Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 3/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa K. B.
przeciwko Miejskiemu Zarządowi Budynków Mieszkalnych w Ś.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 5 września 2013 r.
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Powód K. B. wniósł o przywrócenie do pracy u pozwanego Miejskiego
Przedsiębiorstwa Gospodarki Lokalowej w Ś. Sp. z o.o. (dawniej: Miejski Zarząd
2
Budynków Mieszkalnych w Ś.) oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy od dnia 28 czerwca 2010 r. w
wysokości po 10.000 zł miesięcznie wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami
procesu. W uzasadnieniu żądania podał, iż rozwiązanie z nim umowy o pracę bez
wypowiedzenia było przedwczesne, ponieważ wbrew wymogom przewidzianym w
art. 24 ust. 5a ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity
tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 594 ze zm., dalej jako ustawa o samorządzie gminnym)
nie został wezwany do złożenia oświadczenia majątkowego.
Pozwany domagał się oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 26 lipca 2010 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w C. oddalił
powództwo uznając, że wobec powoda nie miał zastosowania art. 24h ust. 5a
ustawy o samorządzie gminnym, jako że został on wprowadzony ustawą z dnia 5
września 2008 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie
niektórych innych ustawy (Dz.U. z 2008 r. Nr 180, poz. 1111) i miał zastosowanie
do samorządowców wybranych w wyborach jesienią 2010 r. Tymczasem powód
zawarł umowę o pracę w dniu 4 maja 2010 r., a zatem za kadencji organów
jednostek samorządu terytorialnego wybranych w wyborach w 2006 r.
Po rozpoznaniu apelacji powoda, Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w K. wyrokiem
z dnia 24 marca 2011 r. uchylił zaskarżone orzeczenie w punkcie 1 i w tym zakresie
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w C.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. W
uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd drugiej instancji podniósł, że stosując art. 6
ustawy zmieniającej ustawę o samorządzie gminnym, a tym samym wyłączając
zastosowanie do powoda znowelizowanego art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie
gminnym, Sąd Rejonowy założył kadencyjność jego stanowiska, mimo iż nie
poczynił w tym względzie żadnych ustaleń.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w C. wyrokiem z
29 lipca 2011 r. uwzględnił częściowo powództwo, zasądzając od pozwanego na
rzecz powoda odszkodowanie w wysokości 30.000 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 16 sierpnia 2010 r. i koszty zastępstwa procesowego w wysokości 2.700 zł,
oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie i nakazał pobranie od pozwanego
3
na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1.500 zł tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia
której powód był zwolniony.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód został zatrudniony u pozwanego z
dniem 4 maja 2010 r. na stanowisku Dyrektora Miejskiego Zarządu Budynków
Mieszkalnych w Ś., na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony do
czasu wyłonienia nowego Dyrektora MZBM w drodze konkursu. Jego miesięczne
wynagrodzenie obejmowało wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 6.500 zł, dodatek
funkcyjny w wysokości 2.200 zł i dodatek za wieloletnią pracę stanowiący 20%
wynagrodzenia zasadniczego. Zajmowane przez niego stanowisko nie było
stanowiskiem kadencyjnym. W dniu zatrudnienia powoda kierownik Działu Kadr –
K. K. poinformował go o obowiązku złożenia kilku oświadczeń, w tym oświadczenia
majątkowego w ciągu 30 dni od dnia objęcia stanowiska. Powód nie złożył
wymaganego oświadczenia w tym terminie, tj. do dnia 4 czerwca 2010 r. Pismem z
25 czerwca 2010 r., doręczonym adresatowi w dniu 28 czerwca 2010 r., pozwany
rozwiązał łączącą strony umowę o pracę z dniem 28 czerwca 2010 r. w związku z
niezłożeniem przez powoda oświadczenia majątkowego w ustawowym terminie
wynikającym z art. 24 h ust. 1 i 5 ustawy o samorządzie gminnym. Pozwany
zaznaczył, iż oświadczenie to jest równoznaczne z rozwiązaniem stosunku pracy
na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
Sąd Rejonowy podkreślił, że spór w niniejszej sprawie sprowadza się do
