Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 444/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania D. A.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.
o rentę socjalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 lipca 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 lipca 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. przyznaje adw. Ł. S. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) powiększoną o
kwotę podatku od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy
prawnej wykonywanej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 7 marca 2012 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Ł. oddalił odwołanie D. A. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w T. z dnia 9 sierpnia 2011 r., którą to decyzją organ
rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do renty socjalnej w oparciu o
orzeczenie Komisji Lekarskiej z dnia 18 lipca 2011 r., nie stwierdzające u niej
całkowitej niezdolności do pracy. Wydając powyższe rozstrzygnięcie Sąd pierwszej
instancji ustalił następujący stan faktyczny: D. A. urodziła się w dniu 24 stycznia
1988 r., uzyskała wykształcenie gimnazjalne specjalne, nie posiada zawodu, nigdy
nie pracowała. W okresie od dnia 24 stycznia 2006 r. do dnia 28 lutego 2011 r.
ubezpieczona pobierała rentę socjalną. W dniu 14 grudnia 2011 r. ubezpieczona
złożyła wniosek o rentę socjalną. W dniu 6 czerwca 2011 r. wnioskodawczyni
została zbadana przez Lekarza Orzecznika ZUS, który rozpoznał u badanej
padaczkę z napadami częściowymi złożonymi, upośledzenie umysłowe w stopniu
lekkim i orzekł, że ubezpieczona nie jest całkowicie niezdolna do pracy zarobkowej.
Od powyższego orzeczenia wnioskodawczyni złożyła sprzeciw do Komisji
Lekarskiej ZUS. Rozpatrując wniesiony sprzeciw Komisja Lekarska w dniu 18 lipca
2011 r. zbadała wnioskodawczynię rozpoznając u niej padaczkę z napadami
częściowo - złożonymi u osoby z upośledzeniem umysłowym i wydała orzeczenie
o braku całkowitej niezdolności do pracy. W toku postępowania Sąd Okręgowy
dopuścił dowód z opinii biegłego neurologa oraz psychologa i psychiatry. Biegła
neurolog zdiagnozowała u ubezpieczonej padaczkę z napadami częściowo
złożonymi oraz napady rzekomo-padaczkowe oceniając, że z neurologicznego
punktu widzenia stwierdzone objawy nie powodują całkowitej niezdolności do
pracy zarobkowej. Biegły psycholog, po przeprowadzonym badaniu
psychologicznym stwierdził, że u wnioskodawczyni ujawniło się obniżenie
odporności na sytuacje stresowe z występowaniem stanów lękowych i znacznie
nasilona skłonność do zachowań introwertywnych. Nadto stwierdził u badanej
występowanie zaburzeń w zakresie pamięci bezpośredniej słuchowej i uczenia się
werbalnego oraz znacznych zaburzeń w zakresie pamięci bezpośredniej
wzrokowej i procesu uwagi na podłożu uszkodzenia centralnego układu
nerwowego, nie stwierdził natomiast występowania zaburzeń w zakresie percepcji
wzrokowej i zdolności grafomotorycznych na podłożu zmian w centralnym układzie
3
nerwowym. Natomiast biegły psychiatra, po przeanalizowaniu dokumentacji
medycznej, po przeprowadzonym bezpośrednim badaniu oraz po zapoznaniu się z
wnioskami końcowymi opinii biegłego sądowego psychologa, zdiagnozował u
skarżącej zaburzenia lękowo - histeroidalne u osoby z obniżona sprawnością
intelektualną napadami padaczkowymi częściowo złożonymi i orzekł, że z punktu
widzenia lekarza psychiatry D. A. jest aktualnie osobą częściowo niezdolną do
pracy, tym samym podając, iż wnioskodawczym nie jest całkowicie niezdolna do
pracy zarobkowej zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy, Sąd Okręgowy uznał odwołanie
za nieuzasadnione, bowiem w jego ocenie całokształt materiału dowodowego
zebranego w sprawie w szczególności załączone do akt sprawy akta rentowe
ubezpieczonej i wydane w sprawie opinie biegłych sądowych: neurologa,
psychologa, psychiatry, nie dały podstaw do uznania wnioskodawczym za osobę
całkowicie niezdolną do pracy i przyznania jej rety socjalnej, o której mowa w art. 4
pkt l ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o renie socjalnej.
Powyższe orzeczenie zaskarżyła apelacją D. A., zarzucając nierozpoznanie
istoty sprawy, o której mowa w art. 384 § 4 poprzez nie zbadanie podstawy
materialnej oraz naruszeni art. 12 ustawy i emeryturach i retach FUS poprzez
błędną jego wykładnię.
