II PK 242/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:31-07-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II PK 242/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Politechniki w W.
przeciwko A. P.
z udziałem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.,
z dnia 14 marca 2013 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. w sprawie z powództwa Politechniki w W.
przeciwko A. P. o zapłatę zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej
kwotę 10.000 zł oddalając dalej idące powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że
2
pozwany A. P. na drodze sądowej domagał się przywrócenia go do pracy w
Politechnice, wskazując na wadliwe wypowiedzenie mu umowy o pracę.
Wyrokiem z 28 kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w W. oddalił powództwo o przywrócenie do pracy i zasądził od
Politechniki na rzecz A. P. kwotę 4.773,60 zł brutto z ustawowymi odsetkami od 1
września 2004 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania w związku z
nieprawidłowym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem. Wyrokowi
nadany został rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 1.591,20 zł brutto.
Po rozpoznaniu apelacji uczestnika postępowania Sąd Okręgowy w W.
wyrokiem z 26 kwietnia 2007 r. zmienił wyrok z 28 kwietnia 2006 r. w ten sposób,
że przywrócił A. P. do pracy w Politechnice na poprzednich warunkach. W
uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia wskazał, że w stosunku do tego pracownika
naruszony został art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
W dniu 31 maja 2007 r. Prezes Ogólnopolskiego Akademickiego Związku
Zawodowego wystąpił do Rektora Politechniki o zrealizowanie ciążącego na uczelni
zobowiązania do wypłacenia A. P. wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy. Wskazał, że dotychczas uczelnia tego obowiązku nie zrealizowała, pomimo
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. z 26 kwietnia 2007 r., sygn. …
676/06, przywracającego pracownika do pracy i pomimo podjęcia przez niego pracy.
Pismem z 1 czerwca 2007 r., skierowanym do Rektora Politechniki, A. P.
wskazał, że w związku z prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z 26
kwietnia 2007 r., sygn. … 676/06, przywracającym go do pracy i podjęciem
zatrudnienia wzywa do naliczenia i wypłaty wynagrodzenia za cały czas
pozostawania bez pracy, w terminie 3 dni. Powołując się na art. 47 k.p. wskazał, że
przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, tj. od marca
2004 r. do 26 kwietnia 2007 r.
Pismem z 9 lipca 2007 r. Dyrektor Działu Spraw Pracowniczych Politechniki
poinformował A. P., że Rektor tej - uczelni wyraził zgodę na wypłacenie mu
wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy, tj. od 1 marca 2004 r. do 26
kwietnia 2007 r. (wyrok Sądu II instancji).
Politechnika wypłaciła A. P. łączną kwotę 48.889,42 zł netto. W styczniu
2007 r. wypłaciła mu kwotę netto 1.591,20 zł, na podstawie wyroku z 28 kwietnia
3
2006 r. W maju 2007 r. wypłaciła kwotę netto 3.079,03 zł, na podstawie wyroku z
26 kwietnia 2007 r. W lipcu 2007 r. wypłaciła dalszą kwotę netto 40.426,18 zł,
tytułem tego samego wyroku. W marcu 2008 r. wypłaciła ponadto kwotę netto
3.793,01 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Politechnika wniosła w dniu 13 sierpnia 2007 r. skargę kasacyjną od wyroku
z 26 kwietnia 2007 r. Zarzucała w niej m.in., że nie doszło do naruszenia przez nią
art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Odpis skargi
kasacyjnej doręczono A. P. w dniu 4 września 2007 r. Postanowieniem z 27 lutego
2008 r. Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną do rozpoznania. Wyrokiem z 9
maja 2008 r. (sygn. II PK 316/07) Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu wskazał, że
Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń w zakresie istnienia jednostki
organizacyjnej związku zawodowego, w której A. P. miał pełnić funkcję skarbnika,
mimo zgłoszenia przez pracodawcę zarzutów w tym zakresie. Sąd Okręgowy nie
odniósł się również do zarzutu apelacyjnego dotyczącego tej kwestii. W związku z
tym zdaniem Sądu Najwyższego naruszono art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, gdyż przepis ten został zastosowany do stanu faktycznego
niedostatecznie wyjaśnionego co do bytu prawnego tej organizacji związkowej,
członkostwo pracownika w zarządzie której zostało uznane za okoliczność
uzasadniającą szczególną jego ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy. Na
rozprawie apelacyjnej w dniu 9 października 2008 r. Politechnika wniosła o zwrot
wypłaconej A. P. kwoty 48.889,42 zł. Wyrokiem z 15 stycznia 2009 r. (sygn. …
289/08) Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżony wyrok z 28 kwietnia 2006 r. w ten
sposób, że powództwo w całości oddalił. Ponadto w punkcie IV sentencji orzekł
zwrot przez A. P. na rzecz Politechniki kwoty 48.889,42 zł netto.
W dniu 29 kwietnia 2009 r. uczestnik postępowania Ogólnopolski
Akademicki Związek Zawodowy wniósł skargę kasacyjną od wyroku z 15 stycznia
2009 r.
Postanowieniem z 25 lutego 2010 r. Sąd Najwyższy przyjął skargę
kasacyjną do rozpoznania. Wyrokiem z 6 maja 2010 r. (sygn. II PK 344/09) Sąd
Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w zakresie punktu IV (tj. obowiązku zwrotu
4
wypłaconego świadczenia w kwocie 48.889,42 zł) i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania. W pozostałej części skargę
kasacyjną oddalił. W uzasadnieniu wskazał, że wniosek, o jakim mowa w art. 415
k.p.c., powinien być zgłoszony w skardze kasacyjnej, a nie dopiero w trakcie
ponownego postępowania apelacyjnego.
Na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 sierpnia 2010 r. Politechnika wniosła o
zasądzenie na swoją rzecz od A. P. kwoty 48.889,42 zł, na podstawie art. 338 § 1
k.p.c. w zw. z art. 415 k.p.c.