pytania, czy wobec powoda ma zastosowanie art. 24h ust. 5a ustawy o
samorządzie gminnym. W myśl art. 6 ustawy nowelizacyjnej, wchodzi ona w życie
po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia i ma zastosowanie do kadencji następujących
po kadencji, w czasie której weszła w życie, a zatem przepis art. 24h ust. 5a ma
zastosowanie dopiero do kadencji następujących po dniu 12 listopada 2010 r.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, skoro stanowisko powoda nie było stanowiskiem
kadencyjnym, a art. 6 ustawy nowelizacyjnej odnosi się wyłącznie do organów
samorządu o kadencyjnym charakterze, to przepisu tego nie można stosować do
powoda. Oznacza to, że zapis art. 24h ust. 5a miał zastosowanie do powoda
niezależnie od upływu kadencji innych organów. Wobec niezłożenia przez powoda
w terminie oświadczenia majątkowego, obowiązkiem przewodniczącego rady gminy
było wyznaczenie mu dodatkowego 14 dniowego terminu do dokonania tej
4
czynności. Niedopełnienie przez pracodawcę tego obowiązku sprawia, że brak było
przesłanek do rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Powołując się na treść art. 59 k.p. w związku z art. 43 ustawy z dnia 21 listopada
2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)
Sąd Rejonowy zważył, że w razie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę
zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę bez wypowiedzenia pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie,
jeżeli upłynął już termin, do którego umowa miała trwać lub gdy przywrócenie do
pracy byłoby niewskazane ze względu na krótki okres, jaki pozostał do upływu tego
terminu. Z uwagi na to, iż powód był zatrudniony na czas określony - do czasu
wyłonienia nowego dyrektora, a ten został wybrany w maju 2011 r., nie było
możliwe orzeczenie o przywróceniu powoda do pracy na poprzednich warunkach
pracy i płacy. Zasądzono więc na jego rzecz odszkodowanie w wysokości
trzymiesięcznego wynagrodzenia, zgodnie z treścią 58 k.p.
Podzielając ustalenia faktyczne i wnioski prawne Sądu pierwszej instancji,
Sąd Okręgowy- Sąd Pracy w K. wyrokiem z 15 grudnia 2011 r. oddalił apelację
pozwanego od powyższego orzeczenia i zasądził od pozwanego na rzecz powoda
kwotę 1.350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
odwoławczym.
Na skutek skargi kasacyjnej pozwanego, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 30
listopada 2012 r. (I PK 124/12, niepublikowany) uchylił zaskarżone orzeczenie i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy stwierdził, że przepisy wprowadzone
ustawą z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (w tym dodany art. 24h ust. 5a ustawy o
samorządzie gminnym) powinny być stosowane do wszystkich osób objętych tą
regulacją prawną (w tym przypadku wszystkich pracowników samorządowych, na
których ciąży obowiązek składania oświadczenia o swoim stanie majątkowym),
poczynając od kadencji następującej po kadencji, w której weszły w życie,
niezależnie od tego, czy osoby, których dotyczą, piastują funkcje kadencyjne, czy
też sprawowane przez nie funkcje nie mają przymiotu kadencyjności. Brak jest
5
podstaw prawnych do przyjęcia, że obowiązkiem przewodniczącego rady gminy
było ponowne wezwanie powoda – już w czerwcu 2010 r. – do złożenia
oświadczenia majątkowego i wyznaczenie mu dodatkowo w tym celu
czternastodniowego terminu. Dodany art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie
gminnym należy stosować dopiero do stanów faktycznych, jakie zaistniały po
jesiennych wyborach samorządowych w 2010 r. Przy takiej wykładni art. 6 ustawy
nowelizującej, na pozwanym pracodawcy nie ciążył obowiązek ponownego
wezwania powoda do złożenia oświadczenia majątkowego, a skutkiem
niedopełnienia przez powoda obowiązku złożenia oświadczenia majątkowego
mogło być rozwiązanie z nim umowy o pracę na podstawie art. 24k ust. 3 ustawy o
samorządzie gminnym równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Z treści art. 24k ust. 3 ustawy o
samorządzie gminnym wynika, że rozwiązanie umowy o pracę jest prawnym
obowiązkiem pracodawcy. Obowiązek ten powstaje w przypadku stwierdzenia, że
doszło do niezłożenia w terminie oświadczenia majątkowego przez zobligowanego
do tego pracownika. Należy też uznać, że art. 24k ust. 3 i 4 ustawy o samorządzie
gminnym przesądzają, iż niezłożenie oświadczenia majątkowego przez
zobowiązanego do tego pracownika jest naruszeniem podstawowego obowiązku
