Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 593/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Komendantowi Wojewódzkiej Policji w W.
o jednorazowe odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 1 sierpnia 2013 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił odwołanie M. K. od decyzji Komendanta
Wojewódzkiego Policji z dnia 27 sierpnia 2010 r. w przedmiocie odmowy prawa do
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku pozostającego w związku ze
służbą w Policji. Na podstawie dowodu z opinii biegłych sądowych, które zgodnie
stwierdzały, że do zdarzenia doszło na skutek schorzenia samoistnego i nie miało
2
ono przyczyny zewnętrznej, podtrzymane zostało stwierdzenie zawarte w protokole
powypadkowym sporządzonym przez komisję powypadkową w dniu 3 lutego 2010
r. Wskazywane we wniosku zdarzenie w dniu 17 grudnia 2009 r. miało miejsce
podczas pełnienia służby konwojowej w Sądzie Okręgowym w L. Około godz.
15.10, w drodze do Komendy Policji, ubezpieczony zatrzymał samochód służbowy
przy przejściu dla pieszych, by przepuścić przechodzącą przez pasy dziewczynkę,
a wtedy samochód jadący z przeciwnego kierunku dziewczynkę potrącił.
Ubezpieczony zatrzymał pojazd sprawcy, poinformował dyżurnego o zdarzeniu i
kiedy po zakończeniu czynności wsiadał do samochodu służbowego, poczuł ból w
dolnej części kręgosłupa i drętwienie prawej nogi. Kontynuował jazdę, a po
załatwieniu spraw wrócił do Sądu. Nasilenie dolegliwości spowodowało
konieczność hospitalizacji od dnia 19 grudnia 2009 r., podczas której wykonano
zabieg usunięcia dysku. Jak Sąd ustalił, w trakcie zdarzenia doszło u
ubezpieczonego do uszkodzenie krążka międzykręgowego jako następstwa
naturalnego zużywania się tkanek, zwłaszcza, że już w 2005 i 2007 r. stwierdzano
bóle kręgosłupa lędźwiowego typu rwy kulszowej.
Wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy, Sąd Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego, podzielając ustalenia Sądu
pierwszej instancji w przedmiocie przebiegu nagłego zdarzenia podczas pełnienia
służby w Policji w dniu 17 grudnia 2009 r. Wykluczył zaistnienie przyczyny
zewnętrznej, w szczególności w postaci sugerowanego przez ubezpieczonego
stresu, mrozu lub „wymuszonej pozycji ciała”, typowej dla wszystkich kierowców
samochodu. W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd pierwszej instancji
dokonał właściwej wykładni art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 322 ze zm.; dalej „ustawa o
ubezpieczeniu wypadkowym”), przyjmując że zdarzenie z dnia 17 grudnia 2009 r.
nie było wypadkiem przy pracy ze względu na brak przyczyny zewnętrznej.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, którą objął wyrok Sądu drugiej instancji
w całości, z wnioskiem o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie jego uchylenie w całości i
uwzględnienie apelacji, została oparta na obydwu podstawach kasacyjnych.
3
Zarzucono w niej obrazę przepisów postępowania – art. 227 i 286 w związku z art.
235 k.p.c. przez nieuwzględnienie wniosku o uzupełniające przesłuchanie biegłych
na okoliczności podniesione w pisemnych opiniach, mimo że w toku postępowania
skarżący zgłaszał zastrzeżenia do tych opinii, oraz wskazano, że biegli nie wzięli
pod uwagę części dowodów, świadczących o charakterze wykonywanej przez
skarżącego pracy i wezwanie biegłych na rozprawę miało nastąpić celem
wyjaśnienia wątpliwości.