Postanowieniem z 5 sierpnia 2010 r. (sygn. … 174/10) Sąd Okręgowy w W.
odrzucił wnioski Politechniki z 9 października 2008 r. oraz 5 sierpnia 2010 r.,
wskazując, że wnioski restytucyjne są niedopuszczalne, gdyż zgłoszono je już po
zakończeniu postępowania wywołanego wniesieniem skargi kasacyjnej, a zatem
po terminie na ich zgłoszenie. Sąd Okręgowy wskazał, że w tej sytuacji zwrotu
spełnionego świadczenia Politechnika może dochodzić w odrębnym procesie.
Pismem z 14 grudnia 2010 r. Politechnika wezwała A. P. do zapłaty kwoty
48.889,42 zł z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia, wypłaconego na mocy
prawomocnego orzeczenia sądowego, które zostało następnie uchylone. Wskazała,
że zapłata ma nastąpić w terminie 7 dni.
Pozwany A. P. przeznaczał środki uzyskane od pracodawcy tytułem
odszkodowania, a następnie wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy na
pokrycie bieżących wydatków. Od chwili zgłoszenia powództwa o przywrócenie do
pracy do wydania wyroku z 26 kwietnia 2007 r. pozostawał bez pracy, otrzymywał
zasiłek w kwocie 600 zł miesięcznie. Po przywróceniu go do pracy otrzymywał
wynagrodzenie w kwocie 1.100 zł netto miesięcznie. Otrzymane od strony
powodowej środki przeznaczał m.in. na ogrzewanie, utrzymanie domu, opłaty za
media, opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości, podatek od nieruchomości,
opłaty za telefon i internet, koszty utrzymania samochodu, ponadto na pokrycie
bieżących wydatków na żywność, prasę, używki, środki czystości, obuwie i ubranie.
Środki powyższe wydatkował ponadto na spłatę pożyczki zaciągniętej na cele
mieszkaniowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, a ponadto
przekazał w 2007 r. darowiznę w kwocie 4.500 zł na rzecz Fundacji badań nad
prawem. Pozwany pozostawał w nieformalnym związku z E. W., której córka A. w
5
tym okresie była uczennicą. Pozwany wspierał je finansowo. Gdy E. W. brakowało
pieniędzy, płacił za jej zakupy, np. w aptece. Pozwany kupował dla córki E. W.
przybory potrzebne przy rozwijaniu jej zdolności artystycznych - farby, pędzle.
Rocznie były to wydatki rzędu ok. 400 zł. Córka E. W. ma problemy z
przebywaniem w skupiskach ludzkich, musiała uczestniczyć w indywidualnym
nauczaniu, do czego był jej potrzebny komputer. Z uwagi na to, że jej poprzedni
komputer sprawiał problemy, działał bardzo powoli, pozwany zakupił w
październiku 2007 r. dla A. W. na urodziny nowy komputer, o wartości ok. 550 zł.
Pozwany pomagał im również przy organizowaniu dojazdów do lekarzy, do
psychologa, na wakacje, na zakupy, na grzyby - zawoził je wtedy samochodem,
ponosząc związane z tym koszty. Pozwany ponadto często wyjeżdżał w celach
rekreacyjnych ze znajomymi – E. W. i K. M. - do domku letniskowego w górach.
Wyjazdy takie miały miejsce co tydzień, były to zazwyczaj wyjazdy weekendowe.
W ciągu roku przypadało ok. 20 takich wyjazdów. Pozwany ponosił koszty
związane z dojazdem (koszty paliwa), a także kosztów zakupów żywnościowych.
Jednorazowy wyjazd wiązał się z wydatkami rzędu ok. 200 zł. Pozwany wyjeżdżał
ponadto za granicę, był na wczasach na Krymie. Pozwany w 2008 r. wpłacił
komornikowi w sprawie egzekucyjnej o sygn. Km …/04, kwotę 378,08 zł. Wydatki
pozwanego na bieżące utrzymanie oraz na inne cele w 2007 r. wyniosły ok. 27.000
zł, zaś w 2008 r. ok. 38.000 zł. W czerwcu 2009 r. pozwany podarował J. B. i M.
W.-B. kwotę 1.000 zł jako prezent ślubny.
Na podstawie tych ustaleń które Sąd Okręgowy przyjął za własne Sąd
Rejonowy uznał częściową zasadność powództwa strony powodowej dotyczącego
zwrotu wypłaconego pozwanemu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy
w kwocie 48.889,42 zł przewidzianej w przepisie art. 47 k.p. na podstawie przepisu
art. 405 k.c. Przesłanką wypłaty pozwanemu wynagrodzenia było prawomocne
rozstrzygnięcie Sądu przywracające pozwanego do pracy u strony pozwanej. Wraz
z upadkiem tego orzeczenia odpadła podstawa prawna jego spełnienia. Zachodził
więc jeden z przypadków nienależności świadczenia opisany w przepisie art. 410 §
2 k.c. Strona powodowa miała obowiązek bezzwłocznie wypłacić pozwanemu
świadczenie określone w przepisie art. 47 k.p. co uczyniła na wezwanie pozwanego.
Natomiast pozwany zgodnie z przepisem art. 409 k.c. powinien liczyć się z
6
obowiązkiem zwrotu otrzymanych pieniędzy od chwili wydania przez Sąd drugiej
instancji wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r. wskazującego expressis verbis na
obowiązek zwrotu wynagrodzenia jak też prawomocnie oddalającego powództwo o
przywrócenie do pracy oraz o odszkodowanie. Jednocześnie sam fakt wniesienia
kasacji nie dawał takich podstaw. Dotyczyło to również daty wyroku z dnia 9 maja
2008 r. przez Sąd Najwyższy. Nie zmieniło przy tym sytuacji prawnej pozwanego
późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczące wskazania drogi prawnej
odzyskania wypłaconej kwoty. Odnosząc się do kwestii wysokości kwoty
podlegającej zwrotowi co do której pozwany winien liczyć się z obowiązkiem jej
zwrotu Sąd Rejonowy uznał, że pozwany wydał kwotę 34.500 zł i według stanu na
miesiąc styczeń 2009 r. powinien dysponować kwotą około 10.000 zł z kwoty
otrzymanej od strony powodowej. W zakresie tej kwoty musiał się już liczyć z
obowiązkiem zwrotu. Zatem wyzbycie się jej w późniejszym okresie nie zwalniało
go z obowiązku zwrócenia jako nienależnego świadczenia. Z uwagi na powyższe
Sąd Rejonowy orzekł o zasądzeniu tej kwoty.