pracowniczego. Przesłanką tego trybu rozwiązania umowy o pracę jest jednak nie
tylko bezprawność zachowania pracownika, ale także wina w niedopełnieniu
obowiązku pracowniczego. Sąd Najwyższy nakazał więc, aby podczas ponownego
rozpoznania sprawy rozważyć stopień zawinienia powoda przy dokonywaniu oceny
możliwości zastosowania wobec niego art. 24k ust. 3 i 4 ustawy o samorządzie
gminnym.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w K. wyrokiem z dnia 5 września 2013 r. zmienił
wyrok Sądu Rejonowego w punkcie 3 w ten sposób, że zasądzoną od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 2.700 zł obniżył do kwoty 150 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania za obie instancję, a w pozostałej części oddalił apelację pozwanego.
Sąd drugiej instancji uznał za własne ustalenia poczynione przez Sąd
pierwszej instancji i w pełni podzielił dokonaną na ich podstawie ocenę prawną
zasadności roszczenia powoda, z tym zastrzeżeniem, że poszerzył ją - zgodnie z
wytycznymi Sądu Najwyższego - o ocenę stopnia zawinienia w niezłożeniu
6
oświadczenia majątkowego. Zdaniem Sądu Okręgowego, w świetle zebranego w
sprawie materiału dowodowego nie budzi wątpliwości fakt, że niezłożenie przez
powoda wymaganego oświadczenia o stanie majątkowym nie było przez niego
zawinione. Skoro bowiem właściwy organ nie poinformował powoda o konieczności
złożenia oświadczenia majątkowego, przeto sam dopuścił się naruszenia
przewidzianego w art. 94 pkt 1 k.p. obowiązku zaznajomienia pracownika
podejmującego pracę z zakresem jego obowiązków. To z kolei eliminuje możliwość
przyjęcia winy pracownika w niezłożeniu takiego oświadczenia. Przy ocenie stopnia
zawinienia pracownika należy też wziąć pod uwagę niekwestionowane przez
pozwanego, a więc uznane za przyznane przez niego z mocy art. 230 k.p.c.,
twierdzenia powoda o jego całkowitym braku doświadczenia w pracy w strukturach
samorządowych, a co za tym idzie - braku w dotychczasowej pracy zawodowej
wymogu składania podobnych oświadczeń. Nie bez znaczenia jest także pilny tryb,
w jakim bez przeprowadzenia konkursu zatrudniono powoda (po 4 dniach od
zaproponowania mu pracy na stanowisku dyrektora). W tak krótkim czasie i bez
uprzedniego przygotowania powód nie miał szans przeanalizowania wszelkich
aspektów związanych z całkowicie nową dla niego formą aktywności zawodowej.
Niezwykle istotny jest przy tym cel jego zatrudnienia, jakim było jak najszybsze
uporządkowanie funkcjonowania pozwanej placówki, który dzięki intensywnym
staraniom powoda i pracy świadczonej przez niego niejednokrotnie po kilkanaście
godzin dziennie, w znacznym stopniu został zrealizowany. W świetle tych
okoliczności nie sposób zarzucić powodowi rażącego niedbalstwa, a tym bardziej
winy umyślnej w niezłożeniu oświadczenia o stanie majątkowym.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną pozwanego. Skargę
oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 94 pkt 1 k.p.,
przez błędną wykładnię wskutek uznania, że poinformowanie powoda o obowiązku
złożenia oświadczenia majątkowego stanowiło podstawowy obowiązek pozwanego
jako pracodawcy. Ponadto skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów
postępowania: art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c., przez
przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie oceny dowodu
osobowego przeprowadzonego przed Sądem Rejonowym w sposób odmienny,
przy jednoczesnym stwierdzeniu, że Sąd odwoławczy uznaje za własne ustalenia
7
poczynione przez Sąd pierwszej instancji i w pełni podziela dokonaną na ich
podstawie ocenę prawną zasadności roszczenia powoda, a w konsekwencji
pozbawienie strony możliwości dokonania oceny toku wywodu, który doprowadził
do wydania orzeczenia w tej sprawie. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania lub o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku, przez oddalenie
powództwa w całości, a nadto wniósł o zasądzenie kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa adwokackiego za wszystkie instancje oraz w postępowaniu
kasacyjnym.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej odrzucenie względnie
oddalenie, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów
postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem nieuzasadnione są
zarzuty podnoszone w ramach obydwu podstaw kasacyjnych.