W podstawie skargi dotyczącej naruszenia prawa materialnego skarżący
wskazał na błędne zastosowanie art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym
w miejsce art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach
przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w
Policji (Dz.U. Nr 53, poz. 345; dalej „ustawa o odszkodowaniach”). Podniósł, że
między zastosowanym przepisem a przepisem ustawy o odszkodowaniach
występują zasadnicze różnice dotyczące zakresu podmiotowego, określenia
charakteru wypadku, zakresu przedmiotowego czynności, z którymi ma się wiązać
określone zdarzenie oraz braku w artykule 2 ust. 1 ustawy o odszkodowaniach
warunku, że zaistniałe zdarzenie musi powodować uraz lub śmierć.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie 227 i 286 w związku z art. 235 k.p.c. przez nieuwzględnienie
wniosku o uzupełniające przesłuchanie biegłych można odnieść tylko do
postępowania przed Sądem pierwszej instancji, zwłaszcza, że dowód taki nie był
ponawiany przed Sądem drugiej instancji. Wskazuje na to także niepowiązanie
zarzutu naruszenia tych przepisów z art. 391 § 1 k.p.c. Wady tego postępowania
usuwają się spod kontroli kasacyjnej, zatem ustalenia faktyczne będące podstawą
zaskarżonego orzeczenia, oparte na dowodach przeprowadzonych przez Sądem
pierwszej instancji, wiążą Sąd Najwyższy. Wysnute z nich przez obydwa Sądy
wnioski prawne były zgodne; zdarzenie podczas pełnienia służby w Policji w dniu
17 grudnia 2009 r. nie zostało wywołane przyczyną zewnętrzną ani zewnętrzna
przyczyna nie spowodowała urazu ubezpieczonego polegającego na uszkodzeniu
4
krążka międzykręgowego. Wniosek ten jest niesprzeczny z argumentami użytymi
przez biegłych sądowych z zakresu chirurgii i ortopedii oraz neurologii, że
wskazywany przez skarżącego ewentualny uraz związany z obciążeniem
kręgosłupa podczas wsiadania do samochodu służbowego nie spowodował
wypadnięcia jądra miażdżystego (dysku), lecz dotyczył uszkodzenia samych
kręgów (płytek organicznych i trzonów). Według wiedzy medycznej jest to
następstwo naturalnego zużywania, a nie skutek urazu. Oceniono w opiniach także,
że praca typowo obciążająca kierowcę, w wymuszonej pozycji, przemarznięcie,
przemęczenie lub zdenerwowanie nie stanowiły podnoszonych przez skarżącego
współprzyczyn zachorowania.
W konsekwencji tych ustaleń należy, odnosząc się do zarzutu naruszenia
art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym, wyjaśnić, że prawo do
odszkodowania objętego postępowaniem niezakończonym ostateczną decyzją
przed dniem 1 lipca 2014 r. (por. art. 48 ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadku lub choroby
pozostających w związku ze służbą, Dz.U. 2014 r., poz. 616) przysługuje na
podstawie art. 1 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy o odszkodowaniach. Przewidziane
jest dla funkcjonariusza Policji, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu
wskutek wypadku pozostającego w związku z pełnieniem służby, za które uważa
się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które zaszło podczas lub w
związku z wykonywaniem obowiązków służbowych.
W swym podstawowym kształcie nieszczęśliwe zdarzenia, z tytułu których
przysługują świadczenia z zabezpieczenia społecznego, zwane wypadkami,
odznaczają się pewnymi szczególnymi cechami odróżniającymi od wypadku jako
ogólnego pojęcia rodzajowego. Ich opis zawiera takie określenia, jak „nagłe
zdarzenie”, „przyczyna zewnętrzna” oraz „związek z najszerzej rozumianym
zatrudnieniem”. W sprawie objętej skargą kasacyjną sporny był ten element definicji
wypadku, który odnosi się do zewnętrzności jego przyczyny, czyli okoliczności
doprowadzających do wypadku. Potocznie, można wnosić, że chodzi o przyczynę
znajdującą się poza zdarzeniem, działającą z zewnątrz, a nie o czynnik tkwiący
wewnątrz, w istocie zdarzenia, przy czym tego elementu definicji nie należy
rozumieć dosłownie, lecz jako konieczność, by w zespole przyczyn
5
rozstrzygających o szkodliwym skutku była również przyczyna zewnętrzna, tj. taka,
bez której zdarzenie nie nastąpiłoby.
Wymaganie istnienia zewnętrznej przyczyny wypadku tłumaczy się w
orzecznictwie jako konieczność, by pochodziła „z zewnątrz” organizmu
poszkodowanego; inaczej mówiąc, by skutek nie był wyłącznie rezultatem
zadziałania przyczyn wewnętrznych, rozumianych zawsze jako samoistne
schorzenia istniejące wewnątrz organizmu pracownika (por. przede wszystkim
uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO
15/62, OSNCP 1963 nr 10, poz. 215). W tym znaczeniu wypadek może być
spowodowany każdym czynnikiem, nie wykluczając działań samego
poszkodowanego, z wyłączeniem jednak jego cech psychofizycznych mogących
stanowić wewnętrzną przyczynę szkody, określanych jako podatność na
zachorowanie lub istnienie samoistnego schorzenia (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1958 r., 3 CR 1230/58, PiP 1960 nr 12, s. 1067;
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1962 r., I CR 54/62, OSNCP 1963 nr 12,
poz. 262 oraz z dnia 16 grudnia 2004 r., II UK 83/04, OSNP 2005 nr 14, poz. 215).