Od powyższego wyroku apelację wniosła strona powodowa. Zaskarżonemu
orzeczeniu zarzucała zarówno naruszenie przepisów proceduralnych jak i
materialnych jak następuje: art. 233 § 1 k.p.c., 409 k.c. W związku z tym wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
kwoty 48.889,42 zł ewentualnie jego uchylenie z przekazaniem sprawy do
ponownego rozpoznania. Poddawała w wątpliwość wydatki pozwanego, które
budzą sprzeciw. Natomiast pozwany musiał sobie zdawać sprawę, że pobrane
przez niego świadczenie będzie podlegało obowiązkowi zwrotu.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożył również pozwany A. P.
któremu zarzucał naruszenie prawa materialnego a to przepisu art. 47 k.p., 410 § 2
k.c., 409 k.c. Wskazując na te zarzuty wniósł o jego zmianę poprzez oddalenie
powództwa. Twierdził, że w żądanej przez powoda kwocie 48.889 zł znajduje się
dodatkowe wynagrodzenie roczne, które nie może stanowić wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy, które strona powodowa naliczyła dobrowolnie i
odrębnie od tego wynagrodzenia. Dlatego powództwo powoda co do tej kwoty
winno być oddalone. Natomiast kwestię liczenia się z obowiązkiem zwrotu należy
odnieść do prawomocności wyroku orzeczenia.
7
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z
dnia 14 marca 2013 r. oddalił apelacje. Sąd stwierdził, że zarzuty i argumenty obu
apelacji nie uzasadniają uznania, że orzeczenie Sądu Rejonowego, którym
zasądzono od pozwanego A. P. na rzecz strony powodowej Politechniki w W.
kwotę 10.000 zł jest wadliwe i narusza przepisy prawa co uzasadniałoby apelację.
W ocenie Sądu dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena zebranego w
sprawie materiału dowodowego w pełni odpowiada wymogom zawartym w tym
przepisie. Sąd Okręgowy podzielił pogląd jak i argumenty zawarte w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku co do obowiązku zwrotu przez pozwanego świadczenia
wypłaconego jemu przez stronę powodową jak i zakresu zwrotu kwoty
wypłaconych pieniędzy. Przesłanką wypłaty pozwanemu wynagrodzenia było
bowiem prawomocne rozstrzygnięcie Sądu przywracające pozwanego do pracy u
strony pozwanej. Wraz z upadkiem tego rozstrzygnięcia upadła też podstawa
prawna jego spełnienia. Zachodził więc jak słusznie przyjął Sąd Rejonowy
przypadek nienależnego świadczenia opisany w przepisie art. 410 § 2 k.c.
Natomiast pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu otrzymanych
pieniędzy określonym w przepisie art. 409 k.c. od chwili wydania przez Sąd drugiej
instancji wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r. wskazującego na obowiązek zwrotu
wynagrodzenia. Odnosząc się do kwestii wysokości kwoty podlegającej zwrotowi to
skoro pozwany do tego czasu wydał kwotę 34.500 zł to powinien dysponować
jeszcze kwotę 10.000 zł, którą zobowiązany jest zwrócić stronie pozwanej.
Jednocześnie wbrew temu co twierdził pozwany dodatkowe wynagrodzenie roczne
zawarte w żądanej przez stronę powodową kwocie stanowiło wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy w rozumieniu przepisu art. 47 k.p. Nie mogło ono
więc być wyodrębnione z tego wynagrodzenia jako nie podlegające zwrotowi.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy z mocy przepisu art. 385 k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
Skargą kasacyjną uczestnika postępowania Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego zaskarżono wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 14 marca
2013 r. w pkt I w części oddalającej apelację pozwanego. Uczestnik postępowania
wniósł o jego uchylenie w tym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji oraz o orzeczenie o kosztach postępowania
8
kasacyjnego według norm przepisanych. Uczestnik zarzucił naruszenie przepisów
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 47 k.p. oraz niewłaściwe
zastosowanie art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. polegające na przyjęciu, że
wypłacone pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, jest świadczeniem nienależnym w
przypadku uchylenia prawomocnego wyroku przywracającego do pracy i po
ponownym rozpoznaniu sprawy prawomocnym oddaleniu powództwa o
przywrócenie do pracy; błędną wykładnię art. 47 k.p. polegającą na przyjęciu, że w
pojęciu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy mieści się dodatkowe
wynagrodzenie roczne; niezastosowanie art. 297 k.p. w związku z rozporządzeniem
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu
ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy, a także § 6 pkt 8 rozporządzenia MPiOS z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i
wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
W uzasadnieniu skargi skarżący kwestionuje stanowisko sądów w niniejszej
sprawie, które przyjęły, że „wraz z upadkiem” prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu
przywracającego pracownika do pracy „upadła” podstawa prawna spełnienia
świadczenia w postaci wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Skarżący
stoi na stanowisku, że na gruncie art. 47 k.p. warunkiem przysługiwania
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy jest podjęcie przez pracownika
pracy w wyniku przywrócenia do pracy. Przepis akcent kładzie na element „podjął
pracę”, a podjęcie pracy pozostawia w funkcjonalnym związku z wynikiem sprawy
jakim jest prawomocne przywrócenie do pracy. Następcze uchylenie w
postępowaniu kasacyjnym orzeczenia przywracającego do pracy nie odmieni
zaszłych zdarzeń, w tym zdarzenia, że w istocie nastąpiło podjęcie pracy w wyniku
przywrócenia. Restytucja stosunku pracy niewątpliwie nastąpiła, ale nie zachodzi
prosta odwracalność skutków „upadku” prawomocnego orzeczenia. Zaistnienie
takiej sytuacji „upadku” orzeczenia przywracającego do pracy nie uprawnia do
zakwalifikowania wypłacanego pracownikowi do tego momentu wynagrodzenie za
9
pracę jako świadczenia nienależnego w rozumieniu art. 410 k.c., pomimo że
świadczenie pracy było wprost wynikiem przywrócenia do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
okazała się nieuzasadniona. W niniejszej sprawie nie jest uzasadniony zarzut w