Kasacyjną podstawy naruszenia przepisów postępowania wypełnia zarzut
obrazy art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c.
W tej materii wypada zauważyć, że przepis art. 382 k.p.c. nie stanowi
samodzielnej podstawy działania sądu drugiej instancji, gdyż swoją funkcję
merytoryczną (rozpoznawczą) sąd ten spełnia - w zależności od potrzeb oraz
wniosków stron - stosując (przez odesłanie zawarte w art. 391 k.p.c.) właściwe
przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Nie można zatem - z
pominięciem wymagań przewidzianych w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - zasadnie
zarzucać naruszenia przez sąd drugiej instancji omawianego przepisu i
przypisywanych temu sądowi kompetencji w postępowaniu odwoławczym. Zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. w zasadzie nie może stanowić samodzielnego
uzasadnienia podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., lecz konieczne jest
wskazanie także tych przepisów normujących postępowanie rozpoznawcze, którym
sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację, uchybił (wyroki Sądu Najwyższego z
8
dnia 6 stycznia 1999 r., II CKN 102/98, LEX nr 50665; z dnia 13 czerwca 2001 r.,
II CKN 537/00, LEX nr 52600 i z dnia 12 grudnia 2001 r., III CKN 496/00, LEX nr
53130 oraz z dnia 26 listopada 2004 r., V CK 263/04, LEX nr 520044). Jeżeli
podstawa kasacyjna z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. ogranicza się do zarzutu naruszenia
ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c., to może być ona usprawiedliwiona tylko
wówczas, kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie
uzupełnił postępowania dowodowego lub pominął część zebranego materiału, jeżeli
uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy, albo kiedy mimo
przeprowadzenia postępowania dowodowego orzekł wyłącznie na podstawie
materiału zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji lub oparł swoje
rozstrzygnięcie na własnym materiale, pomijając wyniki postępowania dowodowego
przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 1998 r., II CKN 815/97, Wokanda 1999 nr 1, poz. 6
oraz wyroki z dnia 16 marca 1999 r., II UKN 520/98, OSNP 2000 nr 9, poz. 372; z
dnia 8 grudnia 1999 r., II CKN 587/98, LEX nr 479343; z dnia 6 lipca 2000 r.,
V CKN 256/00, LEX nr 52657; z dnia 13 września 2001 r., I CKN 237/99, LEX nr
52348; z dnia 22 lipca 2004 r., II CK 477/03, LEX nr 269787; z dnia 10 stycznia
2008 r., IV CSK 339/07, LEX nr 492178; z dnia 24 kwietnia 2008 r., IV CSK 39/08,
LEX nr 424361 i z dnia 24 czerwca 2008 r., II PK 323/07, LEX nr 491386). Art. 382
k.p.c. nie nakłada przy tym na sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia
postępowania dowodowego, lecz sąd ten jest władny samodzielnie dokonać
ustaleń faktycznych, bez potrzeby uzupełniania materiału dowodowego zebranego
przed sądem pierwszej instancji.
W rozpoznawanej sprawie skarżący łączy zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. z
zarzutem obrazy art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c.
