Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 437/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
z udziałem zainteresowanego Syndyka Masy Upadłości Przedsiębiorstwa
Produkcyjno - Usługowego "P.- R." Spółki z o.o. w D. o odpowiedzialność za
zaległości składkowe,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 maja 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny Wydział III Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację wnioskodawczyni W. K. od wyroku
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 19 lipca
2
2011 r., wydanego w sprawie przy udziale zainteresowanego Syndyka Masy
Upadłości Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego "P.-R." Spółki z o.o. w D.
oddalającego odwołania wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w S. stwierdzających, że W. K. (wiceprezes) - jako osoba
członek zarządu tej Spółki (płatnika składek) - odpowiada za zaległości składkowe,
odsetki za zwłokę i koszty egzekucyjnych należne od płatnika składek, a także
zasądzającego od odwołującej się na rzecz organu rentowego kwotę 3.600 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania.
W sprawie tej ustalono, że Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „P.-R.”
Sp. z o.o. z siedzibą w D. (zwane dalej Spółką) prowadziło pozarolniczą działalność
gospodarczą. Od dnia 10 kwietnia 2002 r. funkcję członka zarządu pełniła W. K.,
natomiast od dnia 24 lutego 2004 r. funkcję prezesa zarządu pełnił K. B. W dniu 8
listopada 2004 r. Spółka zawarła z Kancelarią Obsługi Prawnej i Finansowej W. L.
Sp. z o.o. z siedzibą w W. umowę zlecenia, której przedmiotem było przygotowanie
wniosku Spółki o ogłoszenie jej upadłości oraz sporządzenie innych niezbędnych w
toku postępowania upadłościowego pism procesowych, a także sprawowanie
nadzoru nad jego przebiegiem, za wynagrodzeniem niezależnym od wyniku sprawy
w wysokości 15.000 zł. W dniu 19 stycznia 2005 r. Spółka złożyła w Sądzie
Rejonowym w K. pierwszy wniosek o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej. Wniosek
ten po kilkukrotnych zwrotach z powodu braków formalnych został ostatecznie
skutecznie wniesiony. W aktach sprawy upadłościowej … 434/05/3 znajduje się
opinia biegłego, z której wynika, że niewypłacalność Spółki istniała już w grudniu
2004 r., co przyznały strony w toku postępowania. Postanowieniem z dnia 5
kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy w K., … 434/05/3, ogłosił upadłość Spółki. Na liście
wierzytelności zgłoszonej w toku postępowania upadłościowego Spółki,
umieszczono między innymi wierzytelność organu rentowego wobec Spółki, w
łącznej wysokości 179.049,84 zł, z czego kwotę 99.492,64 zł zakwalifikowano do I
kategorii wierzytelności, kwotę 12.665,60 zł - do II kategorii wierzytelności, kwotę
53.695,60 zł - do III kategorii wierzytelności, a kwotę 13.196,00 zł - do IV kategorii
wierzytelności. Postanowieniem z dnia 10 lipca 2007 r., … 107/07/3, Sąd Rejonowy
w K. zatwierdził listę wierzytelności. Pismem z dnia 10 listopada 2009 r. syndyk
masy upadłości poinformował organ rentowy, że w ramach podziału funduszów
3
masy zostaną zaspokojone należności zaliczone do I kategorii, natomiast
należności zaliczone do II kategorii zostaną zaspokojone tylko w niewielkiej części.
Kolejnym pismem z dnia 23 grudnia 2009 r. syndyk zawiadomił organ rentowy, że
posiadane środki wystarczą zaledwie na pokrycie kosztów postępowania
upadłościowego, natomiast pozostałe należności zaliczone do kategorii pierwszej
zostaną zaspokojone jedynie w niewielkiej części. Przesłuchana w charakterze
strony W. K. zeznała, że członkiem zarządu Spółki była od końca 1999 r. i
pozostaje nim do chwili obecnej oraz że w 2004 r. Spółka wykonywała zadanie
polegające na rozbudowie szkoły na rzecz gminy O. Wobec zmiany przepisów o
wysokości podatku VAT z 7 % na 22 %, gmina nie była w stanie pokryć kosztów
robót i nie podpisała odpowiedniego aneksu. Natomiast Spółka zaciągnęła kredyt w
Banku […], którego zabezpieczeniem była cesja wierzytelności. Po zakończeniu
pierwszego etapu prac, bank zażądał spłaty całości kredytu wynoszącego 150 tys.