postaci naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 47 k.p. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 410 § 2 k.c. w
związku z art. 300 k.p. polegające na przyjęciu, że wypłacone pracownikowi, który
podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, jest świadczeniem nienależnym.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na funkcję postępowania
restytucyjnego. Nie ulega wątpliwości, że jego wprowadzenie do kodeksu
postępowania cywilnego z 1930 r. służyło jedynie ustanowieniu specjalnego trybu
dochodzenia roszczeń zmierzających do odwrócenia wyniku sprawy zakończonej
niezgodnym z prawem i następnie uchylonym lub zmienionym wyrokiem, mającego
ułatwić pozwanemu osiągnięcie tego celu, przez możliwość odzyskania
spełnionego świadczenia w tym samym procesie. Świadczyła o tym wyraźnie
fakultatywność wydania orzeczenia restytucyjnego. Wprowadzenie obligatoryjności
orzekania o zwrocie świadczenia przez obowiązujący kodeks postępowania
cywilnego nie zmieniło tego założenia, służy ona bowiem jedynie wzmocnieniu
procesowego uprawnienia strony do rozpoznania żądania restytucyjnego w
uproszczony sposób. W ocenie Sądu Najwyższego nie jest możliwa obrona
stanowiska, że roszczenie restytucyjne ma różny charakter i opiera się na różnych
podstawach materialnoprawnych w zależności od tego, czy zostało zgłoszone na
podstawie art. 338 k.p.c. oraz art. 415 k.p.c., czy też jest dochodzone w osobnym
procesie. Twierdzenie o materialnoprawnym charakterze art. 415 w związku z
art. 39815
§ 1 k.p.c. i innych przepisów restytucyjnych, w tym również art. 338 k.p.c.,
nie jest uzasadnione. Sąd drugiej instancji stosując przy ponownym rozpoznaniu
sprawy art. 39815
§ 1 in fine k.p.c. - będąc związany wnioskiem restytucyjnym i
stosując do jego rozpoznania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie
10
zachodzi niezgodność art. 39815
§ 1 zdanie drugie k.p.c. z zasadą
dwuinstancyjności postępowania sądowego, wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji
RP, gdyż rozstrzygnięcie przez sąd drugiej instancji w przedmiocie wniosku
restytucyjnego jest zawsze rezultatem kontroli instancyjnej sprawowanej przez ten
sąd i jego kierunek, tj. odwrócenie ról powoda i pozwanego w postępowaniu
restytucyjnym, zależy bezpośrednio od treści wyroku kończącego sprawę przed
sądem drugiej instancji. Nie ma też wątpliwości, że prowadzona przez sąd
rozprawa, po której zapada orzeczenie o restytucji, stanowi kontynuację rozprawy
rozpoczętej przed sądem pierwszej instancji (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II PZ 3/10, niepubl.).
W postępowaniu apelacyjnym opartym na modelu apelacji pełnej odbywa się
ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy w granicach wyznaczonych apelacją.
Apelacja pełna cum beneficio novorum polega na tym, że sąd drugiej instancji
rozpatruje sprawę ponownie, w sposób w zasadzie nieograniczony jeszcze raz
badając sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym
postępowanie apelacyjne, choć odwoławcze, ma charakter rozpoznawczy
(merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg
postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Przez spełnianie
zasadniczo nieograniczonych funkcji rozpoznawczych spełnia się też kontrolny cel
postępowania apelacyjnego, tj. naprawienie wszystkich błędów sądu pierwszej
instancji, a ewentualnie także błędów stron. W każdej więc sytuacji podłożem
wyroku sądu apelacyjnego - podobnie jak sądu pierwszej instancji - są dokonane
przezeń ustalenia faktyczne, czego nie zmienia możliwość posłużenia się przez sąd
odwoławczy dorobkiem sądu pierwszej instancji i uznania jego ustaleń za własne
(zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2008 r., zasadna prawna, III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55). Wobec tego nie
można odmówić racji twierdzeniu, że możliwość orzekania o restytucji przez sąd
drugiej instancji narusza zasadę instancyjności w stopniu nie większym niż w
sytuacji, gdy sąd ten uwzględniając apelację zmienia zaskarżony wyrok po
przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Należy także mieć na względzie, że
możliwość złożenia wniosku restytucyjnego w postępowaniu apelacyjnym jest
dodatkowym przywilejem strony i zawsze wynikiem jej wyboru uproszczonej formy
11
zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, strona, która chce aby
roszczenie restytucyjne było rozpoznane w pełnym postępowaniu, może go
dochodzić w osobnym procesie. W konsekwencji przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego, które dotyczą roszczenia restytucyjnego, są wyłącznie przepisami o
charakterze proceduralnym i ustanawiają tylko uproszczony tryb dochodzenia tego
roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowią przepisy Kodeksu
cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (nienależnym świadczeniu). Zatem
wniosek restytucyjny jest równoważny powództwu o zwrot nienależnego
świadczenia w rozumieniu art. 410 k.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11
lipca 2012 r., II PZP 1/12, OSNC 2013/4/43).
Mając powyższe na uwadze, bez znaczenia jest kwestia zasadności zarzutu
skargi kasacyjnej polegającego na błędnej wykładni art. 47 k.p. poprzez przyjęcie,
że w pojęciu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy mieści się dodatkowe
wynagrodzenie roczne, skoro w sytuacji pozytywnego rozstrzygnięcia przez sąd
drugiej instancji wniosku restytucyjnego o zwrot spełnionego świadczenia
ustalonego w wadliwej wysokości z punktu widzenia przepisów prawa materialnego
(art. 47 k.p. w związku art. 297 k.p. w związku z rozporządzeniem Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania
wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy, a także § 6 pkt 8 rozporządzenia MPiOS z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i
wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.),
fakt ten nie ma wpływu na obowiązek zwrotu spełnionego świadczenia w myśl
przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 k.c.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na
podstawie art. 39814
k.p.c.