Godzi się zatem przypomnieć, że wprawdzie treść oraz kompozycja art. 3983
k.p.c. wskazują, iż generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem zarzutów
dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów, choćby naruszenie odnośnych
przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc,
niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą wypełniają takie
właśnie zarzuty. Mimo że art. 3983
§ 3 k.p.c. nie wskazuje expressis verbis
9
konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i
przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów
wypełniających drugą podstawę kasacyjną, to nie ulega jednak wątpliwości, że
obejmuje on art. 233 k.p.c., albowiem właśnie ten przepis określa kryteria oceny
wiarygodności i mocy dowodów (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 października
2010 r., II PK 96/10, LEX nr 687025, z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX
nr 707405, czy też z dnia 24 listopada 2010 r., I PK 107/10, LEX nr 737366).
Z kolei co do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., trzeba pamiętać, że
przepis ten może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy, gdy
uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji nie posiada wszystkich koniecznych
elementów lub gdy zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną. Chodzi o sytuację, gdy treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania wyroku
(orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia
19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 121/02, niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r.,
III CKN 792/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05,
LEX nr 190753 i z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691). Przepis art. 328
§ 2 k.p.c., zastosowany odpowiednio do uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej
instancji (art. 391 § 1 k.p.c.), oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać
wszystkich elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, ale takie
elementy, które ze względu na treść apelacji i na zakres rozpoznawanej sprawy,
wyznaczony przepisami ustawy, są potrzebne do rozstrzygnięcia sporu przez tenże
sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr
487508). W sytuacji, gdy sąd drugiej instancji nie uzupełnia postępowania
dowodowego ani, po rozważeniu zarzutów apelacyjnych, nie znajduje podstaw do
zakwestionowania oceny dowodów i ustaleń faktycznych orzeczenia
pierwszoinstancyjnego, może te ustalenia przyjąć za podstawę faktyczną swojego
rozstrzygnięcia. Wystarczające jest wówczas, by stanowisko to znalazło
odzwierciedlenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu odwoławczego (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98, LEX nr 50863 i z dnia 17
lipca 2009 r., IV CSK 110/09, LEX nr 518138). Jeśli jednak kontestuje cenę
10
dowodów i dokonane na tej podstawie ustalenia faktyczne sądu niższej instancji,
powinien zawrzeć w uzasadnieniu wyroku wywód prawny wyjaśniający takie
stanowisko.
Tak właśnie postąpił Sąd Okręgowy rozstrzygając niniejszy spór. Podstawę
faktyczną zaskarżonego wyroku stanowią ustalenia dokonane w oparciu o materiał
dowodowy zebrany w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, zaś Sąd drugiej
instancji zasadniczo podzielił i przyjął za własną analizę tego materiału
przedstawioną przez Sąd Rejonowy. Odmiennie ocenił jedynie zeznania świadka K.
K. dotyczące kwestii poinformowania powoda przez kierownika działu kadr Urzędu
Miejskiego w Ś. o obowiązku złożenia oświadczenia o stanie majątkowym i w
konsekwencji ustalił, że informacji takiej nie udzielono w trakcie rozmów
poprzedzających nawiązanie przez strony stosunku pracy. Sąd Okręgowy
szczegółowo wyjaśnił w uzasadnieniu wyroku przyczyny, które skłoniły go do takiej
właśnie oceny tegoż dowodu, co pozwala na kasacyjną kontrolę toku rozumowania
Sądu drugiej instancji.
Przechodząc do drugiej postawy kasacyjnej należy stwierdzić, że chybiony
jest także zarzuty naruszenia przy ferowaniu zaskarżonego wyroku prawa
materialnego w postaci art. 94 pkt 1 k.p.
Przede wszystkim trzeba zauważyć, że przepis ten nie wypełnia
materialnoprawnej postawy zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia, a nawet nie
stanowi jej zasadniczego trzonu. Postępowanie sądowe zostało bowiem
zainicjowane pozwem K. B. o przywrócenie do pracy w Miejskim Przedsiębiorstwie
Gospodarki Lokalowej w Ś. sp. z o.o.(będącym następcą prawnym Miejskiego
Zarządu Budynków Mieszkalnych w Ś.), po uprzednim rozwiązaniu przez
pracodawcę łączącego strony stosunku pracy bez wypowiedzenia, z uwagi na
niezłożenie przez pracownika w terminie oświadczenia o stanie majątkowym.
