Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 21/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Buliński (przewodniczący)
SSN Marek Pietruszyński (sprawozdawca)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
Protokolant : Marcin Szlaga
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Zbigniewa
Badelskiego w sprawie 1) kmdr. por.rez. S. K., 2) kmdr. R. S. oskarżonych z art.
231 § 2 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 30 czerwca
2014 r., apelacji wniesionej przez prokuratora na niekorzyść oskarżonych od
wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 17 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Kmdr. por. rez. S. K. został oskarżony o to, że:
1) w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r. w G., jako funkcjonariusz
publiczny, pełniąc zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum
[…] ,działając na szkodę interesu publicznego i w celu osiągnięcia korzyści
2
majątkowej, przekroczył swoje uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi
zakupami eksponatów i materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji,
określonymi w punkcie 6 Karty Opisu Stanowiska Część III - Obowiązki, albowiem
zlecił: uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora porucznika
wartości 1.074 zł, zakup koszuli frakowej wartości 199 zł, zakup butów męskich do
munduru wartości 135 zł, które to miały być przeznaczone na cele ekspozycyjne
Muzeum, a następnie munduru tego wraz z koszulą i lakierkami używał, czym
spowodował szkodę w łącznej wysokości 1.408 zł w mieniu Jednostki
Wojskowej Nr […],
tj. o popełnienie przestępstwa z art. 231 § 2 k.k.,
2) w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r. w G., jako funkcjonariusz
publiczny, pełniąc zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum
[…], działając na szkodę interesu publicznego i w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej przez komandora R. S. - Szefa Oddziału Społeczno-Wychowawczego
[…], przekroczył swoje uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi
zakupami eksponatów i materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji,
określonych w punkcie 6 Karty Opisu Stanowiska Część III Obowiązki, albowiem
zlecił: uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora wartości
1.109,01 zł, zakup koszuli frakowej wartości 229 zł, które miały być przeznaczone
na cele ekspozycyjne Muzeum, a następnie mundur ten wraz z koszulą przekazał
do używania komandorowi R. S., czym spowodował szkodę w łącznej wysokości
1.338,01 zł w mieniu Jednostki Wojskowej Nr […],
tj. o popełnienie przestępstwa z art. 231 § 2 k.k.
Kmdr. R. S. został oskarżony o to, że od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r.
w G., będąc Szefem Oddziału Społeczno - Wychowawczego, wykorzystują
uzależnienie od siebie komandora porucznika S. K. – funkcjonariusza publicznego,
pełniącego zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum […],
jako merytoryczny przełożony, działając na szkodę interesu publicznego i w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, polecił mu przekroczyć jego uprawnienia w
zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i materiałów
zabezpieczających funkcjonowanie instytucji, określonych w punkcie 6 karty Opisu
Stanowiska Część III Obowiązki, ponieważ zlecił: uszycie munduru wieczorowego z
3
oznaczeniami komandora wartości 1.109,01 zł, zakup koszuli frakowej wartości 229
zł, które miały być przeznaczone na cele ekspozycyjne Muzeum, a następnie
munduru tego wraz z koszulą używał, czym spowodował szkodę w łącznej
wysokości 1.338,01 zł w mieniu Jednostki Wojskowej Nr […],
tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art.18 § 1 k.k. w zw. z art. 231 § 2 k.k.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2014 r., sygn.