12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Politechniki w W.
przeciwko A. P.
z udziałem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.,
z dnia 14 marca 2013 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. w sprawie z powództwa Politechniki w W.
przeciwko A. P. o zapłatę zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej
kwotę 10.000 zł oddalając dalej idące powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że
2
pozwany A. P. na drodze sądowej domagał się przywrócenia go do pracy w
Politechnice, wskazując na wadliwe wypowiedzenie mu umowy o pracę.
Wyrokiem z 28 kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w W. oddalił powództwo o przywrócenie do pracy i zasądził od
Politechniki na rzecz A. P. kwotę 4.773,60 zł brutto z ustawowymi odsetkami od 1
września 2004 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania w związku z
nieprawidłowym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem. Wyrokowi
nadany został rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 1.591,20 zł brutto.
Po rozpoznaniu apelacji uczestnika postępowania Sąd Okręgowy w W.
wyrokiem z 26 kwietnia 2007 r. zmienił wyrok z 28 kwietnia 2006 r. w ten sposób,
że przywrócił A. P. do pracy w Politechnice na poprzednich warunkach. W
uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia wskazał, że w stosunku do tego pracownika
naruszony został art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
W dniu 31 maja 2007 r. Prezes Ogólnopolskiego Akademickiego Związku
Zawodowego wystąpił do Rektora Politechniki o zrealizowanie ciążącego na uczelni
zobowiązania do wypłacenia A. P. wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy. Wskazał, że dotychczas uczelnia tego obowiązku nie zrealizowała, pomimo
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. z 26 kwietnia 2007 r., sygn. …
676/06, przywracającego pracownika do pracy i pomimo podjęcia przez niego pracy.
Pismem z 1 czerwca 2007 r., skierowanym do Rektora Politechniki, A. P.
wskazał, że w związku z prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z 26
kwietnia 2007 r., sygn. … 676/06, przywracającym go do pracy i podjęciem
zatrudnienia wzywa do naliczenia i wypłaty wynagrodzenia za cały czas
pozostawania bez pracy, w terminie 3 dni. Powołując się na art. 47 k.p. wskazał, że
przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, tj. od marca
2004 r. do 26 kwietnia 2007 r.
Pismem z 9 lipca 2007 r. Dyrektor Działu Spraw Pracowniczych Politechniki
poinformował A. P., że Rektor tej - uczelni wyraził zgodę na wypłacenie mu
wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy, tj. od 1 marca 2004 r. do 26
kwietnia 2007 r. (wyrok Sądu II instancji).
Politechnika wypłaciła A. P. łączną kwotę 48.889,42 zł netto. W styczniu
2007 r. wypłaciła mu kwotę netto 1.591,20 zł, na podstawie wyroku z 28 kwietnia
3
2006 r. W maju 2007 r. wypłaciła kwotę netto 3.079,03 zł, na podstawie wyroku z
26 kwietnia 2007 r. W lipcu 2007 r. wypłaciła dalszą kwotę netto 40.426,18 zł,
tytułem tego samego wyroku. W marcu 2008 r. wypłaciła ponadto kwotę netto
3.793,01 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Politechnika wniosła w dniu 13 sierpnia 2007 r. skargę kasacyjną od wyroku
z 26 kwietnia 2007 r. Zarzucała w niej m.in., że nie doszło do naruszenia przez nią
art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Odpis skargi
kasacyjnej doręczono A. P. w dniu 4 września 2007 r. Postanowieniem z 27 lutego
2008 r. Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną do rozpoznania. Wyrokiem z 9
maja 2008 r. (sygn. II PK 316/07) Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu wskazał, że
Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń w zakresie istnienia jednostki
organizacyjnej związku zawodowego, w której A. P. miał pełnić funkcję skarbnika,
mimo zgłoszenia przez pracodawcę zarzutów w tym zakresie. Sąd Okręgowy nie
odniósł się również do zarzutu apelacyjnego dotyczącego tej kwestii. W związku z
tym zdaniem Sądu Najwyższego naruszono art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, gdyż przepis ten został zastosowany do stanu faktycznego
niedostatecznie wyjaśnionego co do bytu prawnego tej organizacji związkowej,
członkostwo pracownika w zarządzie której zostało uznane za okoliczność
uzasadniającą szczególną jego ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy. Na
rozprawie apelacyjnej w dniu 9 października 2008 r. Politechnika wniosła o zwrot
wypłaconej A. P. kwoty 48.889,42 zł. Wyrokiem z 15 stycznia 2009 r. (sygn. …
289/08) Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżony wyrok z 28 kwietnia 2006 r. w ten
sposób, że powództwo w całości oddalił. Ponadto w punkcie IV sentencji orzekł
zwrot przez A. P. na rzecz Politechniki kwoty 48.889,42 zł netto.
W dniu 29 kwietnia 2009 r. uczestnik postępowania Ogólnopolski
Akademicki Związek Zawodowy wniósł skargę kasacyjną od wyroku z 15 stycznia
2009 r.
Postanowieniem z 25 lutego 2010 r. Sąd Najwyższy przyjął skargę
kasacyjną do rozpoznania. Wyrokiem z 6 maja 2010 r. (sygn. II PK 344/09) Sąd
Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w zakresie punktu IV (tj. obowiązku zwrotu
4
wypłaconego świadczenia w kwocie 48.889,42 zł) i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania. W pozostałej części skargę
kasacyjną oddalił. W uzasadnieniu wskazał, że wniosek, o jakim mowa w art. 415
k.p.c., powinien być zgłoszony w skardze kasacyjnej, a nie dopiero w trakcie
ponownego postępowania apelacyjnego.
Na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 sierpnia 2010 r. Politechnika wniosła o
zasądzenie na swoją rzecz od A. P. kwoty 48.889,42 zł, na podstawie art. 338 § 1
k.p.c. w zw. z art. 415 k.p.c.