Analiza prawna zaistniałej sytuacji wymagała zatem dokonania w pierwszym
rzędzie wykładni i zastosowania przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o
samorządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 594 ze zm.).
Zgodnie z art. 24h ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, radny, wójt,
zastępca wójta, sekretarze gminy, skarbnik gminy, kierownik jednostka
organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego
11
gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu
wójta są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Dla
zastępcy wójta, sekretarza gminy, skarbnika gminy, kierownika jednostki
organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego
gminna osobą prawną oraz osoby wydającej decyzje administracyjne w imieniu
wójta przepis art. 24h ust. 5 tej ustawy statuuje 30 dniowy termin do złożenia
pierwszego oświadczenia majątkowego, biegnący od dnia powołania na stanowisko
lub od dnia zatrudnienia. Kolejne oświadczenia majątkowe powinny być składane
przez te osoby co roku do dnia 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku
poprzedniego, oraz w dniu odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o
pracę. Powód podejmując zatrudnienie na stanowisku dyrektora Miejskiego
Zarządu Budynków Mieszkalnych w Ś. uzyskał status osoby zarządzającej gminną
osobą prawną i z tej racji podlegał powyższej regulacji prawnej. Nie ulega
wątpliwości, że nie wywiązał się on z wynikającego z tych przepisów obowiązku
złożenia pierwszego oświadczenia o stanie majątkowym w 30 dniowym terminie od
dnia nawiązania stosunku pracy, czyli do dnia 4 czerwca 2010 r. W wydanym na
skutek rozpoznania skargi kasacyjnej powoda wyroku z dnia 30 listopada 2012 r., I
PK 124/12, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że do powoda nie miał zastosowania
przepis art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie gminnym, dodany do tego aktu
ustawą z dnia 5 września 2008r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o
zmianie niektórych innych ustawy (Dz.U. z 2008 r. Nr 180, poz. 1111), zgodnie z
którym jeżeli terminy określone w art. 24h ust. 5 nie zostaną dotrzymane,
odpowiednio przewodniczący rady gminy, wojewoda lub wójt w terminie 14 dni od
dnia stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa osobę, która nie złożyła
oświadczenia, do jego niezwłocznego złożenia, wyznaczając dodatkowy
czternastodniowy termin biegnący od dnia dostarczenia wezwania. Przepis ten ma
bowiem zastosowanie do wszystkich pracowników samorządowych objętych tą
regulacją (także osób zarządzających gminnymi osobami prawnymi zatrudnionymi
na podstawie umów o pracę) dopiero od kadencji następującej po kadencji, w
czasie której weszła w życie ustawa nowelizująca, czyli po wyborach do samorządu
terytorialnego przeprowadzonych 12 listopada 2010 r. Powód podjął zaś
zatrudnienia u pozwanego w dniu 4 maja 2010 r. Niedopełnienie obowiązku
12
złożenia w terminie oświadczenia o stanie majątkowym uprawniało zatem
pracodawcę do rozwiązania łączącego strony stosunku pracy z mocy art. 24k ust. 3
ustawy o samorządzie gminnym, ze skutkiem przewidzianym w art. 24k ust. 4 tego
aktu, tj. skutkiem równoznacznym z rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia na postawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Jak zaś wyjaśnił Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały z dnia 5 kwietnia 2007 r., I PZP 4/07 (OSNP 2007 nr 23 –
24, poz. 340), przepisy te zostały wprowadzone w ramach szerszej nowelizacji
zawierającej regulacje nazywane powszechnie przepisami antykorupcyjnymi, a w
tym przypadku konkretnie przez ustawę z dnia 23 listopada 2002 r. o zmianie
ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
214, poz. 1806). Analizując charakter prawny ustanowionego przepisami art. 24k
ust. 3 i 4 ustawy o samorządzie gminnych trybu rozwiązania stosunku pracy, Sąd
Najwyższy skonstatował, że mamy w tym przypadku do czynienia z rozwiązaniem
umowy o pracę bez wypowiedzenia (przez oświadczenie pracodawcy bez
zachowania okresu wypowiedzenia - art. 30 § 1 pkt 3 k.p.). Wynika to przede
wszystkim z ustawowego stwierdzenia, że jest to rozwiązanie umowy o pracę
równoznaczne z rozwiązaniem na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Z treści art. 24k
ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym (zwrotu „właściwy organ rozwiązuje”)
wynika, że rozwiązanie umowy o pracę jest prawnym obowiązkiem pracodawcy.
