Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 249/14
POSTANOWIENIE
Dnia 6 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu [...] o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 czerwca 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 17 października 2012 r.,
1. odrzuca skargę kasacyjną w części dotyczącej "odmowy
przyznania wierzycielowi odsetek" ustawowych za opóźnienie od
kwoty 663 750 zł "za okres do dnia wydania wyroku",
2. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej w pozostałym
zakresie,
3. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5 400 (pięć
tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
W sprawie z powództwa J. W. przeciwko Akademii Wychowania Fizycznego i
Sportu […] o zapłatę 696.140 zł z tytułu zwrotu nakładów dokonanych przez
powoda na nieruchomości pozwanej oraz kwoty 211.005 zł obejmującej nienależnie
uiszczony czynsz wraz z kosztami zużycia wody, ścieków i energii elektrycznej za
lata 1992-2008, łącznie 907.144,91 zł, z ustawowymi odsetkami od 31 grudnia
2008 r., Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 7 marca 2012 r. zasądził od pozwanej
na rzecz powoda z tytułu zwrotu nakładów kwotę 663.750 zł z odsetkami od 31
marca 2010 r. (punkt I wyroku), oddalił powództwo w pozostałej części (punkt II
wyroku) i orzekł o kosztach procesu (punkty III-VI wyroku).
Na skutek apelacji powoda i pozwanej, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17
października 2012 r. oddalił apelację powoda (punkt III wyroku), natomiast z
apelacji pozwanego zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób,
że zasądzoną w nim kwotę 663 750 zł rozłożył na cztery roczne raty, po 165.937,50
zł każda, płatne do dnia 31 grudnia każdego kolejnego roku, poczynając od dnia 31
grudnia 2012 r. z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia płatności
którejkolwiek z rat (punkt I wyroku) i oddalił apelację pozwanego w pozostałej
części (pkt II) oraz orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt IV).
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód wskazał,
że wyrok ten zaskarża w części zmieniającej wyrok Sądu Okręgowego (pkt I)
i oddalającej jego apelację (pkt II). W podstawach kasacyjnych i ich uzasadnieniu
skarżący wskazywał, że zakresem zaskarżenia obejmuje oddalenie jego apelacji
w części, co do kwoty 211 005 zł stanowiącej nienależnie uiszczony czynsz
wraz z kosztami zużycia wody, ścieków i energii elektrycznej za lata 1992-2008
(pkt III wyroku), a także rozłożenie na raty oraz „odmowę przyznania wierzycielowi
żądanych odsetek za okres do dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie”
(pkt I wyroku); domagał się uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania
sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powód oparł na przesłance
z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., wskazując, że w sprawie występuje istotne zagadnienie
prawne związane koniecznością określenia „zakresu związania sądów
powszechnych zasadą prawną ustanowioną uchwałą Sądu Najwyższego”.
Tak sformułowane zagadnienie pozostaje w związku z oceną skarżącego, że Sąd
3
Apelacyjny zmieniając wyrok Sądu Okręgowego naruszył wykładnię prawa
dokonaną wpisaną do księgi zasad prawnych uchwałą składu siedmiu sędziów
Sadu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r. III CZP 11/70 (OSNCP z 1971 r.,
nr 4, poz. 61).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji wydając, w częściowym uwzględnieniu apelacji
pozwanej, wyrok reformatoryjny, przez rozłożenie kwoty zasądzonej zaskarżonym
apelacją wyrokiem na cztery roczne raty, orzekł o odsetkach należnych
wierzycielowi jedynie za opóźnienie w płatności rat. Dla wierzyciela, któremu
sąd pierwszej instancji, częściowo w tym zakresie uwzględniając żądanie pozwu,
zasądził odsetki od dnia 31 marca 2010 r., tak sformułowany wyrok jest
niewątpliwie niekorzystny, jego żądanie zapłaty odsetek uległo bowiem dalszej,
w stosunku do rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji, redukcji. Jeżeli dłużnik
popadnie w opóźnienie w płatności rat, jest jasne, że wierzyciel otrzyma jedynie
odsetki za czas opóźnienia liczonego od daty płatności danej raty co też oznacza,
że utracił on odsetki od zasądzonej kwoty za czas od 31 marca 2010 r. do daty
wyroku zasądzającego świadczenie. Jeżeli natomiast dłużnik nie opóźni się
w płatności rat, wierzyciel w ogóle nie uzyska żadnych odsetek za opóźnienie.
Zagadnieniem w jaki sposób ochronić interes wierzyciela w sytuacji gdy dłużnik
opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, a sąd na podstawie art. 320 k.p.c.
rozkłada dochodzone świadczenie na raty, zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale
z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70, podjętej w składzie siedmiu sędziów
i wpisanej do księgi zasad prawnych (OSNC z 1971 r., nr 4, poz. 61). W uchwale
tej Sąd Najwyższy stwierdził, że rozkładając z mocy art. 320 k.p.c. zasądzone
świadczenia pieniężne na raty, sąd nie może - na podstawie tego przepisu -
odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres do dnia wydania
wyroku zasądzającego świadczenie, a rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty
ma jedynie taki skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych
świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat.