Postanowieniem z 5 sierpnia 2010 r. (sygn. … 174/10) Sąd Okręgowy w W.
odrzucił wnioski Politechniki z 9 października 2008 r. oraz 5 sierpnia 2010 r.,
wskazując, że wnioski restytucyjne są niedopuszczalne, gdyż zgłoszono je już po
zakończeniu postępowania wywołanego wniesieniem skargi kasacyjnej, a zatem
po terminie na ich zgłoszenie. Sąd Okręgowy wskazał, że w tej sytuacji zwrotu
spełnionego świadczenia Politechnika może dochodzić w odrębnym procesie.
Pismem z 14 grudnia 2010 r. Politechnika wezwała A. P. do zapłaty kwoty
48.889,42 zł z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia, wypłaconego na mocy
prawomocnego orzeczenia sądowego, które zostało następnie uchylone. Wskazała,
że zapłata ma nastąpić w terminie 7 dni.
Pozwany A. P. przeznaczał środki uzyskane od pracodawcy tytułem
odszkodowania, a następnie wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy na
pokrycie bieżących wydatków. Od chwili zgłoszenia powództwa o przywrócenie do
pracy do wydania wyroku z 26 kwietnia 2007 r. pozostawał bez pracy, otrzymywał
zasiłek w kwocie 600 zł miesięcznie. Po przywróceniu go do pracy otrzymywał
wynagrodzenie w kwocie 1.100 zł netto miesięcznie. Otrzymane od strony
powodowej środki przeznaczał m.in. na ogrzewanie, utrzymanie domu, opłaty za
media, opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości, podatek od nieruchomości,
opłaty za telefon i internet, koszty utrzymania samochodu, ponadto na pokrycie
bieżących wydatków na żywność, prasę, używki, środki czystości, obuwie i ubranie.
Środki powyższe wydatkował ponadto na spłatę pożyczki zaciągniętej na cele
mieszkaniowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, a ponadto
przekazał w 2007 r. darowiznę w kwocie 4.500 zł na rzecz Fundacji badań nad
prawem. Pozwany pozostawał w nieformalnym związku z E. W., której córka A. w
5
tym okresie była uczennicą. Pozwany wspierał je finansowo. Gdy E. W. brakowało
pieniędzy, płacił za jej zakupy, np. w aptece. Pozwany kupował dla córki E. W.
przybory potrzebne przy rozwijaniu jej zdolności artystycznych - farby, pędzle.
Rocznie były to wydatki rzędu ok. 400 zł. Córka E. W. ma problemy z
przebywaniem w skupiskach ludzkich, musiała uczestniczyć w indywidualnym
nauczaniu, do czego był jej potrzebny komputer. Z uwagi na to, że jej poprzedni
komputer sprawiał problemy, działał bardzo powoli, pozwany zakupił w
październiku 2007 r. dla A. W. na urodziny nowy komputer, o wartości ok. 550 zł.
Pozwany pomagał im również przy organizowaniu dojazdów do lekarzy, do
psychologa, na wakacje, na zakupy, na grzyby - zawoził je wtedy samochodem,
ponosząc związane z tym koszty. Pozwany ponadto często wyjeżdżał w celach
rekreacyjnych ze znajomymi – E. W. i K. M. - do domku letniskowego w górach.
Wyjazdy takie miały miejsce co tydzień, były to zazwyczaj wyjazdy weekendowe.
W ciągu roku przypadało ok. 20 takich wyjazdów. Pozwany ponosił koszty
związane z dojazdem (koszty paliwa), a także kosztów zakupów żywnościowych.
Jednorazowy wyjazd wiązał się z wydatkami rzędu ok. 200 zł. Pozwany wyjeżdżał
ponadto za granicę, był na wczasach na Krymie. Pozwany w 2008 r. wpłacił
komornikowi w sprawie egzekucyjnej o sygn. Km …/04, kwotę 378,08 zł. Wydatki
pozwanego na bieżące utrzymanie oraz na inne cele w 2007 r. wyniosły ok. 27.000
zł, zaś w 2008 r. ok. 38.000 zł. W czerwcu 2009 r. pozwany podarował J. B. i M.
W.-B. kwotę 1.000 zł jako prezent ślubny.
Na podstawie tych ustaleń które Sąd Okręgowy przyjął za własne Sąd
Rejonowy uznał częściową zasadność powództwa strony powodowej dotyczącego
zwrotu wypłaconego pozwanemu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy
w kwocie 48.889,42 zł przewidzianej w przepisie art. 47 k.p. na podstawie przepisu
art. 405 k.c. Przesłanką wypłaty pozwanemu wynagrodzenia było prawomocne
rozstrzygnięcie Sądu przywracające pozwanego do pracy u strony pozwanej. Wraz
z upadkiem tego orzeczenia odpadła podstawa prawna jego spełnienia. Zachodził
więc jeden z przypadków nienależności świadczenia opisany w przepisie art. 410 §
2 k.c. Strona powodowa miała obowiązek bezzwłocznie wypłacić pozwanemu
świadczenie określone w przepisie art. 47 k.p. co uczyniła na wezwanie pozwanego.
Natomiast pozwany zgodnie z przepisem art. 409 k.c. powinien liczyć się z
6
obowiązkiem zwrotu otrzymanych pieniędzy od chwili wydania przez Sąd drugiej
instancji wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r. wskazującego expressis verbis na
obowiązek zwrotu wynagrodzenia jak też prawomocnie oddalającego powództwo o
przywrócenie do pracy oraz o odszkodowanie. Jednocześnie sam fakt wniesienia
kasacji nie dawał takich podstaw. Dotyczyło to również daty wyroku z dnia 9 maja
2008 r. przez Sąd Najwyższy. Nie zmieniło przy tym sytuacji prawnej pozwanego
późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczące wskazania drogi prawnej
odzyskania wypłaconej kwoty. Odnosząc się do kwestii wysokości kwoty
podlegającej zwrotowi co do której pozwany winien liczyć się z obowiązkiem jej
zwrotu Sąd Rejonowy uznał, że pozwany wydał kwotę 34.500 zł i według stanu na
miesiąc styczeń 2009 r. powinien dysponować kwotą około 10.000 zł z kwoty
otrzymanej od strony powodowej. W zakresie tej kwoty musiał się już liczyć z
obowiązkiem zwrotu. Zatem wyzbycie się jej w późniejszym okresie nie zwalniało
go z obowiązku zwrócenia jako nienależnego świadczenia. Z uwagi na powyższe
Sąd Rejonowy orzekł o zasądzeniu tej kwoty.