Zewnętrzność przyczyny wypadku jednolicie została sprowadzona do warunku
pochodzenia spoza organizmu pracownika. Stwierdzenie, że doszło do wypadku,
zawsze wymaga więc ustalenia, że na organizm poszkodowanego zadziałał jakiś
czynnik zewnętrzny i że ten czynnik spowodował uraz. Zwraca się uwagę na
pojmowanie „zewnętrzności” w podwójnym znaczeniu, z których w jednym
uznawano ją za cechę zdarzenia będącego wypadkiem („wypadek wywołany
przyczyną zewnętrzną”), a w drugim znaczeniu rolę przyczyny zewnętrznej
przypisywano wypadkowi jako przyczynie powstałej szkody na osobie pracownika
(„uraz spowodowany czynnikiem zewnętrznym”).
Skarżący dostrzegł tę różnicę, wskazując na niewymienienie w art. 2 ust. 1
ustawy o odszkodowaniach warunku, by zaistniałe zdarzenie powodowało uraz lub
śmierć, trafnie podnosząc że w tej ustawie zdefiniowano wypadek bez
wyeksponowania jego skutku w takiej postaci. Ten element definicji wypadku jest
nowością przyjętą w ustawie o ubezpieczeniu wypadkowym; przez wprowadzenie w
art. 3 ust. 1 tej ustawy określenia wypadku przy pracy, jako zdarzenia skutkowego
(„powodującego uraz”), w związku z zdefiniowaniem urazu jako uszkodzenie tkanek
6
ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego,
przesunięty został punkt ciężkości w powiązaniu skutku wypadku z jego przyczyną
zewnętrzną. Jasne jest obecnie, że przyczyna zewnętrzna dotyczy nagłego
zdarzenia jako całości, a uraz ma być skutkiem wyzwolonego przez to zdarzenie
czynnika zewnętrznego wobec uszkodzonego organizmu. W porównaniu z
poprzednim stanem prawnym, współczesnym ustawie o odszkodowaniach z dnia
16 grudnia 1972 r., definicja wypadku przy pracy nie zawierała tego elementu, lecz
była tożsama w zakresie wymagania nagłości zdarzenia i zewnętrznej przyczyny
(art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych
przysługujących w razie wypadków przy pracy, Dz.U. Nr 3, poz. 8 ze zm.). W
ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o świadczeniach odszkodowawczych
przysługujących w razie wypadku lub choroby pozostających w związku ze służbą,
w art. 3 ust. 1, za wypadek pozostający w związku ze służbą przyjęto nagłe
zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć. Zmiana
definicji nie ma wpływu na ocenę prawną ustalonych faktów, gdyż na gruncie prawa
ubezpieczeń społecznych wypadek zawsze jest zdarzeniem polegającym na
doznaniu przez człowieka urazu cielesnego powodującego zgon lub uszkodzenie
tkanek lub narządów ciała. Cechą wypadku jako podstawy roszczeń o jednorazowe
odszkodowanie z ubezpieczenia społecznego jest doznanie urazu, czyli skutków
organicznych, mierzonych stopniem uszczerbku na zdrowiu. Także skutki socjalne,
należące do przesłanek prawa do świadczeń długoterminowych, oceniane są jako
utrata zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu.
Uraz, a poprzednio każdy skutek wypadku na osobie poszkodowanego ma
znaczenie w zakresie świadczeń ubezpieczeniowych tylko wówczas, gdy nie
następuje wyłącznie na skutek nagłego rozwoju (ujawnienia się, pogorszenia,
pogłębienia) schorzeń samoistnych, wewnętrznych stwierdzanych u
poszkodowanego przed wypadkiem, ujawniających się bez zadziałania czynnika
zewnętrznego. Taki objaw chorobowy nie jest skutkiem wypadku (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 czerwca 2009 r., II PK 318/08, niepubl.).
W tych okolicznościach, mimo że Sąd drugiej instancji wskazał jako
podstawę wyroku art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym, to jednak
rozważył wszystkie te okoliczności, które mają znaczenie także na gruncie art. 2
7
ust. 1 ustawy o odszkodowaniach, w związku z czym jego wyrok ostatecznie
odpowiada prawu.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).