Wyrokiem z dnia 17 lipca 2013 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. W ocenie Sądu Apelacyjnego
przeprowadzona przez Sąd pierwszej instancji ocena materiału dowodowego była
prawidłowa i nie przekroczyła granic wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.
Przeprowadzony w toku postępowania pierwszoinstancyjnego dowód z opinii
biegłych Sąd Okręgowy ocenił poprzez dyrektywy art. 233 § 1 k.p.c. tj. z
uwzględnieniem kryteriów jej zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej,
poziomu wiedzy biegłych, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu
motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Trafność
oceny Sądu Okręgowego potwierdziło także przeprowadzone przez Sąd
Apelacyjny uzupełniające postępowanie dowodowe. Ubezpieczona w apelacji
zgłosiła wniosek o przeprowadzenie dowodu z wyników badań EEG z 20 lutego
2012 r. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry, który po
4
zapoznaniu się z całością dokumentacji lekarskiej oraz po osobistym zbadaniu
ubezpieczonej uznał, że rozpoznane schorzenia z zakresu psychiatrii w postaci
zaburzeń lękowych u osoby z obniżoną sprawnością intelektualną i padaczką nie
powodują całkowitej niezdolności do pracy. W związku z tym w ocenie Sądu
Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo wyjaśnił sporną przesłankę
niezdolności do pracy wnioskodawczyni kierując się wynikiem postępowania
dowodowego w tym w szczególności opiniami biegłych. Mając powyższe na
uwadze Sąd stwierdził, że wnioskodawczyni nie spełnia wszystkich przesłanek z
art. 4 ustawy o rencie socjalnej, bowiem nie jest osobą całkowicie niezdolną do
pracy w rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną.
Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazała naruszenie prawa materialnego: - art. 4
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej poprzez jego niezastosowanie
i nieprzyznanie wnioskodawczyni renty socjalnej w sytuacji utraty przez nią
całkowitej zdolności do wykonywania pracy zarobkowej; oraz art. 12 ust. 2 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, poprzez jego niezastosowanie na skutek wadliwego przyjęcia, że
wnioskodawczyni nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy - w sytuacji gdy
stan zdrowia wnioskodawczyni nie pozwala jej na podjęcie jakiejkolwiek pracy
zarobkowej, w szczególności z uwagi na dużą częstotliwość napadów
padaczkowych, uniemożliwiającą uchronienie wnioskodawczyni przed
ewentualnymi obrażeniami ciała, wskazującą na konieczność stałego korzystania z
pomocy ze strony osób trzecich. Ponadto w skardze kasacyjnej została wskazana
podstawa naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie: - art. 232 k.p.c.
poprzez bezkrytyczne uznanie Sądów obu instancji, że opinie biegłych
dostatecznie wyjaśniają sporne okoliczności - w tym stopień niezdolności do pracy
- a w konsekwencji zaniechanie dopuszczenia z urzędu dowodów z opinii innych
biegłych tej samej specjalności, ewentualnie opinii Instytutu. Skarżąca wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania
5
kasacyjnego oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga ubezpieczonego nie ma usprawiedliwionych podstaw. Oparcie
skargi kasacyjnej na obu podstawach wymienionych w art. 3983
k.p.c. powoduje,
że w pierwszej kolejności należy odnieść się do sformułowanego w niej zarzutu
naruszenia przepisów postępowania i zbadać czy mogło ono mieć, jak twierdzi
skarżąca, istotny wpływ na wynik sprawy. Wynikająca z treści art. 232 oraz art. 286
k.p.c. potrzeba żądania dodatkowej opinii wynika z okoliczności sprawy i podlega
ocenie sądu orzekającego. Dlatego nie ma uzasadnienia wniosek o powołanie
kolejnego biegłego (biegłych) w sytuacji, gdy złożona już opinia jest niekorzystna
dla strony. Zgłaszając taki wniosek, strona winna wykazać błędy, sprzeczności lub
inne wady w złożonych do akt sprawy opiniach biegłych, które dyskwalifikują te
opinie, uzasadniając tym samym powołanie dodatkowych opinii. Sąd ma zatem
obowiązek dopuszczenia takiego dowodu wówczas, gdy zachodzi tego potrzeba,
w szczególności, gdy w sprawie zostały wydane sprzeczne opinie biegłych, przy
czym nawet sprzeczność konkluzji opinii biegłych w zakresie zdolności do pracy
wydanych w różnym czasie (np. w toczących się kolejno postępowaniach z
udziałem tych samych stron) nie powoduje obowiązku sięgania przez sądy po
instrumenty wymienione w art. 286 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
24 czerwca 2008 r., I UK 373/07, LEX nr 496398, z dnia 5 sierpnia 2008 r., I UK
20/08, LEX nr 500231, z dnia 5 maja 2009 r., I UK 1/09, LEX nr 515412, z dnia
1 września 2009 r., I PK 83/09, LEX nr 550988, czy też z dnia 16 września 2009 r.,
I UK 102/09, LEX nr 537027). Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydając wyrok
bierze pod rozwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. W
obowiązującym stanie prawnym przepis ten nie wymaga, aby zamknięcie rozprawy
następowało po uznaniu sprawy za dostatecznie wyjaśnioną do rozstrzygnięcia
(poprzednie brzmienie tego przepisu wymagało takiej oceny). Nie oznacza to, że
sąd nie powinien dążyć do wyjaśnienia sprawy. Jednakże omawiany przepis nie
nakazuje osiągnięcia takiego rezultatu, a więc nie można przyjąć, aby Sąd drugiej
6
instancji z własnej inicjatywy powoływał nowe dowody niewskazane przez strony.