Od powyższego wyroku apelację wniosła strona powodowa. Zaskarżonemu
orzeczeniu zarzucała zarówno naruszenie przepisów proceduralnych jak i
materialnych jak następuje: art. 233 § 1 k.p.c., 409 k.c. W związku z tym wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
kwoty 48.889,42 zł ewentualnie jego uchylenie z przekazaniem sprawy do
ponownego rozpoznania. Poddawała w wątpliwość wydatki pozwanego, które
budzą sprzeciw. Natomiast pozwany musiał sobie zdawać sprawę, że pobrane
przez niego świadczenie będzie podlegało obowiązkowi zwrotu.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożył również pozwany A. P.
któremu zarzucał naruszenie prawa materialnego a to przepisu art. 47 k.p., 410 § 2
k.c., 409 k.c. Wskazując na te zarzuty wniósł o jego zmianę poprzez oddalenie
powództwa. Twierdził, że w żądanej przez powoda kwocie 48.889 zł znajduje się
dodatkowe wynagrodzenie roczne, które nie może stanowić wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy, które strona powodowa naliczyła dobrowolnie i
odrębnie od tego wynagrodzenia. Dlatego powództwo powoda co do tej kwoty
winno być oddalone. Natomiast kwestię liczenia się z obowiązkiem zwrotu należy
odnieść do prawomocności wyroku orzeczenia.
7
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z
dnia 14 marca 2013 r. oddalił apelacje. Sąd stwierdził, że zarzuty i argumenty obu
apelacji nie uzasadniają uznania, że orzeczenie Sądu Rejonowego, którym
zasądzono od pozwanego A. P. na rzecz strony powodowej Politechniki w W.
kwotę 10.000 zł jest wadliwe i narusza przepisy prawa co uzasadniałoby apelację.
W ocenie Sądu dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena zebranego w
sprawie materiału dowodowego w pełni odpowiada wymogom zawartym w tym
przepisie. Sąd Okręgowy podzielił pogląd jak i argumenty zawarte w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku co do obowiązku zwrotu przez pozwanego świadczenia
wypłaconego jemu przez stronę powodową jak i zakresu zwrotu kwoty
wypłaconych pieniędzy. Przesłanką wypłaty pozwanemu wynagrodzenia było
bowiem prawomocne rozstrzygnięcie Sądu przywracające pozwanego do pracy u
strony pozwanej. Wraz z upadkiem tego rozstrzygnięcia upadła też podstawa
prawna jego spełnienia. Zachodził więc jak słusznie przyjął Sąd Rejonowy
przypadek nienależnego świadczenia opisany w przepisie art. 410 § 2 k.c.
Natomiast pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu otrzymanych
pieniędzy określonym w przepisie art. 409 k.c. od chwili wydania przez Sąd drugiej
instancji wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r. wskazującego na obowiązek zwrotu
wynagrodzenia. Odnosząc się do kwestii wysokości kwoty podlegającej zwrotowi to
skoro pozwany do tego czasu wydał kwotę 34.500 zł to powinien dysponować
jeszcze kwotę 10.000 zł, którą zobowiązany jest zwrócić stronie pozwanej.
Jednocześnie wbrew temu co twierdził pozwany dodatkowe wynagrodzenie roczne
zawarte w żądanej przez stronę powodową kwocie stanowiło wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy w rozumieniu przepisu art. 47 k.p. Nie mogło ono
więc być wyodrębnione z tego wynagrodzenia jako nie podlegające zwrotowi.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy z mocy przepisu art. 385 k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
Skargą kasacyjną uczestnika postępowania Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego zaskarżono wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 14 marca
2013 r. w pkt I w części oddalającej apelację pozwanego. Uczestnik postępowania
wniósł o jego uchylenie w tym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji oraz o orzeczenie o kosztach postępowania
8
kasacyjnego według norm przepisanych. Uczestnik zarzucił naruszenie przepisów
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 47 k.p. oraz niewłaściwe
zastosowanie art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. polegające na przyjęciu, że
wypłacone pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, jest świadczeniem nienależnym w
przypadku uchylenia prawomocnego wyroku przywracającego do pracy i po
ponownym rozpoznaniu sprawy prawomocnym oddaleniu powództwa o
przywrócenie do pracy; błędną wykładnię art. 47 k.p. polegającą na przyjęciu, że w
pojęciu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy mieści się dodatkowe
wynagrodzenie roczne; niezastosowanie art. 297 k.p. w związku z rozporządzeniem
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu
ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy, a także § 6 pkt 8 rozporządzenia MPiOS z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i
wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
W uzasadnieniu skargi skarżący kwestionuje stanowisko sądów w niniejszej
sprawie, które przyjęły, że „wraz z upadkiem” prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu
przywracającego pracownika do pracy „upadła” podstawa prawna spełnienia
świadczenia w postaci wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Skarżący
stoi na stanowisku, że na gruncie art. 47 k.p. warunkiem przysługiwania
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy jest podjęcie przez pracownika
pracy w wyniku przywrócenia do pracy. Przepis akcent kładzie na element „podjął
pracę”, a podjęcie pracy pozostawia w funkcjonalnym związku z wynikiem sprawy
jakim jest prawomocne przywrócenie do pracy. Następcze uchylenie w
postępowaniu kasacyjnym orzeczenia przywracającego do pracy nie odmieni
zaszłych zdarzeń, w tym zdarzenia, że w istocie nastąpiło podjęcie pracy w wyniku
przywrócenia. Restytucja stosunku pracy niewątpliwie nastąpiła, ale nie zachodzi
prosta odwracalność skutków „upadku” prawomocnego orzeczenia. Zaistnienie
takiej sytuacji „upadku” orzeczenia przywracającego do pracy nie uprawnia do
zakwalifikowania wypłacanego pracownikowi do tego momentu wynagrodzenie za
9
pracę jako świadczenia nienależnego w rozumieniu art. 410 k.c., pomimo że
świadczenie pracy było wprost wynikiem przywrócenia do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
okazała się nieuzasadniona. W niniejszej sprawie nie jest uzasadniony zarzut w