akt: … 1/14, umorzył na podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
postępowanie karne przeciwko kmdr. por. rez. S. K. o to, że: w okresie od stycznia
2006 r. do kwietnia 2006 r. w G., jako funkcjonariusz publiczny, pełniąc zawodową
służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum […], przekroczył swoje
uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i
materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji, określone w punkcie 6
Karty Opisu Stanowiska Część III – Obowiązki oraz w ust. 2 pkt 1 Zakresu
Obowiązków Dyrektora Muzeum, albowiem wbrew obowiązkowi racjonalnego i
prawidłowego gospodarowania środkami publicznymi, bez uzasadnionej potrzeby
zlecił uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora porucznika
wartości 1.074 zł, zakup koszuli frakowej wartości 199 zł, zakup butów męskich do
munduru – lakierek wartości 135 zł, które to przedmioty miały być przeznaczone na
cele ekspozycyjne Muzeum, a następnie bezprawnie munduru tego wraz koszulą i
lakierkami używał, działając na szkodę Jednostki Wojskowej Nr […],
tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k., 2) w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r. w
G. jako funkcjonariusz publiczny, pełniąc zawodową służbę wojskową na
stanowisku Kierownika Muzeum […] , przekroczył swoje uprawnienia w zakresie
nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i materiałów zabezpieczających
funkcjonowanie instytucji, określone w punkcie 6 Kart Opisu Stanowiska Część III
Obowiązki oraz w ust. 2 pkt 1 Zakresu Obowiązków Dyrektora Muzeum, albowiem
wbrew obowiązkowi racjonalnego i prawidłowego gospodarowania środkami
publicznymi, bez uzasadnionej potrzeby zlecił: uszycie munduru wieczorowego z
oznaczeniami komandora wartości 1.109,01 zł, zakup koszuli frakowej 229 zł, które
to przedmioty miały być przeznaczone na cele ekspozycyjne Muzeum, a następnie
przedmioty te przekazał do bezprawnego używania komandorowi R. S. - Szefowi
4
Oddziału Społeczno-Wychowawczego, działając na szkodę Jednostki Wojskowej
Nr […], tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k.
Na tej samej podstawie prawnej umorzono postępowanie karne wobec
komandora R. S. o to, że w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r. w G.
będąc Szefem Oddziału Społeczno-Wychowawczego, wykorzystując uzależnienie
od siebie komandora porucznika S. K., jako jego merytoryczny przełożony, polecił
mu przekroczyć jego uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami
eksponatów i materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji, określone w
punkcie 6 Karty Opisu Stanowiska Część III – Obowiązki oraz w ust. 2 pkt 1
Zakresu Obowiązków Dyrektora Muzeum, nakładającego obowiązek racjonalnego i
prawidłowego gospodarowania środkami publicznymi, ponieważ nakazał, aby oficer
ten bez uzasadnionej potrzeby zlecił: uszycie munduru wieczorowego z
oznaczeniami komandora wartości 1.109,01 zł, zakup koszuli frakowej wartości
229 zł, które to przedmioty miały być przeznaczone na cele ekspozycyjne Muzeum,
a następnie przedmioty te bezprawnie używał, działając na szkodę Jednostki
Wojskowej Nr […],
tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k.
Od tego orzeczenia apelację na niekorzyść obu oskarżonych wniósł
prokurator. W skardze skierowanej przeciwko całości rozstrzygnięcia zarzucił błąd
w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, mający wpływ na jego
treść, a polegający na niezasadnym przyjęciu, że:
1) oskarżony kmdr. por. rez. S. K., zlecając uszycie dwóch mundurów
wieczorowych z oznaczeniami komandora i komandora porucznika oraz zakup
dwóch koszul frakowych i lakierek do munduru przekroczył swoje uprawnienia w
zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i materiałów
zabezpieczających funkcjonowanie Muzeum […] i działał na szkodę jednostki
wojskowej,
2) kmdr. R. S. wykorzystując uzależnienie od siebie kmdr. por. S. K. i nakazując
mu zlecenie uszycia munduru wieczorowego oraz zakup koszuli frakowej polecił
temu oficerowi przekroczenie uprawnień w zakresie nadzoru nad realizowanymi
zakupami eksponatów i materiałów zabezpieczających funkcjonowanie Muzeum,
działając na szkodę jednostki wojskowej, podczas gdy z całokształtu
5
zgromadzonego materiału wynika, że oskarżeni postępując w taki sposób działali w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd pierwszej instancji odrzucając
możliwość przypisania oskarżonym działania w celu osiągnięcia korzyści
majątkowych, uznał jednocześnie, iż oskarżeni swoim działaniem osiągnęli
korzyści osobiste, po czym stwierdził, że takie korzyści nie należą do znamion
czynu określonego w art. 231 § 2 k.k. Zdaniem skarżącego odwołanie się do
charakterystyki pojęcia korzyści osobistej jako tego co ma zdolność zaspokojenia
potrzeb człowieka, niemierzalnych za pomocą środków pieniężnych, prowadzi do
jednoznacznego wniosku, że korzyść osobista jest obok korzyści majątkowej
znamieniem czynu określonego w art. 231 § 2 k.k.
