Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 53/14
UCHWAŁA
Dnia 11 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSA Barbara Trębska
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
[…] przeciwko T. K.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 11 września 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2014 r.,
"Czy jest możliwym uwzględnienie powództwa, którym powód
domaga się zasądzenia na jego rzecz odsetek w wysokości
czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego
Banku Polskiego, w tym za okres po dniu wydania wyroku?"
podjął uchwałę:
Dopuszczalne jest orzeczenie o odsetkach za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas opóźnienia po
wydaniu wyroku zasądzającego to świadczenie, także wtedy, gdy
wysokość odsetek została określona na podstawie stopy kredytu
lombardowego Narodowego Banku Polskiego.
UZASADNIENIE
2
W dniu 8 grudnia 2011 r. strona powodowa - Spółdzielcza Kasa
Oszczędnościowo-Kredytowa […] - zawarła z pozwanym T. K., swym wieloletnim
klientem i kontrahentem, umowę, na podstawie której udzieliła mu pożyczki w
kwocie 40 000 zł. Pożyczka miała być zwrócona w ratach, z tym że w razie
opóźnienia pozwany obowiązany był uiścić odsetki w wysokości ustalonej - według
zmiennej stopy - przez zarząd strony powodowej. Od dnia 20 lutego 2006 r. odsetki
te ustalane są na podstawie oprocentowania kredytu lombardowego ogłaszanego
przez Narodowy Bank Polski; w dniu wniesienia pozwu wynosiły one czterokrotność
stopy tego kredytu w stosunku rocznym.
Pozwany nie uiszczał w terminie należnych rat, w związku z czym strona
powodowa wypowiedziała umowę, co z dniem 26 września 2011 r. spowodowało
wymagalność roszczenia z tytułu pożyczki obejmującego niespłacone raty oraz
odsetki kapitałowe i za opóźnienie w łącznej kwocie 32 131,47 zł.
Sąd Rejonowy w L. nakazem zapłaty z dnia 20 stycznia 2012 r. zasądził od
pozwanego wymienioną kwotę, a następnie - po wniesieniu sprzeciwu - Sąd
Rejonowy w Ś. wyrokiem z dnia 28 września 2012 r. uwzględnił powództwo do
kwoty 31 869,48 zł z odsetkami umownymi w wysokości 24% od dnia 8 grudnia
2011 r. do dnia 9 maja 2912 r. oraz w wysokości 25% od dnia 10 maja 2012 r. do
dnia 28 września 2012 r., tj. do dnia wyrokowania, a w pozostałym zakresie – w
szczególności w zakresie odsetek od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty -
powództwo oddalił. Stwierdził, że w chwili orzekania nie jest możliwe ustalenie
wysokości należnych odsetek, gdyż zależy ona od rozmiaru opóźnienia oraz od
oprocentowania, które - zgodnie z umową - jest zmienne.
Rozpoznając apelacje obu stron, Sąd Okręgowy powziął poważne
wątpliwości, które wysłowił w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Naj-
wyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Zagadnienie to spro-
wadza się do oceny dopuszczalności zasądzania odsetek za opóźnienie w
spełnieniu świadczenia w sytuacji, w której strony w drodze czynności prawnej
określiły zmienną stopę oprocentowania, zależną od wysokości stopy kredytu
3
lombardowego wyznaczającej cenę, po której Narodowy Bank Polski udziela
bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwaloną i niekwestionowaną praktyką sądową, opartą na art.
190 k.p.c., ale uwzględniającą także argumenty funkcjonalne i pragmatyczne,
dopuszczalne jest zasądzenie na rzecz powoda odsetek za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas opóźnienia powstałego po wydaniu
wyroku uwzględniającego roszczenie o to świadczenie - do dnia spełnienia
świadczenia. Praktyka ta dotyczy odsetek, których stopa jest stała, a więc przede
wszystkim odsetek ustawowych, a także - w zasadzie - odsetek umownych o stałej
stopie, choćby ich łączna wartość była niemożliwa do określenia w chwili
wyrokowania. Dzięki tej praktyce wierzyciel nie musi oczekiwać na powstanie
i wymagalność roszczenia o odsetki, a tym samym unika wytaczania nowych spraw
tylko o te roszczenia, ewentualnie sukcesywnego rozszerzania powództwa
w sprawie będącej w toku.