Niewątpliwe jest też, że ten obowiązek pracodawcy powstaje w przypadku
stwierdzenia, iż doszło do niezłożenia w terminie oświadczenia majątkowego przez
zobligowanego do tego pracownika. Niezłożenie oświadczenia majątkowego przez
osoby wymienione w art. 24h ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym jest wszak
naruszeniem podstawowego obowiązku pracowniczego. Rozważając kwestię, czy
wina pracownika jest przesłanką rozwiązania umowy o pracę w opisanym trybie,
czy też wystarczające jest stwierdzenie niewykonania podstawowego obowiązku
pracowniczego (bezprawności), polegającego na niezłożeniu oświadczenia
majątkowego lub złożeniu go po terminie, Sąd Najwyższy opowiedział się za tą
pierwszą koncepcją. Zważył, iż uznanie, że wina pracownika nie jest przesłanką
rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 24k ust. 3 i 4 ustawy o samorządzie
gminnym, prowadziłoby do niezgodności tych przepisów z podstawowymi zasadami
prawa pracy, a nawet z Konstytucją. Niezłożenie w terminie oświadczenia
13
majątkowego może być przez pracownika zawinione w rożnym stopniu (od winy
umyślnej, poprzez rażące niedbalstwo do najlżejszej winy nieumyślnej). Może też
być przez pracownika całkowicie niezawinione. W przypadkach braku zawinienia
oraz lżejszych postaci winy, sankcja w postaci rozwiązania umowy o pracę w
sposób równoznaczny z rozwiązaniem na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (bez
wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych, tzw. rozwiązanie dyscyplinarne), byłaby
nieproporcjonalna do zachowania pracownika. Wobec tego art. 24k ust. 4 ustawy o
samorządzie gminnym należy odczytać w ten sposób, że nie tylko zrównuje on w
skutkach ten tryb rozwiązania umowy o pracę z rozwiązaniem na podstawie art. 52
§ 1 pkt 1 k.p., ale że ustanawia on rodzaj rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52 k.p. i w tym znaczeniu
odesłanie dotyczy całości regulacji tego ostatniego artykułu.
Przytaczając w motywach wyroku z dnia 30 listopada 2012 r., I PK 124/12,
stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu powołanej uchwały i nakazując
zbadanie zawinienia powoda w niezłożeniu w terminie oświadczenia o stanie
majątkowym, Sąd Najwyższy związał sądy powszechne orzekające w sprawie
wyrażonym poglądem prawnym. W konsekwencji po uchyleniu poprzedniego
wyroku drugoinstnacyjnego spór dotyczył tej właśnie kwestii. Rozstrzygając o
stopniu zawinienia powoda w niedopełnieniu ciążącego na nim obowiązku, Sąd
Okręgowy dokonał wszechstronnej analizy wszystkich okoliczności faktycznych
sprawy.
Warto zauważyć, że wprowadzony przepisami antykorupcyjnymi obowiązek
składania oświadczeń o stanie majątkowym ma głównie charakter
publicznoprawny, gdyż dotyczy osób pełniących funkcje publiczne i został
wprowadzony w interesie publicznym, dla zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania organów i instytucji publicznych przez zapobieganie zjawisku
korupcji. Jednak w sytuacji, gdy obowiązek ten nałożony jest na osoby piastujące
funkcje publiczne na podstawie stosunku pracy, ma on też wymiar pracowniczy,
zwłaszcza gdy jego naruszenia pociąga za sobą istotne konsekwencje dla dalszego
istnienia stosunku pracy, implikując rozwiązanie tego stosunku, i to w tak dotkliwym
dla pracownika trybie. W rezultacie tego, spoczywający na pracodawcy z mocy
14
art. 94 pkt 1 k.p. ogólnie sformułowany obowiązek zaznajamiania pracownika
podejmującego po raz pierwszy pracę z zakresem jego obowiązków obejmuje także
poinformowanie o powinności złożenia oświadczenia majątkowego i terminie do
dokonania tej czynności. Ciążące na pracowniku obowiązki wynikają bowiem nie
tylko z przepisów Kodeksu pracy i pozostałych aktów zaliczanych do źródeł prawa
pracy, ale również z przepisów innych gałęzi prawa, w tym przepisów
publicznoprawnych, jeśli obowiązki te realizowane są w ramach stosunku pracy.