Orzeczenia Sądu Najwyższego nie wiążą sądów powszechnych rozstrzygających
inne sprawy podobne. Sąd rozstrzygający daną sprawę, jeżeli nie zachodzi
sytuacja z art. 386 § 6 i art. 39820
k.p.c., podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom
4
(art. 178 Konstytucji RP), stąd też sformułowane przez skarżącego zagadnienie
prawne nie mogło być poczytane za istotne w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Można dodać, że podleganie przez sędziów w sprawowaniu ich urzędu tylko
Konstytucji i ustawom oznacza też, że sąd mógł pozbawić powoda odsetek za
opóźnienie, a więc w tej części nie uwzględnić jego powództwa, miał jednak
obowiązek szczegółowo swoje stanowisko w tym przedmiocie uzasadnić.
Uchwała mająca moc zasady prawnej, zgodnie z art. 61 § 6 i art. 62 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn.: Dz.U.
z 2013 r., poz. 499 ze zm.) wiąże wszystkie składy orzekające Sądu Najwyższego.
Stan taki nie prowadzi jednak do przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Niezależnie bowiem od tego, że wskazana przez skarżącego przesłanka przyjęcia
skargi kasacyjnej (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.) do rozpoznania okazała się chybiona,
to nawet przy założeniu trafności zarzutów kasacyjnych, w zakresie w jakim była
mowa wyżej, odnosić się one muszą do orzeczenia istniejącego. Przedmiotem
zaskarżenia skargą kasacyjną może być bowiem tylko orzeczenie istniejące,
obejmujące rozstrzygnięcie merytoryczne (w przedmiocie zgłoszonego żądania) lub
formalne (w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania),
kończące postępowanie w sprawie.
Sąd Apelacyjny dokonując, z apelacji pozwanego, zmiany wyroku Sądu
Okręgowego przez pozbawienie skarżącego odsetek za opóźnienie należnych
od kwoty 663.750 zł za okres od 31 marca 2010 r. a więc za czas, za jaki odsetki te,
zgodnie z częściowo w tym zakresie uwzględnionym żądaniem pozwu, zasądził
Sąd Okręgowy, miał obowiązek w tej części oddalić powództwo. Obowiązku sądu
odwoławczego rozstrzygnięcia o całości zgłoszonego roszczenia będącego
przedmiotem jego osądu, nie zastępuje formuła „zmienia zaskarżony wyrok (…)
tylko o tyle”.
Wadliwość rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego, polegająca na nieorzeczeniu
o części żądania poddanego pod jego osąd, mogła być usunięta w trybie art. 351
§ 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., powodowi przysługiwało bowiem uprawnienie
zgłoszenia w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku wniosku o uzupełnienie
tego wyroku.
5
Brak substratu zaskarżenia, tj. orzeczenia, którego zakwestionowanie
było celem wnoszonej przez powoda skargi kasacyjnej oznacza, że skarga
powoda we wskazanym zakresie jest niedopuszczalna. Z tych względów Sąd
Najwyższy, na podstawie art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c., odrzucił skargę kasacyjną powoda
w części dotyczącej „odmowy przyznania wierzycielowi odsetek” ustawowych
za opóźnienie od kwoty 663 750 zł „za okres do dnia wydania wyroku”.
W odniesieniu do skargi kasacyjnej, niejako w pozostałej części,
przypomnieć należy, że Sąd Najwyższy przyjmuje do rozpoznania skargę
kasacyjną, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub
skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 3989
§ 1 pkt 1-4 k.p.c.).
Przepis art. 3984
§ 2 k.p.c. obliguje skarżącego do przytoczenia i uzasadnienia
podstawy wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Skarżący, jak to
już przytoczono wyżej, dowodził, że odpowiedź na przedstawione przez niego
zagadnienie prawne pozwoli ocenić, czy Sąd Apelacyjny mógł pominąć wskazania
wynikające z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r. Stwierdzenie,
że zagadnienie to, niezależnie od braku przymiotu istotności, dotyczy części
roszczenia, o której Sąd Apelacyjny nie orzekł, prowadzi do wniosku, że skoro
skarga kasacyjna nie powołuje innych, skutecznych w świetle art. 3989
§ 1 pkt 1-4
k.p.c., przesłanek przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, to tym samym nie
ma ustawowego usprawiedliwienia dla przyjęcia skargi do merytorycznego
rozpoznania.
Uwzględniając zatem, że w sprawie nie zachodzi nieważność postępowania,
którą - zgodnie z art. 39813
§1 k.p.c. - Sąd Najwyższy bierze pod uwagę z urzędu,
należało odmówić przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 3989
§ 2 k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i § 3 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 oraz
§ 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
6
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 461).