zł w terminie 6 miesięcy. W 2004 r. kredyt ten został spłacony. Gmina nadal nie
chciała podpisać aneksu i z tego względu prace zostały przerwane, przez co gmina
potrąciła z wystawionych faktur karę umowną w wysokości ok. 55 tysięcy zł. W
2004 r. pomimo starań Spółka nie zawarła nowych kontraktów, co stało się
bezpośrednią przyczyną podjęcia działań zmierzających do ogłoszenia jej
upadłości. Wcześniej zarząd Spółki czynił kroki mające na celu obniżenie kosztów
w firmie przez redukcję etatów, w lipcu 2004 r. podniesiono kapitał zakładowy o 120
tysięcy zł, a jedynym udziałowcem był K. B. Obniżono również koszty
funkcjonowania Spółki o ok. 60.000 zł miesięcznie. W. K. zeznała, że w listopadzie
2004 r. Spółka zawarła umowę z kancelarią prawną w W., która miała zbadać
sytuację finansową i ocenić, czy zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłości oraz
podjąć odpowiednie działania. Na dzień 20 grudnia 2004 r. istniały dokumenty
niezbędne w celu ogłoszenia upadłości. Kancelaria ta złożyła stosowny wniosek do
Sądu w dniu 19 stycznia 2005 r., który w lutym 2005 r. został zwrócony z uwagi na
błędy formalne. Wniosek ten został zwrócony jeszcze raz, po ponownym jego
wniesieniu. Kancelaria otrzymała wynagrodzenie w wysokości 18.300 zł brutto. W
2004 r. Spółka dysponowała maszynami i narzędziami budowlanymi. Nie miała
nieruchomości, samochodów osobowych i ciężarowych ani zasobów pieniężnych w
banku. Z wpłat dokonywanych na rzecz Spółki przez gminę i innych jej
4
kontrahentów regulowano zobowiązania wobec pracowników i dokonywano zakupu
materiałów, nie uiszczając ze względów finansowych składek organowi rentowemu.
K. B. przyznał, że w spornym okresie pełnił funkcję członka zarządu spółki. W celu
redukcji strat powiększył kapitał zakładowy Spółki o 120.000 zł i zawarł dwa
kontrakty, z czego jeden nie przyniósł zysków, gdyż zwiększeniu uległa wysokość
stawki podatku VAT, a kontrahent nie chciał zawrzeć aneksu do umowy, wobec
czego Spółka wstrzymała prace i została z tego tytułu obciążona karą umowną. W
konsekwencji wystąpiły problemy ze znalezieniem nowych kontrahentów. Złożenie
wniosku o ogłoszenie upadłości i inne czynności z tym związane Spółka zleciła
„profesjonaliście”, tj. kancelarii prawnej, tyle że przygotowany wniosek był
trzykrotnie zwracany przez Sąd z powodu braków formalnych, a do czasu jego
skutecznego złożenia upłynął okres jednego roku. Ponadto syndyk, który prowadził
postępowanie upadłościowe sprzedał kilkanaście maszyn Spółki, ale sumy
uzyskanej ze sprzedaży nie przekazał Spółce, wobec czego toczy się przeciwko
niemu postępowanie karne.
Dwiema odrębnymi decyzjami z dnia 23 grudnia 2010 r. organ rentowy
orzekł, że odpowiednio K. B. i W. K. odpowiadają jako osoby trzecie za zaległości z
tytułu składek i odsetek za zwłokę od nieopłaconych składek należnych od płatnika
składek, których termin płatności upływał w okresie pełnienia przez nich funkcji
członków zarządu Spółki, które na dzień wydania tych decyzji zaległości z tytułu
nieopłaconych składek wynosiły łącznie 26.128,81 zł, w tym na ubezpieczenie
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokościach podanych w
decyzjach. Z kolei dwiema decyzjami z dnia 29 grudnia 2009 r. organ rentowy
orzekł, iż K. B. (prezes) oraz odpowiednio W. K. (wiceprezes) jako osoby trzecie -
członkowie zarządu - odpowiadają, za zaległości z tytułu składek, odsetek za
zwłokę od tych składek i kosztów egzekucyjnych płatnika składek -
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego „P.-R.” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w D., których termin płatności upływał w okresie, w
którym pełnili funkcję członków (prezesa – K. B.; wiceprezesa – W. K.) zarządu w/w
Spółki, które na dzień wydania tej decyzji wynosiły łącznie 235.612,16 zł, w tym na
ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz
5
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokościach podanych w decyzji.