postaci naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 47 k.p. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 410 § 2 k.c. w
związku z art. 300 k.p. polegające na przyjęciu, że wypłacone pracownikowi, który
podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, jest świadczeniem nienależnym.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na funkcję postępowania
restytucyjnego. Nie ulega wątpliwości, że jego wprowadzenie do kodeksu
postępowania cywilnego z 1930 r. służyło jedynie ustanowieniu specjalnego trybu
dochodzenia roszczeń zmierzających do odwrócenia wyniku sprawy zakończonej
niezgodnym z prawem i następnie uchylonym lub zmienionym wyrokiem, mającego
ułatwić pozwanemu osiągnięcie tego celu, przez możliwość odzyskania
spełnionego świadczenia w tym samym procesie. Świadczyła o tym wyraźnie
fakultatywność wydania orzeczenia restytucyjnego. Wprowadzenie obligatoryjności
orzekania o zwrocie świadczenia przez obowiązujący kodeks postępowania
cywilnego nie zmieniło tego założenia, służy ona bowiem jedynie wzmocnieniu
procesowego uprawnienia strony do rozpoznania żądania restytucyjnego w
uproszczony sposób. W ocenie Sądu Najwyższego nie jest możliwa obrona
stanowiska, że roszczenie restytucyjne ma różny charakter i opiera się na różnych
podstawach materialnoprawnych w zależności od tego, czy zostało zgłoszone na
podstawie art. 338 k.p.c. oraz art. 415 k.p.c., czy też jest dochodzone w osobnym
procesie. Twierdzenie o materialnoprawnym charakterze art. 415 w związku z
art. 39815
§ 1 k.p.c. i innych przepisów restytucyjnych, w tym również art. 338 k.p.c.,
nie jest uzasadnione. Sąd drugiej instancji stosując przy ponownym rozpoznaniu
sprawy art. 39815
§ 1 in fine k.p.c. - będąc związany wnioskiem restytucyjnym i
stosując do jego rozpoznania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie
10
zachodzi niezgodność art. 39815
§ 1 zdanie drugie k.p.c. z zasadą
dwuinstancyjności postępowania sądowego, wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji
RP, gdyż rozstrzygnięcie przez sąd drugiej instancji w przedmiocie wniosku
restytucyjnego jest zawsze rezultatem kontroli instancyjnej sprawowanej przez ten
sąd i jego kierunek, tj. odwrócenie ról powoda i pozwanego w postępowaniu
restytucyjnym, zależy bezpośrednio od treści wyroku kończącego sprawę przed
sądem drugiej instancji. Nie ma też wątpliwości, że prowadzona przez sąd
rozprawa, po której zapada orzeczenie o restytucji, stanowi kontynuację rozprawy
rozpoczętej przed sądem pierwszej instancji (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II PZ 3/10, niepubl.).
W postępowaniu apelacyjnym opartym na modelu apelacji pełnej odbywa się
ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy w granicach wyznaczonych apelacją.
Apelacja pełna cum beneficio novorum polega na tym, że sąd drugiej instancji
rozpatruje sprawę ponownie, w sposób w zasadzie nieograniczony jeszcze raz
badając sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym
postępowanie apelacyjne, choć odwoławcze, ma charakter rozpoznawczy
(merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg
postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Przez spełnianie
zasadniczo nieograniczonych funkcji rozpoznawczych spełnia się też kontrolny cel
postępowania apelacyjnego, tj. naprawienie wszystkich błędów sądu pierwszej
instancji, a ewentualnie także błędów stron. W każdej więc sytuacji podłożem
wyroku sądu apelacyjnego - podobnie jak sądu pierwszej instancji - są dokonane
przezeń ustalenia faktyczne, czego nie zmienia możliwość posłużenia się przez sąd
odwoławczy dorobkiem sądu pierwszej instancji i uznania jego ustaleń za własne
(zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2008 r., zasadna prawna, III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55). Wobec tego nie
można odmówić racji twierdzeniu, że możliwość orzekania o restytucji przez sąd
drugiej instancji narusza zasadę instancyjności w stopniu nie większym niż w
sytuacji, gdy sąd ten uwzględniając apelację zmienia zaskarżony wyrok po
przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Należy także mieć na względzie, że
możliwość złożenia wniosku restytucyjnego w postępowaniu apelacyjnym jest
dodatkowym przywilejem strony i zawsze wynikiem jej wyboru uproszczonej formy
11
zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, strona, która chce aby
roszczenie restytucyjne było rozpoznane w pełnym postępowaniu, może go
dochodzić w osobnym procesie. W konsekwencji przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego, które dotyczą roszczenia restytucyjnego, są wyłącznie przepisami o
charakterze proceduralnym i ustanawiają tylko uproszczony tryb dochodzenia tego
roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowią przepisy Kodeksu
cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (nienależnym świadczeniu). Zatem
wniosek restytucyjny jest równoważny powództwu o zwrot nienależnego
świadczenia w rozumieniu art. 410 k.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11
lipca 2012 r., II PZP 1/12, OSNC 2013/4/43).
Mając powyższe na uwadze, bez znaczenia jest kwestia zasadności zarzutu
skargi kasacyjnej polegającego na błędnej wykładni art. 47 k.p. poprzez przyjęcie,
że w pojęciu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy mieści się dodatkowe
wynagrodzenie roczne, skoro w sytuacji pozytywnego rozstrzygnięcia przez sąd
drugiej instancji wniosku restytucyjnego o zwrot spełnionego świadczenia
ustalonego w wadliwej wysokości z punktu widzenia przepisów prawa materialnego
(art. 47 k.p. w związku art. 297 k.p. w związku z rozporządzeniem Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania
wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy, a także § 6 pkt 8 rozporządzenia MPiOS z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i
wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.),
fakt ten nie ma wpływu na obowiązek zwrotu spełnionego świadczenia w myśl
przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 k.c.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na
podstawie art. 39814
k.p.c.
12