Sąd Najwyższy, zważył, co następuje.
Analizę skuteczności wniesionego środka odwoławczego należało rozpocząć
od stwierdzenia, że trafny jest zarzut skarżącego zamieszczony w uzasadnieniu
apelacji dotyczący błędnej oceny prawnej zaprezentowanej w wyroku Sądu
pierwszej instancji co do jednego ze znamion kwalifikujących typ czynu opisany w
§2 art. 231 k.k. Co oczywiste, działanie w celu osiągnięcia korzyści osobistej
stanowi jedno ze znamion czynu określonego w art. 231 § 2 k.k. Sąd pierwszej
instancji co prawda w uzasadnieniu orzeczenia nie użył wprost zwrotu o działaniu
oskarżonych w celu osiągnięcia korzyści osobistych, a jedynie zwrotu o osiągnięciu
przez oskarżonych korzyści osobistych, ale odwołanie się do okoliczności
faktycznych sprawy, charakterystyki strony motywacyjnej działania oskarżonych
opisanej przez nich samych, jak też przeprowadzenie analizy wywodu Sądu
poświęconego omawianemu zagadnieniu, przekonuje, że cel osiągnięcia korzyści
osobistej w postaci możliwości korzystania przez oskarżonych w działalności
promocyjnej z munduru, do którego bezpłatnego posiadania nie byli uprawnieni,
powstał w okolicznościach tej sprawy już w momencie podejmowania przez
oskarżonych decyzji o rozpoczęciu bezprawnego działania i taki cel motywował ich
do działania. Osiągnięcie korzyści osobistej przez oskarżonych nie nastąpiło zatem
przy okazji podjętego działania. W tej sytuacji za nietrafny należało uznać wywód
6
Sądu, iż taka motywacja działania oskarżonych nie stanowiła znamienia czynu
określonego w art. 231 § 2 k.k. Zarzut ten nie został sformułowany w petitum skargi
ale w jej uzasadnieniu. Odwołując się jednak do treści art. 434 § 1 zd. drugie k.p.k.
należało wskazać, że orzekanie sądu odwoławczego jest limitowane, w przypadku
apelacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego, uchybieniem podniesionym w
środku odwoławczym, a nie zarzutem sformułowanym w petitum apelacji ( por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 listopada 2001 r., III KKN 250/01, Prok. I Pr.
2002, z 6, poz. 5. Z dnia 9 lipca 2003 r., III KK 337/02, R-OSNKW 2003, poz. 1521).
Skoro chodzi o uchybienie podniesione w środku odwoławczym przez podmiot
kwalifikowany to konieczna jest analiza także uzasadnienia tego środka
odwoławczego, albowiem jest ono jego nieodzowną częścią. Wskazane uchybienie
musi stanowić przedmiot rozważań sądu odwoławczego, zgodnie z treścią art. 433
§ 2 k.p.k. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2007 r. III KK 316/06, Lex
nr 231947). Zatem w sytuacji nieprzyjęcia przez sąd ustalenia o działaniu
oskarżonych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, ale jednoczesnego
potwierdzenia ich działania w celu osiągnięcia korzyści osobistej, ocena prawna
zaproponowana w akcie oskarżenia pozostawała nadal trafna. Potwierdzenie
zaistnienia uchybienia w zakresie prawa materialnego było wystarczającym
powodem do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Rzecz jednak w tym, że takie zawężające rozstrzygnięcie sądu, nieuwzględniające
rozważań dotyczących zasadności podstawowego zarzutu apelacji miałoby
określone konsekwencje procesowe przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Przechodząc zatem do analizy tego zarzutu apelacji trzeba było stwierdzić,
że trafne jest stanowisko prokuratora o błędnych ustaleniach faktycznych w
zakresie celu działania oskarżonych odnośnie do czynów związanych z wydaniem
przez kmdr. R. S. kmdr. por. S. K. polecenia uszycia munduru wieczorowego i
wykonaniem tego polecenia przez kmdr. por. S. K. Błąd ten wynikał z przekroczenia