Sprawy z odwołania K. B. oraz W. K. przeciwko organowi rentowemu zostały na
zarządzenie sędziego połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
Sąd Okręgowy oddalił odwołania od tych decyzji. W ocenie tego Sądu,
zadłużenie Spółki względem organu rentowego z tytułu składek za okres od
kwietnia do listopada 2004 r. oraz od grudnia 2004 r. do lutego 2005 r. obejmuje
okres, który pokrywa się z okresem pełnienia przez K. B. i W. K. funkcji członków
zarządu Spółki, a nie zachodzi żadna z przesłanek ustawowych wyłączających ich
odpowiedzialność za zaległości Spółki z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 749). Nie można było
uznać, że skuteczne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło w czasie
właściwym, skoro stan niewypłacalności Spółki przypadł w grudniu 2004 r., a
pierwsza „nieudolna zresztą próba zgłoszenia takiego wniosku miała miejsce w
dniu 19 stycznia 2005 r. i nie odniosła zamierzonego efektu, bowiem wniosek ten
został zwrócony z uwagi na braki formalne”. Skuteczne złożenie wniosku o
ogłoszenie upadłości Spółki nastąpiło po upływie roku, licząc od dnia jego złożenia
po raz pierwszy. W ocenie Sądu, odpowiedzialności członków zarządu nie wyłącza
okoliczność powierzenia czynności związanych z postępowaniem upadłościowym,
w tym sporządzenie wniosku o ogłoszenie upadłości, podmiotowi zajmującemu się
świadczeniem tego rodzaju usług w zakresie swej działalności gospodarczej, a
więc kancelarii prawnej. Odwołujący nie mogą zasłaniać się tym, że stosowne
czynności w zakresie nadania biegu postępowaniu upadłościowemu zlecili
„profesjonaliście, dochowując należytej staranności, a fakt, że wniosek ten został
przyjęty przez Sąd znacznie później pozostaje poza ich wpływem”. Podstawy do
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki, istniały w grudniu 2004 r., a w
terminie dwóch tygodni od tej daty wniosek taki nie został zgłoszony.
Ponadto, odwołujący nie wskazali mienia Spółki, z którego egzekucja
umożliwiłaby zaspokojenie zaległości składkowych w znacznej części. Nie istnieje
takie mienie Spółki, z którego egzekucja pozwoliłaby zaspokoić przynajmniej
znaczną część należności organu rentowego z tytułu składek. Sąd Okręgowy uznał
też, iż zgodnie z art. 107 § 2 pkt 2 i 4 Ordynacji podatkowej zostały naliczone
odsetki za zwłokę od zaległości składkowych organu rentowego oraz koszty
6
postępowania egzekucyjnego. Ponadto w ocenie Sądu Okręgowego, należności
wobec organu rentowego nie uległy przedawnieniu na dzień wydania zaskarżonych
decyzji, tj. na dzień 29 grudnia 2009 r. oraz na dzień 23 grudnia 2010 r. Wskazana
w decyzji z dnia 23 grudnia 2010 r. zaległość Spółki w wysokości 26.128,81 zł
dotyczy okresu od grudnia 2004 r. do lutego 2005 r., a zaległość określona decyzją
z dnia 29 grudnia 2009 r. odnosi się do okresu od kwietnia do listopada 2004 r.
Stały się one wymagalne po 1 stycznia 2003 r. Od tej daty art. 24 ust. 4 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 ze zm.) regulujący okres przedawnienia uległ
zmianie i stanowi, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie
10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, a zatem okres przedawnienia
na daty wydania zaskarżonych decyzji nie upłynął.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację W. K. Odnośnie do zarzutu przedawnienia
Sąd drugiej instancji dodatkowo wskazał, że zgodnie z art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej nie można wydać decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, jeżeli od
końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa upłynęło 5
lat. W przepisie tym mowa jest o wydaniu decyzji (§ 1) oraz o doręczeniu decyzji (§
2). Z dyrektyw wykładni językowej i systemowej wypływa nakaz jednakowego
rozumienia takich samych pojęć użytych w tym samym akcie prawnym i
nienadawania różnym nazwom tego samego znaczenia. Dlatego nie należy
wydanie decyzji nie oznacza jej doręczenia. W powołanym przepisie upływ terminu
do obciążenia osoby trzeciej odpowiedzialnością podatkową (§ 1) został powiązany
z wydaniem decyzji, natomiast przedawnienie zobowiązania wynikającego z tej
decyzji - z jej doręczeniem (§ 2). Decyzja organu rentowego dotycząca zaległości z
tytułu składek, odsetek za zwłokę od tych składek i kosztów egzekucyjnych za
okres od kwietnia do listopada 2004 r. została wydana w dniu 29 grudnia 2009 r., a
zatem organ rentowy był uprawniony do wydania decyzji o odpowiedzialności
osoby trzeciej za rok 2004 do końca 2009 r., czyli do końca piątego roku
kalendarzowego liczonego od końca 2004 r. Oznaczało tom, że decyzja z dnia 29
grudnia 2009 r. została wydana z zachowaniem terminu określonego w art. 118 § 1
Ordynacji podatkowej.