Oczywiście brak stosownego pouczenia ze strony pracodawcy nie zwalania
pracownika samorządowego z obowiązku złożenia wspomnianego oświadczenia
majątkowego, skoro powinność ta spoczywa na nim z mocy przepisu ustawy i ma
bezwarunkowy charakter. Jest jednak faktem, który w świetle całokształtu
okoliczności sprawy może rzutować na ocenę stopnia winy pracownika w
niedopełnieniu ciążącego na nim obowiązku.
Mając zatem na uwadze wszystkie aspekty sprawy, Sąd Okręgowy
szczegółowo rozważył znaczenie faktu nieudzielenia powodowi przez pozwanego
informacji o obowiązku złożenia oświadczenia majątkowego i prawidłowo ocenił tę
okoliczność rozstrzygając o winie powoda w niedopełnieniu tegoż obowiązku. O
tym, że intencją powoda nie było zatajanie swojej sytuacji majątkowej, świadczy
fakt, iż to on sam zwrócił się do Zastępcy Prezydenta Miasta z prośbą o
wyjaśnienie stanu prawnego w zakresie składania oświadczeń majątkowych na
czasowo powierzonym mu stanowisku dyrektora gminnej osoby prawnej. Nie
można więc przypisać powodowi ani winy umyślnej ani rażącego niedbalstwa w
niezłożeniu w terminie tegoż oświadczenia. Przeciwnie – biorąc pod uwagę
sytuację, w jakiej powód znalazł się podejmując zatrudnienie u strony pozwanej,
wypada uznać, że dochował on należytej staranności w dążeniu do wypełnienia
spoczywającego na nim obowiązku. Zważywszy, że nawiązanie stosunku pracy
nastąpiło w dużym pośpiechu związanym z koniecznością zapewnienia sprawnego
funkcjonowania zakładu w okresie do wyłonienia w drodze konkursu nowego
dyrektora, a powód od początku obciążony był znaczną ilością zadań, nieudzielenie
przez pracodawcę stosownego pouczenia o konieczności złożenia oświadczenia
majątkowego mogło wywołać u powoda przekonanie o braku takiego obowiązku.
Tym bardziej, że dotyczące tej kwestii przepisy ustawy o samorządzie gminnym po
15
ich nowelizacji ustawą z dnia 5 września 2008 r. budziły wątpliwości i to do tego
stopnia, iż stały się przedmiotem odmiennej wykładni Sądów powszechnych
orzekających w niniejszej sprawie, a w końcu - analizy i rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego. Trzeba zaś mieć na względzie to, że powód nie jest z wykształcenia
prawnikiem i po raz pierwszy podejmował zatrudnienie w strukturach samorządu
terytorialnego, zaś w dotychczasowej pracy zawodowej nie miał doświadczeń w
składaniu deklaracji majątkowych. Rację ma zatem Sąd Okręgowy konstatując, iż w
okolicznościach niniejszej sprawy nie można przyjąć istnienia po stronie powoda
żadnej z kwalifikowanych postaci winy w nieterminowym złożeniu oświadczenia o
stanie majątkowym. Wyklucza to zasadność zastosowania wobec niego trybu
rozwiązania stosunku pracy z art. 24k ust. 3 i 4 ustawy o samorządzie gminnym w
związku z art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
Wobec bezzasadności podstaw i zarzutów kasacyjnych, Sąd Najwyższy z
mocy art. 39814
k.p.c. orzekł o oddaleniu skargi pozwanego. O kosztach
postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w
związku z art. 39821
k.p.c. oraz § 12 ust. 4 pkt 2 w związku z § 11 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490).