Wszystkie te względy, jurydyczne i praktyczne, przemawiają za
dopuszczalnością orzekania o odsetkach należnych za okres między wydaniem
wyroku a spełnieniem świadczenia także wtedy, gdy mają one stopę zmienną,
z zastrzeżeniem jednak, że zmiana stopy została uzależniona od czynników
obiektywnych, co eliminuje jakąkolwiek swobodę interpretacyjną oraz umożliwia
wyliczenie (ustalenie) stopy odsetek w drodze prostych działań arytmetycznych.
Strony niniejszego sporu „zaindeksowały” umówione odsetki do stopy kredytu
lombardowego Narodowego Banku Polskiego, a więc do parametru o charakterze
przedmiotowym, określającego cenę, po której bank centralny udziela bankom
komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Parametr ten stanowi
także kryterium określające wysokość odsetek maksymalnych (art. 359 § 21
k.c.);
jest czynnikiem niezależnym od woli stron umowy i maksymalnie
zobiektywizowanym. Ustala go umocowany konstytucyjnie centralny bank państwa
(art. 227 Konstytucji RP), działający przez swój organ ustawowy, według określonej
procedury, stosownie do aktualnej sytuacji ekonomicznej i stabilności systemu
finansowego (art. 6, 12 i nast. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym
4
Banku Polskim, jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 908 ze zm. oraz uchwała Rady
Polityki Pieniężnej z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie regulaminu Rady Polityki
Pieniężnej, M.P. Nr 16. poz. 180 ze zm.). Stopa lombardowa, obok innych stóp
procentowych, jest ogłaszana publicznie, w Dzienniku Urzędowym Narodowego
Banku Polskiego oraz na stronie internetowej (www.nbp.pl), a w związku z tym jest
powszechnie znana.
W tej sytuacji nie ma żadnych przeszkód do uznania, że dopuszczalne jest
orzeczenie o odsetkach za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego
za czas opóźnienia powstałego po wydaniu wyroku zasądzającego to świadczenie,
także wtedy, gdy wysokość odsetek została określona na podstawie stopy kredytu
lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Temu wnioskowi nie stoi
na przeszkodzie uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP
145/08 („Biuletyn SN” 2009, nr 2, s. 8), orzeczony bowiem w tej uchwale zakaz
posługiwania się przy określaniu stopy odsetek za opóźnienie formułą
„czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku
Polskiego” dotyczy wyłącznie bankowego tytułu wykonawczego i ma źródło w art.
96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U.
z 2012 r., poz. 1376 ze zm.) (por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 listopada 2009 r., III CZP 90/09, nie publ.).
Oczywiście, dopuszczenie zasądzania odsetek za opóźnienie, gdy ich
wysokość została określona na podstawie stopy kredytu lombardowego,
nie oznacza zdecentralizowania decyzji orzeczniczej i przeniesienia jej ciężaru
także na komornika egzekwującego należności z tytułu tak określonych odsetek.
Nie podejmuje on w tym zakresie jakiejkolwiek decyzji jurysdykcyjnej, lecz -
posługując się najczęściej programami komputerowymi (tzw. kalkulatorami odsetek)
lub specjalnymi tabelami wykorzystującymi ustalone algorytmy - dokonuje prostych
operacji matematycznych mających na celu wyliczenie wartości odsetek według
parametrów wskazanych ściśle przez sąd w sentencji wyroku. Jego czynności
pozostają zresztą pod kontrolą sądu i stron.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie, zastrzegając
jednak, że jej uwzględnienie przez Sąd Okręgowy w dalszym toku postępowania
5
zależy od ustalenia, czy wobec wypowiedzenia umowy pożyczki i ustania
umownego stosunku prawnego łączącego strony, stronie powodowej należą
się odsetki w umówionej przez strony wysokości. Wykładnia treści umowy oraz
ocena skutków jej rozwiązania należy do sądu meriti, sąd ten zatem samodzielnie
oceni skutki dokonanego przez pożyczkodawcę wypowiedzenia i jego wpływ
na zasadność dochodzenia odsetek w wysokości umownej za okres po
rozwiązaniu umowy.