7
Sąd Apelacyjny wskazał, że bezskuteczność egzekucji należy rozumieć jako
niemożność uzyskania zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych
jego składników. Ustalenie organu rentowego, że egzekucja prowadzona z majątku
Spółki okazała się bezskuteczna, było trafne, ponieważ Spółka w 2004 r. nie
posiadała nieruchomości, majątku ruchomego w postaci samochodów osobowych i
ciężarowych, ani oszczędności w banku. Dysponowała jedynie maszynami i
narzędziami budowlanymi, z których egzekucja nie doprowadziła do zaspokojenia
należności organu rentowego. W toku postępowania egzekucyjnego nie zdołano
zatem skutecznie wyegzekwować należności organu rentowego ze znanego mienia
Spółki. Co więcej, nie ustalono innego majątku Spółki, z którego wierzytelności
organu rentowego mogłyby zostać skutecznie zaspokojone. Trafnie Sąd Okręgowy
powołał się na treść pisma syndyka z dnia 23 grudnia 2009 r., w którym wskazano,
że posiadane środki wystarczą na pokrycie kosztów postępowania
upadłościowego, natomiast pozostałe należności zaliczone do kategorii pierwszej
zostaną zaspokojone jedynie w niewielkiej części. Wprawdzie stwierdzenie
bezskuteczności egzekucji powinno być dokonane po przeprowadzeniu
postępowania egzekucyjnego, ale może być ustalone na podstawie każdego
prawnie dopuszczalnego dowodu, z którego wynika, że zaspokojenie danej
wierzytelności nie nastąpi. Dowodem wyłącznym nie musi być postanowienie o
ukończeniu postępowania upadłościowego. W konsekwencji Sąd Apelacyjny nie
podzielił stanowiska apelującej, że „skoro postępowanie upadłościowe trwa i nie
zostało umorzone ani zakończone, to nie można twierdzić, że egzekucja z majątku
Spółki okazała się bezskuteczna”.
Sąd drugiej instancji, dostrzegając wątpliwości w zakresie ustaleń wysokości
zaległości z tytułu składek uzupełnił postępowanie dowodowe, dopuszczając
dowód z opinii biegłego z zakresu księgowości dotyczącej ustalenia wysokości
zobowiązania Spółki na datę wydania decyzji. Biegły sądowy w opinii z dnia
22 stycznia 2013 r. wskazał na nieprawidłowości w decyzjach z dnia 23 grudnia
2010 r., w których wykazano kwoty egzekucyjne niedotyczące zaległości
wykazanych w decyzjach. Zaległości dotyczyły okresu od grudnia 2004 r. do lutego
2005 r., natomiast wykazane koszty egzekucyjne okresów od października do
listopada 2004 r., czyli okresów objętych poprzednimi decyzjami z dnia 29 grudnia
8
2009 r. Zdaniem biegłego, uznana w postępowaniu upadłościowym wierzytelność
Spółki wobec organu rentowego powinna być podstawą do ustalenia wartości
zaległości z tytułu składek, odsetek oraz kosztów egzekucyjnych. Sąd Apelacyjny
uznał opinię biegłego za rzetelną i miarodajną z uwagi na szczegółowy charakter,
dokładną analizę akt sprawy wraz z aktami dodatkowymi. Apelująca nie wniosła
zastrzeżeń do tej opinii, zarzucając jednak, że „wykazanie nieprawidłowości w
zaskarżonych decyzjach dyskredytuje całość działań organu rentowego”. W tym
zakresie Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko organu rentowego wyrażone w
piśmie procesowym z dnia 26 lipca 2012 r.
W skardze kasacyjnej W. K. zarzuciła naruszenie prawa procesowego: 1/ art.