granic swobodnej oceny dowodów. Ustalenia te zostały poczynione nie na
podstawie wszechstronnej analizy przeprowadzonych dowodów, uwzględniającej
całokształt okoliczności sprawy. Ocena ta jest również trudna do pogodzenia z
zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego. Stwierdzenie Sądu, że w sprawie nie
istnieje jakikolwiek dowód na to, iż celem działania oskarżonych, jak chodzi o
7
uszycie munduru wieczorowego dla oskarżonego kmdr. R. S., było osiągnięcie
przez tego ostatniego korzyści majątkowej, może, w świetle istniejących w sprawie
dowodów, budzić poważne zastrzeżenia. Szukając potwierdzenia tej tezy należało
odwołać do pierwszych wyjaśnień oskarżonego kmdr. por. S. K., w których wskazał
w sposób wyraźny treść polecenia kmdr. R.S., ujawniającego chęć posiadania
munduru wieczorowego, uszytego na koszt instytucji wojskowej i nieskrępowanego
sposobu użytkowania go. Dopiero w kolejnych wyjaśnieniach pojawiają się
stwierdzenia o relacji kmdr. R. S. o wykorzystaniu tego munduru w celach
promocji , co w oczywisty prowadziło do złagodzenia wymowy pierwotnie
wskazanej charakterystyki działania oskarżonego S., podjętego ze świadomością
konieczności pokrycia pełnych kosztów uszycia munduru i zakupu koszuli frakowej,
w sytuacji złożenia prywatnego zamówienia. Wyjaśnienia te nie zostały
skonfrontowane i nie poddane ocenie uwzględniającej zasady wiedzy i
doświadczenia życiowego. Sąd pominął fakt, że użycie munduru co najmniej jeden
raz nastąpiło w celu zaspokojenia towarzyskich potrzeb oskarżonego kmdr. R. S.,
a nie w celu popularyzacji zbiorów muzeum w społeczeństwie, która zresztą
powinna dokonywać się przez działalność powiązaną z celami i zakresem
działania muzeum. Zbyt powierzchowne jest też stwierdzenie sądu, że
potwierdzeniem wskazanej przez oskarżonego motywacji towarzyszącej wydaniu
polecenia o uszyciu munduru, było opracowanie przez niego albumu o […], w
którym wykorzystano zdjęcia jego osoby w mundurze wieczorowym. Potrzeba
wydania tego albumu nie istniała u podstaw działania oskarżonego. W zbiorze
fotograficznym tego albumu zamieszczono zdjęcie oskarżonego w mundurze
wieczorowym wraz z małżonką i innymi żołnierzami na balu Sił Zbrojnych, które jak
się wydaje spełniać miało rolę wyjaśniającą w jakich strojach mogą oficerowie
uczestniczyć na oficjalnych balach, a nie promocyjną. Sąd w swojej analizie
pominął również fakt, że czas użyczenie munduru był w założeniu nieokreślony, a
w rzeczywistości trwał kilka lat, w czasie których, mundur pozostawał poza
dyspozycją muzeum, co trudne jest do pogodzenia z przypisanym temu mundurowi
statusem eksponatu muzealnego. Okoliczności sprawy wskazują, że oskarżony
kmdr. R. S. traktował ten mundur jako rzecz prywatną, chociaż co oczywiste nie
poniósł kosztów jej wytworzenia.
8
Mając powyższe uchybienia na uwadze, należało uchylić wyrok Sądu
pierwszej instancji i sprawę przekazać temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd powinien dokonać oceny wszystkich zebranych
w sprawie dowodów zgodnie z treścią art. 7 k.p.k. i na podstawie tej oceny dokonać
ustalenia prawidłowej podstawy faktycznej wyroku, koncentrując się w
szczególności na odtworzeniu strony motywacyjnej działań poszczególnych
oskarżonych i podstawę te poddać wnikliwej analizie prawnej w płaszczyźnie art.
231 k.k. Uznając zasadność poniesienia przez oskarżonych odpowiedzialności
karnej, Sąd w rozważaniach dotyczących warunków tej odpowiedzialności,
powinien w sposób wnikliwy ocenić stopień społecznej szkodliwości czynów
poszczególnych oskarżonych.
Z tych względów orzeczono jak na wstępie.