W niniejszej sprawie pomimo braku takiego obowiązku Sąd drugiej instancji
dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry, który po zapoznaniu się z całością
dokumentacji lekarskiej oraz po osobistym zbadaniu ubezpieczonej uznał, że
rozpoznane schorzenia z zakresu psychiatrii w postaci zaburzeń lękowych u osoby
z obniżoną sprawnością intelektualną i padaczką nie powodują całkowitej
niezdolności do pracy.
Nie można również stwierdzić, aby Sąd drugiej instancji naruszył przepis
art. 232 k.p.c. Przepis ten ustanawia zasadę, że to strony są obowiązane
wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.
Wyjątkiem jest możliwość, a nie powinność, dopuszczenia przez sąd dowodu
niewskazanego przez stronę. W wyroku z dnia 24 października 1996 r., III CKN
6/96 (OSNC 1997 z. 3, poz. 29) Sąd Najwyższy słusznie podkreślił, że obowiązek
wskazania dowodów, potrzebnych do rozstrzygnięcia sprawy, obciąża strony. Sąd
został wyposażony w uprawnienie (a nie obowiązek) dopuszczenia dalszych
dowodów jeszcze niewskazanych przez żadną ze stron, kierując się przy tym
własną oceną, czy zebrany w sprawie materiał jest - czy też nie jest - dostateczny
do jej rozstrzygnięcia (art. 316 § 1 in principio k.p.c.). Podnieść przy tym należy, że
w rozpatrywanej sprawie Sąd pierwszej instancji w zakresie postępowania
dowodowego (opinii biegłych lekarzy sądowych z zakresu: psychiatrii, neurologii
oraz psychologii) uwzględnił wszystkie wnioski pełnomocników ubezpieczonego.
Jeżeli nie doszło do naruszenia prawa procesowego, w szczególności w zakresie
ustalenia stanu faktycznego sprawy, to nie można też uznać, że doszło do
naruszenia prawa materialnego - art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o
rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), poprzez jego
niewłaściwe zastosowanie. Oceniając wyrok Sądu drugiej instancji pod względem
zgodności z prawem, Sąd Najwyższy miał na względzie wielokrotnie już
powtarzane stanowisko, że sąd orzekający w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych nie ma obowiązku dopuszczania dowodów, zwłaszcza z opinii
biegłych lekarzy tak długo, aż strona uzyska opinię odpowiadająca jej
oczekiwaniom (wyroki: z dnia 19 marca 1997 r., II UKN 45/97 – OSNAPiUS 1998 r.,
Nr 1, poz. 24 z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN 391/97 – OSNAPiUS 1998 nr 20,
7
poz. 612). Zatem uznać należało, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
drugiej instancji były wystarczające do prawidłowego rozstrzygnięcia tej sprawy.
Ponadto uzasadnienie tego wyroku odpowiada wymaganiom art. 328 § 2 k.p.c. -
wyjaśnia podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. Przyjmując ustalone w
orzecznictwie stanowisko, że nie jest naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. oparcie
ustaleń na opinii biegłych lekarzy, jeżeli opinie te są jednoznaczne i nie wymagają
uzupełnienia ani dalszego wyjaśnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
lipca 2001 r., II UKN 497/00), Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.