382 k.p.c. przez oparcie rozstrzygnięcia na wybiórczej ocenie materiału
dowodowego oraz pominięciu dowodów przeprowadzonych w sprawie, w tym
przez: a) przyjęcie, że w sprawie miała miejsce bezskuteczność egzekucji z
majątku Spółki, mimo że w toku postępowania nie zostało wykazane przez organ
rentowy przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego zaległych składek z
majątku Spółki, b) przyjęcie, że w sprawie miała miejsce bezskuteczność egzekucji
z majątku Spółki jedynie w oparciu o „ogólne” pismo syndyka masy upadłości spółki
z dnia 23 grudnia 2009 r., przy całkowitym pominięciu pisma tego syndyka z dnia
10 listopada 2009 r., z którego wynikało, że należności zaliczone na liście
wierzytelności do kategorii pierwszej wierzytelności (w tym zaległości składkowe
objęte sporną decyzją) zostaną przez syndyka zaspokojone w całości; c) przyjęcie,
że wysokość zobowiązań wskazanych przez organ rentowy w zaskarżonych
decyzjach jest prawidłowa, mimo że z opinii biegłego wynika, że przyjęta przez
organ rentowy w zaskarżonych decyzjach wysokość zaległych składek
dochodzonych od skarżącej jest niezgodna ze składkami dochodzonymi przez
organ rentowy od Spółki w postępowaniu upadłościowym, 2/ art. 328 § 2 k.p.c.
przez pominięcie przy wydawaniu zaskarżonego wyroku części dowodów
przeprowadzonych w sprawie, w tym dowodu z pisma syndyka masy upadłości
Spółki z dnia 23 listopada 2009 r., z którego wynika, że należności zaliczone do I
kategorii wierzytelności na liście wierzytelności (w tym zaległości składkowe objęte
sporną decyzją) zostaną przez zaspokojone w całości, 3/ art. 278 § 1 k.p.c. przez
przyjęcie, że wysokość zobowiązań wskazanych w zaskarżonych decyzjach jest
9
prawidłowa, mimo że z opinii biegłego wynika, że przyjęta w decyzjach wysokość
zaległych składek dochodzonych od skarżącej jest niezgodna ze składkami
dochodzonymi przez organ rentowy od Spółki w postępowaniu upadłościowym, 4/
art. 6 k.c. w związku z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej przez pominięcie, że to na
organie rentowym spoczywa obowiązek wykazania zaistnienia przesłanki
bezskuteczności egzekucji z majątku spółki przed wydaniem decyzji o
odpowiedzialności osoby trzeciej i przerzucenie w tym zakresie ciężaru obowiązku
dowodzenia na skarżącą.
W skardze zarzucono też naruszenie przepisów prawa materialnego:
1/ art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i art. 32 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w
szczególności przez: a) przyjęcie, że można uznać bezskuteczność egzekucji z
majątku spółki w trakcie trwania postępowania upadłościowego jeszcze przed
dokonaniem przez syndyka podziału funduszów masy upadłości w postępowaniu
upadłościowym spółki; b) przyjęcie, że można uznać bezskuteczność egzekucji z
majątku spółki bez przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego zaległych
składek z majątku spółki; c) zastosowanie tego przepisu mimo niemożności
orzeczenia o odpowiedzialności strony za zaległości składkowe Spółki z uwagi na
fakt, że nie zostały spełnione przesłanki pozwalające na orzeczenie takiej
odpowiedzialności i nie zaistniała bezskuteczność egzekucji z majątku; d) przyjęcie,
że stan faktyczny sprawy jest objęty hipotezą normy art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej i tym samym, że skarżąca ponosi odpowiedzialność za nieuiszczone
przez spółkę składki; e) przyjęcie, że w sprawie zachodzi bezskuteczność egzekucji
z majątku Spółki, mimo że przed wydaniem decyzji nie zostało przeprowadzone
indywidualne postępowanie w sprawie egzekucji zaległych składek z majątku
Spółki, nie doszło do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki,
postępowanie upadłościowe spółki nie zostało umorzone ani zakończone, a w toku
tego postępowania upadłościowego syndyk nie dokonał podziału funduszów masy
upadłości spółki w postępowaniu upadłościowym, 2/ art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych przez jego niewłaściwe zastosowanie i pominięcie, że przesłanka
stwierdzenia bezskuteczności egzekucji z majątku spółki nie musi zostać spełniona
10
na dzień wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej oraz przez przyjęcie,
że prawidłowym jest wykazanie takiej bezskuteczności egzekucji przez organ
dopiero w toku postępowania sądowego, zainicjowanego odwołaniem osoby
trzeciej od takiej decyzji, 3/ art. 116 § 1 i art. 107 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 92 § 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo upadłościowe i
naprawcze (Dz.U. z 2012 r., Nr 1112 ze zm.) przez ich niewłaściwe zastosowanie,
w szczególności: a) przez niezastosowanie art. 92 Prawa upadłościowego i
