił ustanowienia na rzecz powódki prawa
użytkowania wieczystego do gruntu, z uwagi na trwałe rozdysponowanie gruntu, nie
10
stwierdził braku przesłanek do zastosowania art. 7 ust. 2 dekretu. W odniesieniu do
decyzji negatywnej istotne znaczenie ma określenie przyczyny odmowy
uwzględnienia wniosku i tylko o tyle zachodziła potrzeba sięgnięcia do jej
uzasadnienia. Taka sama sytuacja ma miejsce w odniesieniu do ustalania mocy
wiążącej wyroku sądu oddalającego powództwo, uregulowanej w art. 365 § 1 k.p.c.
Decyzja ta nie miała żadnego wpływu na decyzję nadzorczą, w szczególności nie
spowodowała utraty jej mocy prawnej, ani nie usunęła jej z obrotu prawnego. Stan
prawny wykreowany przez obie decyzje prowadzi do konstatacji, że nie istnieje
decyzja administracyjna odmawiająca przyznania poprzednim właścicielom
nieruchomości prawa własności czasowej lub prawa użytkowania wieczystego do
gruntu z powodu braku przesłanek objętych art. 7 ust. 2 dekretu, jak też, że obecnie
wykluczone jest ustanowienie takiego prawa. Nieruchomość przekazana została
innemu podmiotowi. Decyzja Prezydenta m. W. z dnia 9 maja 2011 r. nie stanowi
zatem zdarzenia niweczącego związek przyczynowy między wadliwą decyzją
sprawczą a uszczerbkiem w postaci nieuzyskania przez powódkę prawa do gruntu.
Nie było podstaw do obciążania powódki obowiązkiem wykazywania, że wniosek
spełniał przesłanki objęte art. 7 ust. 2 dekretu i zostałby uwzględniony.
Nietrafnie przyjął również Sąd Apelacyjny, że zachodziła potrzeba ustalenia
jakie było alternatywne zachowanie właściwego organu w odpowiedzi na wniosek
złożony przez poprzedników prawnych powódki, skoro pozwany nie złożył zarzutu
legalnego zachowania alternatywnego będącego odmianą przyczyny rezerwowej,
jak też nie doszło do wydania prawidłowej decyzji odmownej. Konstrukcja legalnego
zachowania alternatywnego obejmuje powołanie się przez sprawcę szkody na to,
że mimo bezprawności zachowania wyrządzającego szkodę, szkoda ta powstałaby
również wówczas, gdyby zachował się zgodnie z prawem. Obowiązek wykazania
okoliczności wskazujących na zaistnienie takiej sytuacji obciąża zobowiązanego
do naprawienia szkody. Podkreślenia wymaga również, że w orzecznictwie Sądu
Najwyższego wyrażone zostało zapatrywanie wyłączające możliwość skutecznego
podniesienia tego zarzutu, jeżeli rzeczywiste zachowanie sprawcy szkody
naruszyło normy mające zapobiegać szkodzie, wyrządzonej w taki sposób, jak
miało to miejsce w konkretnym wypadku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
11
14 stycznia 2005 r., III CK 193/04; z dnia 15 kwietnia 2010 r., II CSK 544/09; z dnia
22 stycznia 2013 r., I CSK 404/11).
Ustalenie rozmiaru szkody majątkowej, podlegającej naprawieniu, zgodnie
z art. 361 § 2 k.c., w chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.), dokonywane jest według
przyjmowanej na gruncie prawa cywilnego „teorii różnicy” (metody dyferencyjnej).
Polega ona na porównaniu dwóch stanów majątkowych: tego, w jakim
poszkodowany rzeczywiście się znajduje wskutek wystąpienia zdarzenia
szkodzącego, z tym, w jakim znajdowałby się, gdyby zdarzenie szkodzące nie
nastąpiło (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1957 r., II CR 304/55,
OSNC 1958, nr III, poz. 76; wyrok z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 193/04, OSP
2006, nr 7-8, poz. 89; postanowienie z dnia 12 marca 2010 r., III CZP 7/10, niepubl.;
wyrok składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2013 r., I CSK
404/11, OSNC 2013, nr 9, poz. 110). Z art. 363 § 2 k.c. oraz podstawowej zasady,
że nikt nie może bogacić się na własnej szkodzie, wywodzona jest konieczność
ustalenia odszkodowania z uwzględnieniem wszelkich okoliczności, mających
wpływ na jego wysokość (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 października
2005 r., I CK 185/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz.133; z dnia 22 stycznia 2013 r.,
I CSK 404/11 oraz postanowienie z dnia 12 marca 2010 r., III CZP 7/10).
Metoda dyferencyjna pozwala na uwzględnienie zdarzeń, które zwiększają, jak
i zmniejszają rozmiar szkody. Określenie wartości nieruchomości dokonywane być
powinno według zasad przewidzianych w dziale IV ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 518), które
obejmują także przeznaczenie nieruchomości w planie miejscowym (art. 155).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał zarzuty skargi kasacyjnej za
uzasadnione w omówionym zakresie i na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok, przekazując sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego oparte zostało na
zasadzie przewidzianej w art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.