obciążeniu skarżącej odsetkami ustawowymi od zaległych składek Spółki za okres
po ogłoszeniu upadłości, mimo że odsetki te nie mogły być naliczane po dacie
ogłoszenia upadłości Spółki; b) przez przyjęcie, że decyzja o odpowiedzialności
osoby trzeciej może obejmować również odpowiedzialność osoby trzeciej za
odsetki ustawowe od zaległych składek spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za
które spółka ta nie ponosi odpowiedzialności, tj. za okres po ogłoszeniu upadłości
obejmującej likwidację tej spółki, c) przez pominięcie zasady akcesoryjnej
odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, co oznacza, że taka odpowiedzialność osoby trzeciej nie może
być wyższa niż odpowiedzialność pierwotnego dłużnika; d) skoro w stosunku do
Spółki została ogłoszona upadłość obejmująca likwidacje majątku, to organ rentowy
mógł domagać się od tej Spółki odsetek od zaległych składek za okres do dnia
ogłoszenia upadłości, a tym samym osoba trzecia nie powinna odpowiadać za
odsetki w większym zakresie niż spółka, 4/ art. 118 § 1 ustawy Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności przez: a)
uznanie, że wydanie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej nie obejmuje
obowiązku doręczenia tej decyzji osobie trzeciej, mimo że decyzja taka jest decyzją
konstytutywną; b) przyjęcie, że nie upłynął termin przedawnienia odpowiedzialności
osoby trzeciej za zaległości składkowe Spółki, mimo że decyzja o
odpowiedzialności osoby trzeciej została doręczona tej osobie, a zatem również
wydana, po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała
zaległość podatkowa Spółki; c) uznanie, że organ rentowy mógł wydać decyzję o
odpowiedzialności skarżącej jako osoby trzeciej za nieuiszczone składki na
ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i
11
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami i kosztami
egzekucji, mimo że od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość,
upłynęło 5 lat; d) nie uwzględnienie zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez
skarżącą.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
występowanie w sprawie zagadnienia prawnego oraz potrzebę wykładni przepisów
prawnych budzących poważne wątpliwości: 1/ czy organ rentowy wydający decyzję
o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej jest uprawniony do samodzielnego
decydowania o tym, czy egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna w myśl
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowe, a powyższe może zostać wykazane na
podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, z którego wynika, że
zaspokojenie danej wierzytelności nie nastąpi, czy też do stwierdzenia
bezskuteczności egzekucji w myśl wskazanego przepisu potrzebne jest formalne
orzeczenie wydane przez organ egzekucyjny po zweryfikowaniu stanu
majątkowego spółki w egzekucji indywidualnej lub uniwersalnej (np.: w
postępowaniu upadłościowym), a wskazany zwrot „bezskuteczności egzekucji”
należy rozumieć jako sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że nie
zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności w całości
lub w części z jakiejkolwiek części majątku spółki, 2/ czy można uznać
bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z o.o. w myśl art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej w trakcie trwania postępowania upadłościowego tej spółki, w tym czy
można uznać taką bezskuteczność jeszcze przed dokonaniem przez syndyka
podziału funduszów masy upadłości spółki w postępowaniu upadłościowym tego
podmiotu, 3/ czy wydanie decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, o
którym mowa w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej obejmuje doręczenie takiej
decyzji stronie, czy też oznacza ono wyłącznie sporządzenie i podpisanie decyzji
przez organ, co ma istotne znaczenie dla określenia przedawnienia dochodzenia
od osób trzecich zaległych składek.
Zdaniem skarżącej, Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że w sprawie zachodzi
bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z o.o. mimo że przed wydaniem decyzji
przez organ rentowy nie zostało zakończone postępowanie upadłościowe spółki, a
w toku tego postępowania upadłościowego syndyk nie dokonał podziału funduszów
12
masy upadłości spółki w postępowaniu upadłościowym spółki. W sprawie nie
doszło również do stwierdzenia bezskuteczności egzekucji w drodze wydania
formalnego orzeczenia organu egzekucyjnego po zweryfikowaniu stanu
majątkowego spółki w egzekucji indywidualnej lub uniwersalnej (tj.: nie umorzono
postępowania upadłościowego, nie oddalono wniosku o ogłoszenie upadłości).
Powyższe uniemożliwiało na etapie wydawania zaskarżonych decyzji przyjęcia
„bezskuteczności egzekucji z majątku spółki", o której mowa w art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej. Skarżąca wskazała też, że decyzja przenosząca
odpowiedzialność na osobę trzecią powinna być wydana i doręczona przed
upływem pięcioletniego terminu, o którym mowa w art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej. Użyty w tym przepisie zwrot "wydanie decyzji" oznacza jej doręczenie
wówczas gdy w istocie chodzi o "załatwienie sprawy." Ograniczenie znaczenie
pojęcia „wydanie decyzji” wyłącznie do "nadania decyzji wymaganej formy,
opatrzonej datą", pozbawiałaby ten przepis funkcji ochronnych dla osoby trzeciej,
ponoszącej wszakże odpowiedzialność za cudzy dług. Uznanie, że "wydanie
decyzji" oderwane zostało od obowiązku jej "doręczenia", oznaczałoby niczym
nieuzasadnioną swobodę działania organów podatkowych i zaprzeczenie funkcji
ochronnych dla podatnika, wynikających z instytucji przedawnienia.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu i zasądzenie od organu
rentowego na rzecz skarżącej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
radcowskiego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości, poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego oraz decyzji
organu rentowego z dnia 29 grudnia 2009 r. oraz decyzji z dnia 23 grudnia 2010 r. i
zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącej kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa radcowskiego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Bezpodstawne
okazały się zarzuty dotyczące rzekomo „wybiórczej” oceny zebranego w sprawie
materiału dowodowego już dlatego, że podstawa skargi kasacyjnej nie mogą być
13
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Ustalenie, że w sprawie zachodziła całkowita bezskuteczność egzekucji nie było
bezpodstawne ani wadliwe, ale prawidłowe. W utrwalonej judykaturze Sądu
Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że bezskuteczność egzekucji może być
wykazana nie tylko na podstawie postanowienia o umorzeniu postępowania
egzekucyjnego, ale także w inny sposób, który nie poddaje w wątpliwość oceny, że
środki majątkowe podmiotu, który wszczął procedurę upadłościową nie wystarczą
na zaspokojenie istotnej części jego długów. W szczególności w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 13 maja 2009 r., I UZP 4/09 (OSNP 2009 nr
23-24, poz. 319), Sądu Najwyższy utrwalił stanowisko, że stan bezskuteczności
egzekucji może być także stwierdzony w toku egzekucji administracyjnej lub
sądowej na podstawie okoliczności wynikających z czynności przeprowadzonych w
postępowaniu egzekucyjnym, które podlegają weryfikacji sądowej.
W przedmiotowej sprawie takim zweryfikowanym dowodem było pismo
syndyka z dnia 23 grudnia 2009 r., z którego wynikało, że środki spółki wystarczały
zaledwie na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, a na zaspokojenie
wierzytelności zaliczonych do kategorii pierwszej jedynie w niewielkiej części.
Zweryfikowanie tego dowodu nie pozostawało w sprzeczności z wcześniejszym
pismem syndyka z dnia 10 listopada 2009 r., z którego wynikało, że „nie jest
możliwe określenie kwoty jaka będzie przedmiotem planu podziału funduszów
masy”, a zatem zawarta w tym piśmie prognoza zaspokojenia w całości
wierzytelności zaliczonych do kategorii pierwszej była nietrafna, ponieważ takich
obiektywnych możliwości nie potwierdziła dalsza procedura, z której wynikała
możliwość zaspokojenia tych wierzytelności „jedynie w niewielkiej części”. To
miarodajne ustalenie w powiązaniu z obowiązkiem członka zarządu wskazania
mienia spółki, z którego egzekucja umożliwiała zaspokojenie zaległości
podatkowych lub składkowych spółki w znacznej części (art. 116 § 1 pkt 2
Ordynacji podatkowej) usprawiedliwiały ocenę, że egzekucja z majątku spółki
okazała się w całości lub w istotnej części bezskuteczna. W tym zakresie trafne jest
stanowisko, że członek zarządu obarczony subsydiarną ustawową
odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością nie ma podstaw prawnych do przerzucania na wierzyciela
14
należności składkowych (ZUS) ryzyka oraz skutków własnych zaniechań, z których
wynikły obciążające go zaległości składkowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 lutego 2012 r., I UK 303/11, LEX nr 1157548). W konsekwencji bezpodstawny
okazał się zarzut naruszenia zarówno art. 328 § 2 k.p.c., jak i chybiony był zarzut
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, skoro nie było innego majątku niż pozostawiony
w gestii syndyka, który pozwalałby na zaspokojenie długów składkowych spółki w
znacznej części, skoro w sprawie nie było wątpliwości, że nie zachodziła inna
możliwość niż zaspokojenie zaległości składkowych spółki „jedynie w niewielkiej
części”. W konsekwencji strona skarżąca nie mogła oczekiwać, że Sąd Najwyższy
będzie weryfikował miarodajnie potwierdzony stan bezskuteczności egzekucji z
majątku lub masy upadłości dłużnej spółki.
Kasacyjne zarzuty dotyczące rozbieżności w wysokości długów spółki
wyliczonych przez biegłego w konfrontacji z zaległościami składkowymi
wyliczonymi przez organ ubezpieczeń społecznych nie zostały szczegółowo
przedstawione ani wyliczone w skardze kasacyjnej, przeto usuwały się spod
weryfikacji kasacyjnej nie tylko dlatego, że Sąd Najwyższy nie ma obowiązku ani
procesowych możliwości poszukiwania za stronę skarżącą takich rozbieżności
rachunkowych, ale także dlatego, że chybiony okazał się w tym zakresie kasacyjny
zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c., zważywszy że w sprawie był przeprowadzony
dowód z opinii biegłego. Ponadto Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku zajmował się szczegółowym wyjaśnieniem ujawnionych
rozbieżności rachunkowych, które strona skarżąca nieudolnie kontestowała
chybionym i jedynym zarzutem naruszenia art. 278 § 1 k.p.c., który nie był poddany
dalszej weryfikacji procesowej, np. przez zażądanie opinii uzupełniającej (art. 286
k.p.c.), bo ten przepis nie został nawet wskazany w podstawach skargi kasacyjnej.
Podobne okoliczności, a w szczególności brak wyliczenia nienależnej kwoty
odsetek lub „odsetek od zaległych odsetek”, które - wbrew art. 92 Prawa
upadłościowego i układowego - miały być naliczane przez organ ubezpieczeń
społecznych „po dacie ogłoszenia upadłości”, uniemożliwiały kontrolę kasacyjną tej
nieidentyfikowalnej części zaskarżenia. Sąd Najwyższy nie może domyślać się ani
poszukiwać za skarżącą, czy i w jakiej wysokości organ ubezpieczeń społecznych
naliczał odsetki po dniu ogłoszenia upadłości. Ponadto incydentalnie Sąd
15
Najwyższy sygnalizuje, że art. 92 Prawa upadłościowego kreuje ustawową regułę,
że do dnia ogłoszenia upadłości mogą być zaspokojenie odsetki od wierzytelności,
należne od upadłego, co nie wyklucza (nie zakazuje) naliczania odsetek od
zaległości spółki w stosunku do osób trzecich, o których mowa w art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej.
Nie występuje też potrzeba wyjaśnienia daty, od której biegnie termin
przedawnienia spornych należności, ponieważ zagadnienie to zostało jednolicie
wyjaśnione w utrwalonej judykaturze Sądu Najwyższego, który przyjmuje, ze
przedawnienie zaległości składkowych wynikających z decyzji wydanej na
podstawie art. 116 § 1 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, następuje po upływie 5 lat do końca roku
kalendarzowego, w którym decyzja została wydana (art. 24 ust. 5d ustawy
systemowej), bez względu na termin doręczenia tej decyzji (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., I UZP 4/08, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 19 oraz
wyroki Sądu Najwyższego z: 4 sierpnia 2009 r., I UK 85/09, LEX nr 558289; 16
listopada 2009 r., II UK 111/09, OSNP 2011 nr 11-12, poz. 164; z 27 października
2010 r., III UK 23/10, LEX nr 794798; 22 listopada 2010 r., III UK 27/10, LEX nr
786815; 16 marca 2011 r., I UK 330/10, LEX nr 848138; oraz postanowienie Sądu
Najwyższego z 3 lutego 2012 r., II UK 263/11, LEX nr 1215441). Ponadto skarżąca
nie podważyła oceny zaskarżonego wyroku (wyrażonej przez Sąd pierwszej
instancji), że w sprawie nieprzedawnionych przed 1 stycznia 2003 r. należności, od
tej daty zastosowanie miał dziesięcioletni okres przedawnienia, „który na dzień
wydania zaskarżonych decyzji - nie upłynął”.
Kwestie braku zawinienia skarżącej w zachowaniu właściwego terminu
złożenia wniosków o upadłość spółki, które były zwracane z przyczyn dotyczących
wynajętej kancelarii prawniczej, którą mogą obarczać negatywne skutki prawne
potencjalnie nieprofesjonalnej udzielonej spółce pomocy prawnej (por. wyrok NSA z
dnia 12 lutego 2002 r., III SA 2544/00, Monitor Podatkowy 2002 nr 10, s. 43 i n.),
nie zostały objęte podstawami ani granicami zaskarżenia rozpoznaną skargą
kasacyjną, przeto usuwały się spod weryfikacji kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
16
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.